دوران تثبیت نظام؛ نگاهی به ریاست جمهوری سومین رئیس جمهور ایران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ دوره هشت ساله ریاست جمهوری آیت الله خامنه‌ای، دوره مدیریت جنگ و محاصره اقتصادی، در کنار فرآیند مهم ساختارسازی و هماهنگی نهاد‌ها برای اثبات، تحکیم و انتظام جمهوری اسلامی بود. ریاست جمهوری سوم و چهارم، با وجود جنگ تحمیلی و مشکلات ناشی از آن برای مردم و کشور در اولین سال‌های حیات خود، در کنار ساختارسازی برای نهاد ریاست جمهوری و تهیه و تدوین اختیارات رئیس جمهور و توجه به ابعاد سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی در کشور، در عرصه‌های داخلی و خارجی ضمن تأکید بر حقانیت جمهوری اسلامی، بر خنثی سازی تبلیغات دروغین و هدفمند دشمن و حامیان آن ها، اهتمام جدی داشتند.

پسا شهید رجایی
ریاست جمهوری محمد علی رجایی، حدود ۲۷ روز بیشتر دوام نیافت، چراکه در هشتم شهریور ۱۳۶۰، دومین رییس جمهور همراه با دکتر محمد جواد باهنر، نخست وزیر و تعدادی دیگر از شخصیت‌های سیاسی کشور با اقدام تروریستی در ساختمان نخست وزیری به شهادت رسید. از این رو سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری در شرایطی برگزار شد که کشور، درگیر ناامنی‌های روزافزون گروهک‌های تروریستی به خصوص منافقین و ترور آحاد مختلف مردم و مقامات کشور، بحران‌های امنیتی و سیاسی و جنگ تحمیلی بود.

پس از شهادت محمدعلی رجایی، حضرت آیت الله خامنه‌ای، علیرغم مخالفتشان، به اتفاق آرا از سوی شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، به عنوان نامزد ریاست جمهوری انتخاب شدند. امام خمینی (ره) هم که قبل از آن با تصدی روحانیون برای ریاست جمهوری موافق نبودند، با نامزدی ایشان موافقت کردند.  

انتخابات ریاست جمهوری با حضور چهار کاندیدا در ۱۰ مهر ۱۳۶۰ برگزار و سه روز بعد درشمارش نهایی در ۱۳ مهر، آیت الله خامنه‌ای با کسب اکثریت مطلق آراء (۱۱/ ۹۵ درصد) به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد. در ۱۷ مهر ۱۳۶۰ امام خمینی (ره) حکم ریاست جمهوری ایشان را تنفیذ و در ۲۱ مهر به عنوان سومین رئیس جمهور اسلامی ایران در مجلس شورای اسلامی سوگند یاد کردند.

حضور میدانی در جبهه ها، در دو مقطع قبل و بعد از ریاست جمهوری

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی عهده دارِ مسئولیت‌هایی نظیر؛ عضو شورای انقلاب، نماینده امام خمینی (ره) در ارتش ج. ا. ا، سرپرست سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نماینده شورای انقلاب در وزارت دفاع، امامت جمعه تهران، نماینده امام (ره) در شورای عالی دفاع و دبیر و سخنگوی شورای عالی دفاع، بودند و از این رو شناخت عمیق و دقیقی از ساختار نیرو‌های مسلح اعم از ارتش و سپاه و ضرورت هماهنگی آن دو سازمان برای اعمال قدرت نظامیِ مقتدرانه، داشتند.

