ایران، رتبه ۸ در اندازه بازار و ۱۴ در ثبت اختراع‌ها

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، امیرعباس محمدی کوشکی، کارشناس کمیته نوآوری سازمان ملل متحد و سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران در سخنانی با اشاره به انتشار گزارش ملی وضعیت ایران در شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۵، گفت: شاخص جهانی نوآوری (GII) که همه‌ساله توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر می‌شود، در سال ۲۰۲۵ جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در میان ۱۳۹ کشور بررسی کرده است.

وی اظهار کرد: بر اساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۵ در رتبه ۷۰ جهان قرار گرفته است. این در حالی است که رتبه ورودی‌های نوآوری ایران ۱۰۹ و رتبه خروجی‌ها ۴۶ بوده است؛ به بیان دیگر، ایران توانایی تولید خروجی‌های نوآورانه و خلاقانه را دارد، اما در زمینه ایجاد بسترها و ورودی‌های لازم برای نوآوری دچار ضعف ساختاری است.

محمدی کوشکی خاطر نشان کرد: ایران با جمعیتی معادل ۹۱.۶ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی بر اساس برابری قدرت خرید برابر با ۱,۶۹۸.۵ میلیارد دلار، در گروه کشورهای با درآمد متوسط-بالا قرار دارد. تولید ناخالص داخلی سرانه ایران نیز در این شاخص ۱۹,۶۰۶ دلار برآورد شده است.

وی اضافه کرد: ایران در شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۵ در میان ۳۶ کشور با درآمد متوسط-بالا، در رتبه ۱۷ قرار گرفته است و ایران در میان ۱۰ اقتصاد منطقه آسیای مرکزی و جنوبی، در رتبه ۲ جای دارد.

گزارش تحلیلی شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۵ (GII 2025)

دکتر آرنوش شاکری، استاد گروه مدیریت تکنولوژی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد و عضو هیات مدیره انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه هجدهمین ویرایش گزارش شاخص جهانی نوآوری ۲۰۲۵ (GII 2025) معتبر است که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر می‌شود، اظهار کرد: این گزارش عملکرد ۱۳۹ کشور و ۱۰۰ خوشه نوآوری برتر جهان را بر اساس شاخص‌های حوزه‌های پژوهش، فناوری، اقتصاد و جامعه بررسی کرده است.

وی اضافه کرد: عنوان این نسخه «نوآوری در یک نقطه گذار» است؛ چرا که پس از یک دهه رشد سریع در تحقیق و توسعه (R&D) و سرمایه‌گذاری خطرپذیر، اکنون شاهد کندی قابل توجهی در روند سرمایه‌گذاری‌ها هستیم، به گونه‌ای که رشد R&D جهانی در سال ۲۰۲۴ تنها ۲.۹ درصد بوده که پایین‌ترین نرخ از سال ۲۰۱۰ است، علاوه بر آن هزینه R&D شرکتی در ۲۰۲۴ به رکورد ۱.۳ تریلیون دلار رسید، اما رشد آن فقط ۳.۲ درصد (واقعی ≈ ۱ درصد) بوده که بسیار پایین‌تر از میانگین دهه گذشته است.

شاکری به وضعیت کشورها در شاخص سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) اشاره کرد و ادامه داد: ارزش معاملات جهانی ۷.۷ درصد افزایش یافته که عمدتاً به دلیل معاملات بزرگ در آمریکا و هوش مصنوعی است، اما تعداد معاملات ۴.۴ درصد کاهش یافته و به حدود ۴۳ هزار معامله رسیده است.

به گفته وی پتنت‌های بین‌المللی پس از افت سال ۲۰۲۳، در ۲۰۲۴ تنها ۰.۵ درصد افزایش داشته و مقالات علمی رکوردی تازه زدند و به حدود ۲ میلیون مقاله رسیدند (چین +۱۴ درصد و هند +۷.۶ درصد رشد نشان می‌دهند).

پیشرفت فناورانه

عضو هیات علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی به شاخص وضعیت ابررایانه‌های سبز در این گزارش اشاره کرد و ادامه داد: این گزارش نشان می‌دهد که کارایی ۵۰ ابررایانه برتر دنیا در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۵ درصد افزایش یافته و قیمت باتری‌های لیتیوم-یون حدود ۲۰ درصد کاهش یافته و به سطح تاریخی ۱۱۵ دلار به ازای هر کیلووات ساعت رسیده است.

وی با بیان اینکه این گزارش نشان می‌دهد که تعداد ترانزیستورها در ۲۰۲۴–۲۰۲۳ حدود ۳۷ درصد رشد داشته است، خاطر نشان کرد: هزینه تعیین توالی ژنوم حدود ۱۱ درصد کاهش در ۲۰۲۴ داشته است، همچنین تعداد تأییدیه‌های دارویی در ۲۰۲۴ حدود ۱۹ درصد کاهش نشان‌می‌دهد. ضمن آنکه هزینه برق خورشیدی از ۲۰۱۰ تاکنون حدود ۹۰ درصد کاهش یافته و اکنون ۵۶ درصد ارزان‌تر از سوخت‌های فسیلی هستند.

پذیرش فناوری

سایر نتایج این گزارش به این شرح است:

خودروهای برقی: موجودی جهانی خودروهای برقی در ۲۰۲۴ با افزایش ۱۸ میلیون دستگاه (رشد ۴۵ درصدی) روبه‌رو بوده، هرچند سرعت رشد نسبت به گذشته کاهش یافته است.

G۵: پوشش این فناوری به ۵۰ درصد جمعیت جهان رسیده (در حالی که در ۲۰۲۰ فقط ۹ درصد بود).

