کشف عملکرد یک گیرنده کلیدی در مغز برای درمان افسردگی

به کزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از تکنولوژی نتورکس، پژوهشگران مدرسه علوم پزشکی آیکان در ماونت ساینای موفق شدند به درک عمیق‌تری از یکی از مهم‌ترین گیرنده‌های مغزی دست یابند؛ کشفی که می‌تواند راه را برای توسعه نسل جدیدی از داروهای ضدافسردگی هموار کند.

این مطالعه که در مجله Science Advances منتشر شده، بر روی گیرنده‌ی سروتونین 5-HT1A تمرکز دارد؛ گیرنده‌ای که نقش کلیدی در تنظیم خلق‌وخو ایفا می‌کند و هدف بسیاری از داروهای ضدافسردگی سنتی و درمان‌های نوین مانند روان‌گردان‌ها (psychedelics) است. با وجود اهمیت بالای این گیرنده در درمان اختلالات روانی، تاکنون بسیاری از ویژگی‌های مولکولی و داروشناختی آن ناشناخته باقی مانده بود.

دکتر دنیل واکر، نویسنده ارشد مقاله گفت:«این گیرنده مانند یک پنل کنترل عمل می‌کند که تعیین می‌کند سلول‌های مغز چگونه به سروتونین، ماده‌ای شیمیایی مؤثر بر خلق، هیجان و شناخت، پاسخ دهند. یافته‌های ما نشان می‌دهد این پنل چگونه کار می‌کند، چه سوئیچ‌هایی را فعال می‌کند، و چه محدودیت‌هایی دارد.»

نتایج این پژوهش نشان داد که گیرنده 5-HT1A به‌صورت ذاتی مسیرهای خاصی از سیگنال‌دهی سلولی را بر سایر مسیرها ترجیح می‌دهد – بدون توجه به اینکه چه دارویی آن را فعال کرده باشد. با این حال، داروها می‌توانند بر شدت فعال‌سازی این مسیرها تأثیر بگذارند. به‌عنوان نمونه، داروی ضدروان‌پریشی آسناپین (Asenapine)، مسیر خاصی از سیگنال‌دهی را به‌طور انتخابی فعال می‌کند، زیرا فعالیت آن در این گیرنده نسبتاً ضعیف است.

پژوهشگران با ترکیب آزمایش روی سلول‌های رشد‌یافته در آزمایشگاه و استفاده از میکروسکوپ کرایو الکترونی با وضوح بسیار بالا، توانستند تعامل گیرنده 5-HT1A با داروهای مختلف و همچنین پروتئین‌های سیگنال‌دهنده داخلی (G-پروتئین‌ها) را بررسی کنند.

دکتر آدری وارن، نویسنده اول مقاله و پژوهشگر پسادکترا در دانشگاه کلمبیا، توضیح داد: «ما نقشه‌ای مولکولی از عملکرد داروهای مختلف روی این گیرنده ارائه کردیم – اینکه چگونه مسیرهای خاصی را فعال یا خاموش می‌کنند و این موضوع چه اثری بر عملکرد مغز دارد. این دانش می‌تواند به پیش‌بینی اثربخشی یا ناکارآمدی داروها کمک کند و راه را برای طراحی درمان‌های دقیق‌تر و کم‌عارضه‌تر باز کند.»

یکی از یافته‌های شگفت‌انگیز پژوهشگران، شناسایی نقش مهم یک فسفولیپید – نوعی مولکول چربی موجود در غشای سلول‌ها – در هدایت عملکرد گیرنده 5-HT1A بود. این اولین بار است که چنین نقشی در میان بیش از ۷۰۰ گیرنده مشابه انسانی مشاهده می‌شود. این چربی به‌مانند یک «کمک‌خلبان پنهان» عملکرد گیرنده را هدایت می‌کند.

پژوهشگران امیدوارند درک بهتر این گیرنده، علت تأخیر در اثرگذاری داروهای ضدافسردگی فعلی را روشن کرده و به توسعه درمان‌های سریع‌تر کمک کند.

دکتر واکر در پایان افزود: «این گیرنده ممکن است کلید درک این موضوع باشد که چرا داروهای ضدافسردگی رایج به کندی اثر می‌گذارند. با شناخت عملکرد آن در سطح مولکولی، می‌توانیم داروهای سریع‌الاثرتر و مؤثرتری برای افسردگی، روان‌پریشی و حتی درد مزمن طراحی کنیم.»

پژوهشگران در مراحل بعدی قصد دارند نقش دقیق‌تر فسفولیپیدها را بررسی کرده و یافته‌های آزمایشگاهی خود را در مدل‌های پیچیده‌تر بیازمایند. همچنین، آن‌ها در حال توسعه ترکیبات دارویی جدیدی بر پایه روان‌گردان‌ها هستند که می‌تواند مبنای درمان‌های آینده باشد.