در سال اول جنگ، ایشان به عنوان نماینده امام (ره) در شورای عالی دفاع در جبهه‌ها حضور یافتند و علاوه بر اجرایی نمودن منویات رهبر کبیر انقلاب، گزارش‌های دقیقی را به ایشان ارائه نمودند. حضرت آیت الله خامنه‌ای در سال اول جنگ تحمیلی به صورت مستقیم و با لباس سربازی در جبهه‌های جنگ حضور یافتند و با تشکیل ستاد جنگ‌های نامنظم در کنار شهید چمران، ضمن دادن روحیه به سپاهیان اسلام و بکارگیری نیرو‌های مردمی، از مسائل و مشکلات جبهه‌ها اطلاعات دقیق و حساس و به روز کسب کردند. ایشان هر هفته برای اقامه  نماز جمعه و همچنین تبیین واقعیت‌ها و مسائل پیرامونی جنگ، از این تریبون، و شرکت در جلسات شورای عالی دفاع به تهران می‌آمدند و گزارش هایِ مستندِ میدانی را به استحضار امام خمینی (ره) می‌رساندند. این دوره که حضرت آیت الله خامنه‌ای، به عنوان نماینده حضرت امام (ره) در شورای عالی دفاع، چشم امین و بازوی توانمند امام خمینی (ره) در جهاد مقدس ملت ایران بودند، با  مجروحیت حاصل از ترور ایشان در ۶ تیر ۱۳۶۰ و سپس انتخاب به عنوان رئیس جمهور در مهرماه ۱۳۶۰ پایان پذیرفت.  

دوره دوم نقش حضرت آیت الله خامنه‌ای در دفاع مقدس ۸ ساله، مربوط به دوران ریاست جمهوری ایشان است که به دلیل منع حضرت امام (ره)، هر چند امکان حضور ایشان در جبهه‌ها وجود نداشت، اما معظم له، به عنوان رئیس جمهور و دومین مقام رسمی کشور، در تصمیم گیری‌های مرتبط با امور جنگ و دفاع مقدس نقش داشتند و در کنار آن به برخی حضور‌ها و بازدید‌های محدود اکتفا می‌کردند. اما در مقطع پایانی جنگ و پس از قبول قطعنامه ۵۹۸، پس از کسب موافقت امام خمینی (ره)، برای بازدید از یگان‌های مستقر در مناطق عملیاتی و تبیین دلایل پذیرش قطعنامه، به جبهه‌ها رهسپار شدند.

تبعیت محض و اطاعت عملی از ولی فقیه

یکی از جلوه‌های ویژه مدیریت ایشان در دوره ریاست جمهوری تبعیت از حضرت امام (ره) و گذشت از مواضع خود در مقابل خواست رهبری و منافع ملی بود. این مسئله در انتخاب نخست وزیر دوره دوم ریاست جمهوری ایشان و قبول نظر حضرت امام خمینی (ره) به عینه دیده می‌شود. در این مقطع حضرت آیت الله خامنه‌ای موافق نخست وزیری دوباره موسوی نبودند، اما به دلیل برخی حوادث و خواست حضرت امام (ره)، آیت‌الله خامنه‌ای دستور امام خمینی (ره) را اطاعت کردند.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در دوران هشت ساله ریاست جمهوری خود، همچون سال‌های پس از پیروزی انقلاب یکی از نزدیکان، مشاوران و افراد مورد وثوق امام خمینی (ره) بودند و در  موارد متعددی، مأموریت‌هایی فراتر از وظایف ریاست جمهوری به ایشان محول نمودند، از جمله:

دبیر کلی حزب جمهوری اسلامی
ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی
ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام
نمایندگی مجلس خبرگان رهبری
عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی

اقدامات عملی و روایی برای معرفی کشورِ متجاوز و متخاصم

آیت الله خامنه‌ای از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸، سفر به برخی کشور‌ها را در دستور کار قرار دادند و به کشور‌های چین، پاکستان، الجزایر، سوریه، لیبی، کره شمالی، موزامبیک، آنگولا، تانزانیا، زیمبابوه، یوگسلاوی (سابق) و رومانی رفتند. گفتنی است ایشان در هشتمین اجلاس سران کشور‌های غیرمتعهد در شهریور ۱۳۶۵ و مجمع عمومی سازمان ملل در شهریور ۱۳۶۶ نیز شرکت کردند. (البته معظم له، در دوران تصدی ریاست شورای عالی دفاع در سال ۱۳۵۹، در اقدامی عملی و مهم در عرصه دیپلماتیک، برای دفاع از مواضع ایران در قبال تجاوز رژیم بعث، به هند رفتند و با  خانم ایندیرا گاندی نخست وزیر هند دیدار  و وی را در جریان چگونگی تجاوز عراق و شروط ایران برای خاتمه جنگ قرار دادند.)