اینترنت پرسرعت ثابت: نفوذ آن در سال ۲۰۲۴ به ۵۸ خط در هر ۱۰۰ نفر رسید (در ۲۰۱۴ برابر با ۴۷ بود).

ربات‌های صنعتی و قطار سریع‌السیر: رشد مثبت اما کمتر از روند بلندمدت، عمدتاً تحت رهبری چین.

پیامدهای اجتماعی-اقتصادی

بهره‌وری نیروی کار: در ۲۰۲۴ رشد ۲.۵ درصدی داشته که بالاتر از میانگین ۱۰ ساله است.

امید به زندگی: به ۷۳ سال رسیده است (در ۲۰۱۳ این میزان ۷۱ سال بوده است).

فقر مطلق: به حدود ۸۱۷ میلیون نفر کاهش یافته است (در ۲۰۱۴ بیش از ۱ میلیارد نفر بود).

گرمایش زمین: میانگین دما به ۱.۲۹ درجه سانتی‌گراد بالاتر از پایه تاریخی ۱۹۸۰–۱۹۵۱ رسیده و رکوردشکنی ادامه دارد.

چالش‌های اصلی جهانی

۱. کاهش شتاب سرمایه‌گذاری نوآوری: R&D جهانی با کندی رشد مواجه است.

۲. تمرکز سرمایه‌گذاری خطرپذیر: بیشتر در آمریکا و بخش‌های خاص (AI/ICT) متمرکز است، درحالی‌که تنوع‌بخشی جغرافیایی و بخشی لازم است.

۳. کندی در پذیرش فناوری‌ها: با وجود پیشرفت فناوری، سرعت پذیرش (EV، ۵G، ربات‌ها) کمتر از روند بلندمدت است.

۴. چالش زیست‌محیطی: افزایش دما و ادامه روند تغییرات اقلیمی.

۵. تمرکز خوشه‌ها: ۱۰ خوشه برتر جهان سهم بزرگی از پتنت‌ها و سرمایه‌گذاری را در دست دارند که نشان‌دهنده نابرابری است.

سیاست‌ها و پیشنهادات جهانی

ادغام نوآوری در سیاست‌های کلان ملی: ایجاد کارگروه‌های بین‌وزارتخانه‌ای برای پیگیری نوآوری.

مشارکت گسترده ذی‌نفعان: همکاری دانشگاه‌ها، استارت‌آپ‌ها و بخش خصوصی با دولت.

هدف‌گذاری قابل‌ اندازه‌گیری: تعیین اهداف واقعی و قابل سنجش برای نوآوری.

تقویت داده‌ها و پایگاه‌های آماری نوآوری: ایجاد نظام ملی آمار نوآوری و استفاده از ابزار GII Data Explorer.

تنوع‌بخشی منابع مالی: توسعه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در بخش‌ها و مناطق جدید، نه فقط در آمریکا و حوزه AI.

وضعیت ایران در GII 2025 و فقط نقاط قوت

شاکری ادامه داد: ایران در سال ۲۰۲۵ در جایگاه ۷۰ جهان با امتیاز ۲۸.۵ قرار دارد. با وجود رتبه متوسط کلی، در برخی شاخص‌ها عملکرد بسیار قوی داشته است که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱. اندازه بازار داخلی: با تولید ناخالص داخلی به قیمت برابری قدرت خرید حدود ۴۶۵۸ میلیارد دلار، رتبه ۸ جهان را دارد.

۲. ثبت اختراع‌های داخلی (Patents by origin): نسبت به GDP، ایران در رتبه ۱۴ جهان قرار گرفته است.

۳. مقالات علمی و فنی: نسبت به GDP، ایران با حدود ۲۳ مقاله در هر میلیارد دلار PPP، در رتبه ۲۸ جهان است.

۴. تأثیر دانش (Knowledge impact): ایران در این شاخص در رتبه ۲۴ جهان قرار دارد.

۵. واردات کالاهای پیشرفته (High-tech imports): سهم ۱۱.۹ درصد از تجارت کل و رتبه ۲۳ جهان.

پیشنهادات و سیاست‌های کاربردی برای ایران

عضو هیات مدیره انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران با اشاره به جایگاه ایران در گزارش اخیر نوآوری جهانی پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت ارائه می‌دهد که به این شرح است:

افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در R&D: سهم فعلی کسب‌وکارها در تحقیق و توسعه تنها ۰.۲ درصد از GDP است؛ باید با مشوق‌های مالیاتی و حمایت‌های دولتی افزایش یابد.

تقویت اکوسیستم سرمایه‌گذاری خطرپذیر: تمرکز بر ایجاد صندوق‌های جسورانه داخلی، همکاری با سرمایه‌گذاران خارجی و توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه‌های متنوع (سلامت، انرژی، فناوری‌های پاک).

استفاده از بازار داخلی بزرگ: با توجه به رتبه ۸ در اندازه بازار، باید این ظرفیت برای ایجاد خوشه‌های نوآوری و تقویت زنجیره ارزش صنعتی بهره‌برداری شود.

تجاری‌سازی پژوهش‌ها و پتنت‌ها: ایران در مقالات و پتنت‌ها رتبه خوبی دارد، اما باید این ظرفیت به محصول و کسب‌وکار تبدیل شود.

پیوند دانشگاه و صنعت: سیاست‌های حمایتی برای افزایش همکاری‌های مشترک، پروژه‌های کاربردی و استارت‌آپ‌های دانشگاهی.

بهبود داده‌های ملی نوآوری: ایجاد نظام آماری جامع برای رصد دقیق شاخص‌های نوآوری و پایش پیشرفت در سطح استانی و بخشی.

تمرکز بر فناوری‌های آینده: سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، انرژی‌های نو و بیوتکنولوژی می‌تواند جایگاه ایران را بهبود دهد.