تأثیر خواندن متون کهن فارسی بر کودکان

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، مرکز اردبیل لیلا فرید  اظهار کرد: مطالعه متون کهن فارسی شامل آثار بزرگ ادبیات کلاسیک ایران مانند شاهنامه، مثنوی معنوی، بوستان و گلستان سعدی و قصه‌های اساطیری می‌تواند نقش مؤثری در تربیت و رشد کودکان ایفا کند. این متون به‌غیر از ارزش ادبی و زیبایی‌های زبانی، حامل آموزه‌های اخلاقی، تربیتی و اجتماعی فراوانی هستند که در قالب داستان‌های جذاب بیان شده‌اند. تشویق کودکان به خواندن چنین آثاری، علاوه بر انتقال پیام‌های اخلاقی، می‌تواند مروج فرهنگ ایرانی–اسلامی نیز باشد. با توجه به اینکه زبان و ساختار متون کهن ممکن است سنگین و دشوار باشد، اغلب لازم است این آثار با بازنویسی یا توضیح مناسب در دسترس کودکان قرار گیرند. در این مقاله اثرات مطالعه متون کهن فارسی بر کودکان در سه بُعد روان‌شناختی، آموزشی و فرهنگی بررسی می‌شود.

تأثیرات روان‌شناختی

شاعر و نویسنده حوزه کودک و نوجوان در ادامه گفت: مطالعه داستان‌ها و متون ادبی غنی، بخشی از توانایی‌های شناختی و عاطفی کودکان را پرورش می‌دهد. به‌عنوان مثال، مطالعه متون کهن باعث افزایش دامنه واژگان و غنای زبانی کودکان شده و توانایی درک و پردازش زبان فارسی را بهبود می‌بخشد. همچنین قصه‌های پرکشش و خیال‌انگیز حماسی و اساطیری باعث تقویت تخیل و خلاقیت در کودکان می‌شود؛ زیرا این داستان‌ها معمولاً شامل عناصر اسطوره‌ای و ماجرا‌های فانتزی هستند که کودک را در فضای ذهنی جذابی فرو می‌برند. در این میان، آموزه‌های اخلاقی و پیام‌های تربیتی نهفته در این قصه‌ها می‌تواند در تربیت عاطفی و اخلاقی کودکان مؤثر باشد. به بیان دیگر، مرور قصه‌های کهن فرصتی فراهم می‌کند تا کودکان با ارزش‌هایی، چون شجاعت، صداقت و همدلی آشنا شده و آنها را در رفتار خود بکار گیرند. علاوه بر این، مواجهه با شخصیت‌های قهرمانی همچون رستم و سهراب در شاهنامه یا حکمت‌های معنوی مثنوی معنوی، می‌تواند در شکل‌گیری هویت فرهنگی و الگوپذیری کودکان تأثیرگذار باشد. طبق نظر کارشناسان، آشنایی کودکان و نوجوانان با قهرمانان اساطیری باعث می‌شود آنان با ریشه‌ها و هویت خود بیشتر آشنا شوند و در نتیجه الگویی جهت رشد شخصیتی پیدا کنند.

گسترش توانایی‌های شناختی و زبانی

مربی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اردبیل اظهار کرد: مطالعه متون کهن باعث افزایش دامنه واژگان، غنای زبان و قدرت درک مطلب در کودکان می‌شود. مطالعه قصه‌ها و حکایت‌های اصیل ادبی، ذهن کودک را با مفاهیم پیچیده‌تر آشنا کرده و قدرت تفکر و حل مسأله او را تقویت می‌کند.

پرورش تخیل و خلاقیت

فرید ادامه داد: قصه‌های کهن فارسی مملو از شخصیت‌های خیالی و ماجرا‌های شگفت‌انگیزند. آشنایی با این قصه‌ها قدرت تخیل و خلاقیت کودکان را تقویت می‌کند و دید آنها را نسبت به جهان پیرامون گسترده‌تر می‌سازد.

تقویت ارزش‌های اخلاقی

مربی مسئول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مرکز شماره یک اردبیل، بیان کرد: داستان‌های اساطیری و کهن فارسی غالباً حامل درس‌های اخلاقی و تربیتی هستند. خواندن این داستان‌ها ارزش‌هایی مانند شجاعت، صداقت، همدلی و گذشت را به صورت غیرمستقیم به کودک منتقل می‌کند.