هدف اصلی فعالیت‌های دیپلماتیک ایران، جدای از توسعه روابط، معرفی عراق به‌عنوان متجاوز و آغاز کننده جنگ بود که با توجه به نفوذ آمریکا، شوروی و کشور‌های اروپایی در سازمان ملل متحد، کار دشوار بود. اما این سازمان نهایتاً، در ۱۸ آذر ۱۳۷۰ برابر (۹ دسامبر ۱۹۹۱) نظر خود را مبنی بر این‌که عراق آغازگر جنگ بوده است، طی یک گزارش رسمی در ۹ بند اعلام کرد. معرفی عراق به‌عنوان مسئول و آغازگر جنگ ایران و عراق، مهر تأییدی بر سند حقانیت و مظلومیت جمهوری اسلامی ایران در این نبرد هشت‌ساله نابرابر بود.

در واقع حضرت آیت الله خامنه‌ای با ارایه واقعیت‌ها در عرصه سیاست خارجی، روایت‌سازی وارونه را خنثی و یا به حداقل رساندند، که خروجی آن، اثبات متجاوز بودن صدام بود که اقدامات عملیِ آن به خصوص در عرصه‌های روایی و سیاست خارجی، در دوره ریاست‌جمهوری ِرهبر معظم انقلاب، کلید خورد و انجام شد.

انتقاد از تناقض در رویکرد سازمان ملل

رئیس دولت‌های سوم و چهارم، در ۳۱ شهریور ۱۳۶۶ در چهل و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کردند. این اولین حضور رئیس جمهور اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بود. آیت الله خامنه‌ای، از کمک کشور‌های غربی به رژیم صدام حسین انتقاد و او را با هیتلر مقایسه کردند و در ادامه از رویکرد تبعیض‌آمیز سازمان ملل سخن گفتند. رئیس جمهور وقت ایران نسبت به حق وتو و عضویت دائم برخی کشور‌های در شورای امنیت هم انتقاد و صراحتاً عنوان کردند این سازمان‌ها نسبت به تخلفات کشور‌های غربی از مقررات بین المللی واکنشی نشان نمی‌دهد.  

 نکته حائز اهمیت در سفر به سازمان ملل، استقبال عظیم ایرانیان و مسلمانان مقیم نیویورک و اصحاب مطبوعات بین‌المللی از ایشان و فعالیت‌های ایشان برای تبیین شرایط انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و سیاست‌های استکبار جهانی در قبال ایران بود. همچنین امامت نماز جمعه مسلمانان نیویورک و سخنرانی در خطبه‌های آن نیز از نکات جالب و با اهمیت این سفر بود.

اهم سیاست‌ها و برنامه‌های دوره اول و دوم ریاست جمهوری

۱. در عرصه ملی

اهتمام به امور مربوط به جنگ تحمیلی
مقابله با ضد انقلاب، منافقین و لیبرال‌ها 
ساختار سازی و هماهنگی نهاد‌ها 
تدوین لایحه اختیارات ریاست جمهوری
 کاهش تصدی گری دولت و واگذاری امور به مردم
 به کار گماردن مسئولین لایق، انقلابی و کارآمد در دولت
 رفع فقر مزمن و طولانی مدت حاکم بر جامعه و زندگی مردم
 واگذاری زمین‌های کشاورزی به مردم
 واگذاری صنایع دولتی به بخش تعاونی
 سهیم شدن کارگران در کارخانه‌ها
 گسترش و توسعه صادرات غیر نفتی و کاهش اتکای کشور به درآمد نفت
 مشارکت مردم در امور اقتصادی و فرهنگی کشور با نظارت دولت
 سوق دادن سیاست فرهنگی کشور به سوی استقلال فرهنگی

