اهتمام دستگاه‌های اجرایی برای سنجش مقاومت میکروبی در محیط زیست

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما غلامرضا شقاقی، رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به فرارسیدن هفته جهانی آگاه سازی از مقاومت میکروبی گفت: مقاومت میکروبی یکی از تهدید‌های سلامتی محسوب می‌شود و در سال‌های آینده نیز به یکی از معضلات اصلی بهداشتی و سلامتی تبدیل خواهد شد که باید به آن پرداخته شود.

شقاقی درخصوص عواملی که منجر به مقاومت میکروبی در محیط زیست می‌شود، گفت: مقاومت آنتی بیوتیکی می‌تواند به روش‌های مختلفی بین انسان ها، حیوانات و محیط زیست منتقل شود؛ عواملی مانند مصرف بی رویه و نامناسب آنتی بیوتیک‌ها و بازگشت فضولات انسانی از طریق فاضلاب شهری به محیط زیست، پسماند مراکز درمانی، پساب کارخانه‌های داروسازی، مصرف آنتی بیوتیک در دامداری و مراکز پرورش طیور و آبزیان، پساب‌های کشاورزی حاوی کود حیوانی و شیرابه‌های زباله‌ها که حاوی آنتی بیوتیک هستند، تعادل بیولوژیکی محیط زیست را برهم می‌زند. در محیط زیست تنوع میکروبی وجود دارد و هرچه تنوع میکروبی در محیط زیست ازبین رود، به تخریب محیط زیست منجر می‌شود.

شقاقی با بیان اینکه مقاومت میکروبی چنانچه کنترل نشود، می‌تواند تا چند دهه آینده سالانه جان ۱۰ میلیون نفر را در سراسر دنیا بگیرد، تصریح کرد: معمولا برای مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی، توجه‌ها بیشتر به سمت پزشکی، دامپزشکی و پرورش حیوانات تولیدکننده غذا مثل دام و طیور است، اما طی چند سال اخیر نقش و اهمیت محیط زیست نیز در توسعه و انتشار مقاومت ضدمیکروبی به خوبی شناخته شده است.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفت: نقص زیرساخت‌ها و سیستم‌های جمع آوری پسماند و فاضلاب و دفع بهداشتی آنها، منجر به ورود میکروب‌های مقاوم به محیط زیست و در نتیجه آلودگی محیط، خاک و منابع آبی می‌شود.

وی افزود: چنانچه زیرساخت‌ها تقویت شود و فاضلاب به طور صحیح جمع آوری و پسماند‌ها نیز به درستی مدیریت و دفع شوند، میکروب‌های مقاوم به محیط زیست نفوذ نمی‌کنند. ضمن اینکه حتی در برخی تصفیه خانه‌ها نیز میکروب‌های مقاوم بازهم ماندگار خواهند ماند و حذف نمی‌شوند. بنابراین، بهترین روش پیشگیری از مقاومت میکروبی در محیط زیست، جلوگیری از ورود آنها به محیط است.

شقاقی ضمن تاکید بر ضرورت تامین و تقویت زیرساخت‌های دفع فاضلاب و پسماند، بیان کرد: اقدام موثر در زمینه مقابله با مقاومت میکروبی، رویکرد یکپارچه به سلامت (One Health) در بین سازمان‌های متولی سلامت انسان، حیوان، گیاه و محیط است.

وی به تشکیل کارگروه مقابله با مقاومت میکروبی در محیط زیست، اشاره و عنوان کرد: کارگروهی متشکل از سازمان دامپزشکی، سازمان غذا و دارو و معاونت بهداشت وزارت بهداشت در وزارت بهداشت تشکیل شده و درحال پایش و سنجش میزان مقاومت میکروبی در محیط زیست است؛ وزارت نیرو و سازمان محیط زیست نیز باید به این کارگروه اضافه شوند؛ زیرا اولین گام برای اقدامات مقابله ای، شناخت ابعاد این مشکل است.

