انتشار ششمین شماره «در قاب یک سند»

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، عنوان این سند «رقم (فرمان) شاه صفی به مرتضی قلی‌خان، بیگلربیگی مرو» است. مضمون فرمان، اعزام چند تن از قالی‌بافان مرو نزد میرزامحمد برای مشارکت در تکمیل فرش‌های مخصوص آستانه مقدسه حضرت علی (ع) در نجف اشرف است.

مهر سند در وسط صفحه و کمی بالاتر از متن قرار دارد. سجع مهر چنین است: «هست از جان غلام شاه صفی» در وسط و «اللهم صل علی النبی و الوصی و البتول و السبطین و السجاد و الباقر و الصادق و الکاظم و الرضا و التقی و النقی و العسکری و المهدی» در حاشیه. واژه «تحمیدیه» نیز درست در بالای مهر و به رنگ طلایی نوشته شده که عبارت آن «الملک لله» است. طغرا در ابتدای سطر نخست با رنگ سرخ و مضمون «فرمان همایون شد» نگاشته شده است.

از نظر ویژگی‌های ظاهری، متن سند دارای فاصله زیاد از حاشیه سمت راست و تقریباً بدون فاصله از حاشیه چپ است. فاصله سطور در سراسر متن مساوی است؛ به‌جز در دو سطر پایانی که این فاصله اندکی کمتر شده است. نوشتار سند انحنای ملایمی به سمت چپ دارد و با تعداد سطور محدود و نثر ساده و روان تحریر شده است.

تاریخ این سند، رمضان‌المبارک ۱۰۴۷ هجری قمری، برابر با دی یا بهمن ۱۰۱۶ هجری شمسی است. این فرمان گویای ادامه سیاست هنری و مذهبی صفویان در حمایت از صنایع دستی ممتاز و عتبات عالیات عراق است. در دوران صفوی، قالی‌بافی از صنایع مهم و پُررونق کشور بود و مراکزی، چون تبریز، کاشان، اصفهان، مشهد و هرات در تولید فرش‌های نفیس شهرت جهانی داشتند.

شاه عباس اول با تاسیس کارگاه‌های سلطنتی، فرش‌هایی با طراحی ویژه برای مکان‌های مذهبی و درباری تولید می‌کرد و استادکاران برجسته را از شهر‌های مختلف به کار می‌گرفت.

سند حاضر نشان می‌دهد که در دوره شاه صفی نیز این سنت ادامه یافته است؛ به‌گونه‌ای که قالی‌بافانی از مرو برای بافت فرش‌های آستانه مطهر حضرت علی (ع) انتخاب شده‌اند. این اقدام در چارچوب سیاست‌های مذهبی صفویان و توجه خاص آنان به عتبات عالیات انجام گرفت. شاه صفی، پس از سفر به عراق، به وزیر دارالمرز خود دستور بازسازی و عمران شهر نجف را داد که از جمله آنها انتقال آب به داخل روضه مطهر بود. تهیه قالی‌های نفیس برای آستانه نیز بخشی از همین پروژه‌های مذهبی و عمرانی به شمار می‌آمد.

این سند از مجموعه اسناد اهدایی روانشاد دکتر محمدحسن گنجی بوده و با شناسه ۵۲۲۱-۹۹۸ در آرشیو ملی ایران ثبت شده است.

«در قاب یک سند» با هدف معرفی و بازشناسی اسناد مهم، کمترشناخته‌شده و گاه مغفول‌مانده در گنجینه آرشیوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران طراحی شده است و در هر نوبت به یکی از اسناد تاریخی، فرهنگی، اداری یا اجتماعی موجود در آرشیو ملی می‌پردازد.