۲. در عرصه فراملی

اتخاذ سیاست مستقل و متوازن در قبال هر یک از کشور‌های جهان و تصمیم‌گیری برمبنای مصالح نظام و کشور، همراه با قاطعیت و صراحت
اهمیت دادن به وحدت میان مسلمانان جهان
لزوم معرفی انقلاب و مواضع نظام، به دلیل تحرکات جبهه استکبار و صهیونیسم
اهتمام جدی به مسئله قدس و دیگر سرزمین‌های غصب شده فلسطین و آمادگی برای مبارزه همه‌جانبه با دشمن صهیونی
افزایش فعالیت و حضور مؤثر در صحنه‌های بین‌المللی
بازگشت به فرهنگ غنی و اصیل اسلامی در عرصه بین‌المللی به عنوان سد راه دشمنان و غارتگران

بهره مندی توأمان از ابزارهایِ سخت و نرم برای تثبیت نظام

دوران ریاست‌جمهوری حضرت آیت الله خامنه‌ای، دوره تثبیت نظام نام گرفت. ایشان به عنوان دومین مقام رسمی کشور و ریاست شورای عالی دفاع، ریاست شورای عالی پشتیبانی جنگ، مسئول تمشیت امور ارتش و سپاه، در تصمیم گیری‌های مرتبط با امور جنگ و دفاع مقدس نقش اساسی و موثر داشتند که منجر به اقدامات مهمی برای تجهیز و تقویت نیرو‌های مسلح و رفع نیازمندی‌های آنان و تلاش برای خودکفایی در تولید سلاح و مهمات و جنگ افزار‌های نظامی شد. لیکن معظم له، به امر نظامی صرف بسنده نکردند و در سطوحِ ملی و فراملی هم بر حقانیت جمهوری اسلامی تأکید داشتند و هم با ذکر حقایق دفاع مقدس به خنثی سازیِ سیاه نمایی‌ها و تبلیغات دروغین و هدفمند دشمن و حامیان آن ها، می‌پرداختند.  

حضرت آیت الله خامنه‌ای، همانطور که در ایام دفاع مقدس ۸ ساله و در زمان تصدی ریاست جمهوری، همزمان از ابزار‌های سخت و نرم برای تثبیت نظام و پیشبرد اهداف آن، بهره می‌بردند، در دفاع مقدس ۱۲ روزه نیز با مدیریت مقتدرانه و داهیانه، بر ضلع چهارم جنگ، که جنگ روایت هاست نیز تاکید کردند. معظم له در جایگاه یک نقطه اتصال راهبردی، چهار سطحِ حیاتیِ قدرت ملی یعنی "میدان جنگ"، "گستره جامعه"، "ساحت روایت" و "عرصه سیاست خارجی" را به‌صورت یک کلِ هم‌افزا به یکدیگر پیوند زدند. از این منظر جنگ، جدای از سه ضلعِ "مردم، ارتش و دولت"، ضلع چهارمی هم دارد که اهمیت آن کمتر از سه ضلع دیگر نیست و آن " میدان معنا و روایت" است.  

در مجموع رهبر معظم انقلاب  از ابتدا و به خصوص پس از تصدی ریاست جمهوری، در کنار اهتمام به امور سیاسی و نظامی و امنیتی، همواره با ایراد بیانات در جمع اقشار مختلف جامعه، ضمن تقویتِ روحیه همدلی و دشمن ستیزی در آحاد مردم، توأمان راهبری سه جبهه را عهده دارند؛ جبهه میدان، جبهه جامعه و جبهه روایت ها.

نویسنده و پژوهشگر: فرشته مقدم