شکل‌گیری هویت و اعتماد به نفس

فرید ادامه داد: مواجهه کودکان با قهرمانان اسطوره‌ای (مثل رستم در شاهنامه) و شخصیت‌های آرمانی در متون کهن باعث می‌شود آنها با ریشه‌های فرهنگی خود ارتباط برقرار کنند. شناخت این قهرمانان و شجاعت‌هایشان می‌تواند نقش موثری در ایجاد احساس تعلق به فرهنگ خود و تقویت اعتماد به نفس کودک داشته باشد.

تأثیرات آموزشی

وی افزود: کتاب‌ها و متون کلاسیک فارسی به‌عنوان منابع غنی ادبی می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر جنبه‌های آموزشی کودکان داشته باشند. نخست اینکه خواندن این متون مهارت‌های زبانی و سواد خواندن کودکان را بهبود می‌دهد. متون کهن غالباً جملات بلند و ترکیب‌های پیچیده‌تری دارند که خواننده را وادار به تمرکز و درک دقیق می‌کند؛ در نتیجه، کودکان با مطالعه این آثار، مهارت درک مطلب، دانش لغوی و توانایی استفاده از زبان را گسترش می‌دهند. علاوه بر این، متون کهن شامل ژانر‌ها و سبک‌های ادبی متنوعی است. کودکی که «قصه‌های عاشقانه» مثنوی معنوی را می‌خواند، با سبک عاشقانه آشنا می‌شود و زمانی که به شاهنامه فردوسی می‌رسد، سبک حماسی و زمانی که رستم و سهراب را می‌خواند، با گونه تراژیک در ادبیات آشنا می‌شود. بنابراین، آشنایی با انواع سبک‌های ادبی از طریق خواندن ادبیات کلاسیک، دید ادبی کودک را گسترش می‌دهد. همین‌طور، قصه‌ها و حکایات تاریخی و اساطیری موجود در این متون، اطلاعات ادبی، تاریخی و فرهنگی کودک را غنی‌تر می‌کند. از سوی دیگر، تجربه نشان داده است که آشنایی زودهنگام با متون غنی ادبی می‌تواند علاقه به مطالعه را در کودکان تقویت کند؛ به‌طوری که دانش‌آموزان پس از خواندن داستان‌های کهن ممکن است انگیزه بیشتری برای مطالعه مطالب مشابه و تطبیق‌های تازه پیدا کنند.

تقویت زبان و سواد خواندن

نویسنده حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه مطالعه متون کهن باعث گسترش واژگان و درک عمیق‌تر متن در کودکان می‌شود، افزود: کتاب‌های داستان حاوی کلمات و عبارات اصیل، باعث تقویت مهارت‌های زبانی و نوشتاری کودک و فراهم آوردن بستر موفقیت تحصیلی وی می‌شوند.

آشنایی با سبک‌ها و ژانر‌های ادبی مختلف

فرید ادامه داد: قصه‌ها و اشعار کلاسیک فارسی ژانر‌های متنوعی مانند حماسی، عاشقانه، اخلاقی و حکایتی را شامل می‌شوند. مطالعه این آثار کودکان را با شیوه‌های گوناگون روایت آشنا می‌کند و افق فکری آنها را گسترش می‌دهد.

افزایش دانش ادبی و تاریخی

وی بیان کرد: بسیاری از متون کهن، داستان‌های اساطیری و تاریخی را روایت می‌کنند. این امر به تقویت آگاهی کودک از تاریخ و فرهنگ ملی و ادبیات گذشته می‌انجامد و موجب می‌شود ضمن یادگیری زبان، با پیشینه فرهنگی و ادبی سرزمین خود نیز آشنا شوند.

تشویق به مطالعه و تحقیق مستقل

شاعر حوزه کودک و نوجوان افزود: مواجهه با دنیای غنی متون کلاسیک، می‌تواند کنجکاوی کودکان را برانگیزد. در نتیجه، آنها برای درک بهتر و دستیابی به نسخه‌های ساده‌شده یا داستان‌های بازآفرینش‌شده علاقه‌مند می‌شوند و مهارت‌های خودجوش مطالعه را در خود پرورش می‌دهند.