شقاقی گفت: اقدامات مقابله‌ای با مقاومت میکروبی، در قالب یک سازمان اتفاق نمی‌افتد و باید هماهنگی بین بخشی در سطوح مختلف کشوری، استانی و شهرستانی صورت گیرد تا بتوان این پدیده را مدیریت کرد.

رئیس اداره آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به دفع بهداشتی دارو‌ها به خصوص دارو‌های آنتی بیوتیک، گفت: دارو‌های آنتی بیوتیک اگر به صورت بهداشتی دفع نشوند، می‌توانند در محیط مقاومت میکروبی ایجاد کنند و این میکروب‌های مقاوم از طریق چرخه آب، غذا و دام، به بدن انسان منتقل می‌شوند.

شقاقی با تاکید بر اینکه جمع آوری و دفع صحیح و امحای ضایعات دارویی امری ضروری است، گفت: مردم برای دور ریختن دارو‌های تاریخ مصرف گذشته بهتر است آنها را به مراکز بهداشتی یا داروخانه تحویل دهند تا بهداشتی دفع شوند یا از یک داروساز اطلاعات صحیح در مورد دفع بهداشتی دارو را دریافت کنند؛ تا در نهایت محیط زیست و انسان‌ها از آسیب پسماند‌های دارویی در امان باشند.

شقاقی افزود: بازرسان بهداشت محیط در کشور، طبق شیوه نامه‌ای خاص، دفع بهداشتی پسماند بیمارستانی را کنترل می‌کنند.

وی درخصوص آلودگی محیط زیست با آنتی بیوتیک ها، گفت: همانطور که در انسان مقاومت میکروبی باعث می‌شود که آنتی بیوتیک‌ها بی اثر شوند، میکروب‌های مقاوم در محیط زیست نیز باکتری‌های مفید را بی اثر می‌کنند و میکروب‌های مقاوم در محیط زیست باقی می‌مانند و به چرخه حیات انسان و حیوان و گیاهان باز می‌گردند.

به گفته شقاقی، در زمینه پیشگیری از مقاومت میکروبی باید اطلاع رسانی‌های گسترده صورت گیرد و با هماهنگی بخش ها، در این زمینه کار شود، چراکه مقاومت میکروبی به عنوان اصلی‌ترین مشکل سلامتی، در سال‌های آینده، سلامتی موجودات زنده را تهدید خواهد کرد.

مقاومت میکروبی یکی از بزرگترین چالش‌های بهداشتی، محیطی و اقتصادی قرن حاضر شناخته می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که میکروارگانیسم‌ها (مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها) توانایی مقابله با اثرات دارو‌های ضدمیکروبی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها را به دست می‌آورند. اگرچه این موضوع اغلب به عنوان مشکل بالینی مطرح می‌شود، اما شواهد نشان می‌دهند که محیط زیست نقشی کلیدی در ظهور، انتشار و ذخیره‌سازی عوامل مقاومت میکروبی دارد.

آلودگی محیط زیست با مواد دارویی، بقایای آنتی‌بیوتیک‌ها و ورود فاضلاب انسانی و حیوانی به منابع طبیعی، شرایطی را برای انتخاب طبیعی و تقویت ژن‌های مقاومت میکروبی فراهم می‌کند. به‌ویژه، محیط‌های آبی مانند رودخانه‌ها و دریاچه‌ها به علت تجمع مواد زائد و تماس مداوم با جوامع میکروبی، مخازن مهمی برای گسترش مقاومت هستند. 

مطالعات نشان می‌دهند که اثرات مقاومت میکروبی از مرز‌های بهداشت انسانی فراتر رفته و تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی محسوب می‌شود. این موضوع نه تنها دسترسی به دارو‌های موثر را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند چرخه‌های طبیعی اکوسیستم‌ها را مختل کند و پایداری منابع طبیعی را به خطر بیندازد. از این رو، درک و مدیریت مقاومت میکروبی در محیط زیست برای حفاظت از سلامت عمومی و بقای محیط زیست ضروری است.

۲۸ آبان تا ۴ آذر، هفته جهانی آگاه‌سازی مقاومت میکروبی و مصرف بهینه آنتی‌بیوتیک‌ها نامگذاری شده است.