نجات سد‌های ایران با اجرای طرح‌های آبخیزداری

به گزارش خبرگزاری صداو سیما؛ مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشور با بیان اینکه از ۱۲۵ میلیون هکتار حوضه آبخیز در کشور، ۴۲ میلیون هکتار آن در بالاست سد‌ها قرار گرفته است، گفت: در کل حوضه‌های آبخیز ۳۲ میلیون هکتار آبخیزداری انجام شده و در ۴۲ میلیون هکتار حوزه آبخیز بالادست سد‌ها ۱۶ تا ۱۷ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری انجام شده است. 

حمید نوری افزود: سالانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب رسوبات از دامنه‌ها و آبراهه‌ها حرکت می‌کنند و ۵۰ میلیون متر مکعب آن وارد سد‌ها می‌شود. 

مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشور در ادامه تصریح کرد: انواع اقدامات بیولوژیک و مکانیکی آبخیزداری در بالادست سد‌ها باعث کاهش ۵۰ درصدی ورود رسوبات به داخل مخازن سد‌ها می‌شود. 

به گفته حمید نوری، اقدامات آبخیزداری در بالادست سد‌های کارون بزرگ و زاینده رود، ورود ۶۰ درصد رسوبات به داخل مخازنشان راکاهش داده است و در سد زاینده رود ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار متر مکعب رسوبات را کاهش دادیم و وقتی نیم تا ۲ درصد جلوی رسوبات را گرفتیم تقریبا ۹۸ درصد حجم آب رو حفظ کردیم. 

مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشور، اقدامات آبخیزداری را گامی مهم در راستای حفاظت از خاک، جلوگیری از فرسایش و بهبود کیفیت آب پشت سد‌ها دانست و تصریح کرد که این اقدامات منجر به کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی فرسایش و انتقال رسوب به مخازن سد‌ها شده است.

حمید نوری در ادامه به چالش‌های پیش روی حفاظت از سد‌ها اشاره کرد و گفت: “به‌طور میانگین، نیم تا دو درصد از مخازن سد‌های کشور سالانه توسط رسوبات تهدید می‌شوند. ” وی با اشاره به وضعیت سد‌هایی مانند گتوند و سفیدرود که با تهدید جدی رسوبات مواجه هستند، تصریح کرد: در این سدها، تا ۴۰ درصد از حجم اولیه مخزن توسط رسوبات تهدید می‌شود. ”

مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری، با تأکید بر ضرورت برنامه‌ریزی بلندمدت و اتخاذ راهکار‌های جامع برای مقابله با این چالش، افزود: “برای مقابله با این وضعیت، نیاز به برنامه‌های مدیریت بحران و اقدامات بلندمدت در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی داریم. ” وی همچنین بر اهمیت استفاده از روش‌های مکانیکی و بیولوژیکی برای کاهش رسوبات و همچنین توانمندسازی جوامع محلی تاکید کرد.

حمید نوری ضمن اشاره به اهمیت قوانین بین‌المللی مانند کنوانسیون “آیکولد” و آرمان‌های توسعه پایدار جهانی در زمینه حفاظت از منابع آبی و خاک، بر ضرورت همکاری بین‌بخشی و توجه به اسناد بالادستی از جمله سیاست‌های کلی نظام در بخش آب، تاکید کرد.

(((گفتنی است: ICOLD مخفف International Commission on Large Dams به معنای کمیسیون بین‌المللی سد‌های بزرگ است. این سازمان یک نهاد غیرانتفاعی و بین‌المللی است که به پیشرفت دانش و عمل در زمینه طراحی، ساخت، بهره‌برداری و نگهداری سد‌های بزرگ اختصاص دارد.
ICOLD از سال ۱۹۲۸ فعالیت خود را آغاز کرده و شامل مهندسان، دانشمندان، متخصصان و سایر افرادی است که در حوزه سدسازی مشغول به کار هستند. این سازمان به طور مرتب کنفرانس‌ها، سمینار‌ها و کارگاه‌هایی را برگزار می‌کند و انتشاراتی در زمینه سدسازی منتشر می‌نماید. هدف اصلی ICOLD بهبود ایمنی، کارایی و پایداری سد‌ها در سراسر جهان است. آنها همچنین در توسعه استاندارد‌ها و دستورالعمل‌های بین‌المللی برای طراحی و ساخت سد‌ها نقش دارند. عضویت در ICOLD برای افراد و سازمان‌های فعال در این حوزه امکانی برای همکاری، تبادل دانش و یادگیری از تجربیات جهانی فراهم می‌آورد.))

مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشوردر ادامه با اشاره به اینکه استان‌های خوزستان، فارس و لرستان، بالاترین میزان سد‌های کشور را در اختیار دارند، افزود: “ تمرکز بر سدسازی در سراسر کشور وجود دارد، اما در منطقه زاگرس میانی و جنوبی، با توجه به وجود رودخانه‌های بزرگ، توجه ویژه‌ای به اقدامات آبخیزداری معطوف شده است.

حمید نوری افزود: اقدامات انجام شده در حوزه مدیریت جنگل‌های زاگرس و همچنین توجه به ارتقای پوشش گیاهی در این منطقه، از جمله تمرکز بر کاشت یک میلیارد درخت در حوزه جنگل‌های بلوط غرب کشور، در راستای تقویت اقدامات آبخیزداری انجام شده است.

مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری، با اشاره به فعالیت‌های بین‌المللی انجام شده در حوزه کارون بزرگ، خاطرنشان کرد: “کارون بزرگ سطوح متنوعی را در بر می‌گیرد و مهمترین اقدامات ما در سد کارون ۳ نشان داده است که هر هکتار اقدامات آبخیزداری می‌تواند سالانه حدود ۵۰۰ متر مکعب آب را نفوذ دهد، که این امر منجر به کاهش دبی پیک سیلاب تا ۷۰ درصد و کاهش حجم سیلاب‌های پشت سد کارون تا ۶۵ درصد شده است.

حمید نوری با اشاره به حجم بالای فرسایش خاک در کشور تصریح کرد: در کل کشور سالانه حدود یک تا دو میلیارد تن فرسایش داریم که بخشی از آن به سد‌ها منتقل می‌شود. در حوزه کارون، این میزان ممکن است به ۴۰ تا ۴۵ درصد برسد. با توجه به ساختار طبیعی جنگل‌های زاگرس و مراتع، حدود ۵ درصد از این میزان به طور طبیعی به سد‌ها منتقل می‌شود. اقدامات آبخیزداری به صورت سالانه کمک می‌کند که حداقل ۵۰ درصد از این نیم درصد (از کل فرسایش) را کنترل کنیم. این به معنای جلوگیری از ورود ۲۰ تا ۴۰ میلیون تن رسوب به سد‌های کارون در یک دوره درازمدت است.

مدیرکل حفاظت خاک و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشور در ادامه با اشاره به میزان رسوبات ورودی به سد‌ها و تأثیر آن بر عمر مفید آنها، اظهار داشت: “اقدامات ما کمک می‌کند که بتوانیم عمر مفید سد‌ها را افزایش دهیم. به عنوان مثال، در حوزه سد زاینده‌رود، مطالعات نشان می‌دهد که مجموع حجم چک‌دم‌ها و سد‌های اصلاحی که در حوزه این سد انجام شده، تقریباً ۳.۷ میلیون متر مکعب رسوبات را کنترل می‌کند. با توجه به اینکه رسوبات سالانه وارد پشت سد می‌شوند، ما تقریباً موفق شده‌ایم ۴۰ تا ۵۰ درصد از رسوباتی را که می‌توان با اقدامات آبخیزداری مدیریت کرد، کنترل کنیم. ”

حمید نوری با اشاره به اهمیت اقدامات آبخیزداری در افزایش آب زیرزمینی، اظهار داشت: اقدامات ما چه در حوزه بالادست سد‌ها و چه در خارج از آنها، به افزایش آب زیرقشری کمک می‌کند. در ۹۰ حوزه آبریز که مورد مطالعه قرار گرفته، مشخص شده است که این اقدامات به افزایش آب زیرقشری کمک شایانی می‌کند. معمولاً حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد این آب زیرقشری تقویت می‌شود. این آب زیرقشری وارد رودخانه‌ها، رواناب‌های سطحی، چشمه‌ها و قنوات می‌شود. به طور معمول، آب قنوات بین ۲ تا ۵ برابر افزایش پیدا می‌کند و در صورتی که آبخوان‌ها در شرایط مناسبی قرار داشته باشند، سالانه ۱۰ تا ۱۵ درصد به آب‌های زیرزمینی اضافه می‌شود.