کشف عملکرد پلاکت‌ها در کنترل التهاب و تشخیص بیماری

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، این کشف که توسط محققان مؤسسه تحقیقات سرطان لودویگ انجام و نتایج آن در مجله Science منتشر شده، می‌تواند هم به بهبود حساسیت بیوپسی‌های مایع در تشخیص زودهنگام سرطان و غربالگری پیش از تولد کمک کند و هم نقش مهم پلاکت‌ها را در مهار التهاب سیستمیک آشکار سازد.

پلاکت‌ها که بیشتر به‌عنوان سلول‌های لخته‌ساز خون شناخته می‌شوند، علاوه بر ایجاد زخم‌بند و نقش‌آفرینی در سکته و حمله قلبی، وظایف دیگری همچون ردیابی عفونت‌های ویروسی و باکتریایی، جذب سلول‌های ایمنی به محل عفونت و حتی نابودی مستقیم عوامل بیماری‌زا را نیز بر عهده دارند. اکنون محققان لودویگ نشان داده‌اند که این سلول‌های کوچک و بدون هسته، مانند اسفنج عمل کرده و قطعات DNA آزاد در خون را جذب می‌کنند. این قطعات می‌توانند منشأ سلول‌های مرده یا در حال مرگ، تومورها یا حتی جنین باشند.

بتان پسایلا، پژوهشگر لودویگ آکسفورد، می‌گوید: «پلاکت‌ها DNA آزاد را جذب کرده و با این کار مانع تجمع آن در خون می‌شوند؛ تجمعی که می‌تواند التهاب و بیماری‌های خودایمنی ایجاد کند. ما همچنین دریافتیم پلاکت‌ها در زمان فعال‌شدن این DNA را آزاد می‌کنند و آن را به شکلی هدفمند در پاسخ‌های ایمنی به‌کار می‌گیرند.»

پیامدهای بالینی

DNA آزاد سلولی (cfDNA) مدت‌هاست برای تشخیص غیرتهاجمی سرطان‌ها و پایش پاسخ بیماران به درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما مقدار DNA توموری (ctDNA) به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری بسیار اندک است و همین موضوع حساسیت تست‌های بیوپسی مایع را کاهش می‌دهد. در حال حاضر، cfDNA مورد استفاده در این آزمایش‌ها از پلاسما استخراج می‌شود و پلاکت‌ها کنار گذاشته می‌شوند. کشف تازه نشان می‌دهد بخش مهمی از این DNA، به‌ویژه DNA توموری، در پلاکت‌ها ذخیره می‌شود و تاکنون از دید پژوهش‌ها پنهان مانده بود.

لوران مورفی، پژوهشگر این تحقیق، توضیح می‌دهد: «ما نشان دادیم پلاکت‌ها DNA دارای امضاهای جهشی تومور را جذب می‌کنند؛ نه تنها در بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته، بلکه حتی در افراد دارای پولیپ‌های پیش‌سرطانی در روده بزرگ. این یافته نشان می‌دهد پلاکت‌ها منبعی ناشناخته اما ارزشمند از DNA آزاد هستند که می‌تواند حساسیت بیوپسی مایع را به‌طور چشمگیری ارتقا دهد.»

کاربرد در غربالگری بارداری

برای اثبات این که DNA موجود در پلاکت‌ها از سلول‌های مادر (مگاکاریوسیت‌ها) باقی نمانده، پژوهشگران خون زنان باردار را بررسی کردند. آن‌ها توانستند با یافتن قطعات کروموزوم Y در پلاکت‌ها، جنسیت جنین پسر را در تمام نمونه‌ها تشخیص دهند. این آزمایش نشان داد پلاکت‌ها DNA جنینی را نیز در جریان خون جمع‌آوری می‌کنند.

پسایلا تأکید می‌کند: «با توجه به فراوانی، سهولت جداسازی و حضور گسترده پلاکت‌ها در بافت‌ها، این سلول‌ها موقعیتی ایده‌آل برای عمل به‌عنوان زیست‌حسگر تغییرات ژنتیکی دارند.»

پژوهشگران قصد دارند در مطالعات آینده نقش پلاکت‌ها در مدیریت فیزیولوژیک DNA آزاد و سرنوشت قطعات DNA آزادشده هنگام فعال‌سازی پلاکت‌ها را بیشتر بررسی کنند.

این یافته می‌تواند نقطه عطفی در تشخیص زودهنگام سرطان، غربالگری پیش از تولد و حتی درمان‌های ایمنی‌محور علیه التهاب و بیماری‌های خودایمنی به شمار رود.