تأثیرات فرهنگی

مربی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اردبیل ادامه داد: یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مطالعه متون کهن فارسی، ارتباط نسلی و فرهنگی است که میان کودک و پیشینیان برقرار می‌شود. قصه‌ها و اسطوره‌های کهن ایران، حامل اندیشه‌ها، باور‌ها و آرمان‌های نیاکان هستند؛ این مطالب ارزشمند بر خلاف آنچه تاریخ مکتوب نقل می‌کند، از زبان روایت‌های ادبی به نسل جوان منتقل می‌شوند. در ادبیات کودک و نوجوان، ارتباط با این افسانه‌ها معمولاً از دوران کودکی با قصه‌های شفاهی آغاز شده و در دوره نوجوانی با تخیل و قدرت برانگیخته‌ساز خود، پیوند فرهنگی محکمی را برای فرد فراهم می‌کنند. به بیان دیگر، خواندن متون کهن باعث می‌شود کودک احساس همبستگی با ریشه‌های فرهنگی خویش را تجربه کند. اگر کودکی با ادبیات کهن سرزمین خود آشنا باشد، هنگام برخورد با آثار فرهنگی دیگر ملت‌ها نیز احساس بی‌هویتی نخواهد کرد؛ این آشنایی فرصتی برای حفظ هویت ملی و فرهنگی به نسل‌های آینده می‌دهد. همچنین، بسیاری از متون کهن بار معنایی مذهبی یا حکمت‌آمیز دارند. تشویق کودکان به خواندن این متون به «ترویج فرهنگ ایرانی–اسلامی» در میان آنها کمک می‌کند و ارزش‌ها و آموزه‌های فرهنگی گذشتگان را در ذهن کودک تثبیت می‌سازد.

تقویت هویت فرهنگی و ملی

فرید ادامه داد: مطالعه متون کهن، کودکان را با ریشه‌ها، افسانه‌ها و اسطوره‌های سرزمینشان آشنا می‌کند و پیوند آنها را با تاریخ و فرهنگ ملی تقویت می‌نماید. پرداختن به این ادبیات به‌شدت باعث شناسایی و درک بهتر هویت ایرانی در نسل جوان می‌شود.

انتقال ارزش‌ها و آرمان‌ها

نویسنده حوزه کودک و نوجوان اظهار کرد: قصه‌ها و آموزه‌های کهن حامل باور‌ها و آرمان‌های فرهنگی جامعه‌اند؛ خواندن این داستان‌ها موجب می‌شود کودکان فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی (مانند گذشت، فداکاری و دیانت) را از زبان اسطوره‌ها و شعر‌ها بیاموزند و با آنها انس بگیرند.

ارتباط نسل‌ها

فرید افزود: قصه‌های کهن به‌عنوان میراث شفاهی و مکتوب، پیوندی مستمر میان گذشته و حال برقرار می‌کنند. کتاب‌هایی که از متون کهن بازآفرینی می‌شوند، کودکان را در سفری فرهنگی قرار می‌دهند که آنها را با تاریخ پر رمز و راز ایران آشنا کرده و مانند چمدانی از آرمان‌ها و تجربه‌های پدران و مادران ما همراه خود دارند.

حفظ غنای زبان فارسی

وی بیان کرد: خواندن متون کهن که دربردارنده واژگان اصیل و ترکیبات ادبی است، به حفظ تنوع واژگانی و ظرافت‌های زبانی فارسی کمک می‌کند. این امر از لحاظ فرهنگی به غنای ادبیات فارسی برای نسل آینده می‌افزاید و مانع فراموشی زبان غنی ادبی می‌شود.

نتیجه‌گیری

مربی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اردبیل در نتیجه گیری این مبحث اظهار کرد: بررسی مطالب بالا نشان می‌دهد که مطالعه متون کهن فارسی در کودکان می‌تواند همزمان چندین فایده مهم داشته باشد. این آثار از یک سو مهارت‌های زبانی و آموزشی کودک را تقویت می‌کنند، از سوی دیگر تخیل، خلاقیت و درک اخلاقی او را به شکلی عمیق‌تر پرورش می‌دهند. علاوه بر این، آشنایی با متون کلاسیک فرهنگی موجب تحکیم هویت ملی و فرهنگی کودکان می‌گردد. به اعتقاد پژوهشگران، ادبیات قصه و داستان‌گویی می‌تواند بخش مهمی از رشد همه‌جانبه کودکان باشد و اگر در برنامه‌های آموزشی گنجانده شود، اثرات مثبتی بر توسعه فکری و عاطفی آنها خواهد داشت. در عین حال لازم است این متون کهن به نحوی ساده‌سازی یا بازآفرینی خلاقانه شوند تا با زبان و درک کودکان سازگار باشند. به این ترتیب، می‌توان از ظرفیت غنی ادبیات فارسی بهره گرفت و نسلی را تربیت کرد که علاوه بر تسلط بر زبان مادری، با ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی نیاکان خود نیز پیوندی عمیق دارد.