نقش آنتی‌اکسیدان‌ها در حفظ سلامت بدن

 

این مولکول‌ها به دلیل داشتن یک یا چند الکترون جفت نشده، تمایل دارند به سلول‌ها و مولکول‌های بدن به خصوص به ساختار DNA، پروتئین‌ها و لیپید‌های غشایی سلولی آسیب برسانند؛ این آسیب‌ها می‌توانند منجر به اختلالات سلولی، پیری زودرس و ابتلا به بیماری‌های مزمن همچون سرطان، بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت شوند.

 

آنتی‌اکسیدان‌ها با اهدای الکترون به رادیکال‌های آزاد، آنها را خنثی کرده و مانع از آسیب سلولی می‌شوند؛ بدن انسان به صورت طبیعی آنزیم‌ها و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مانند گلوتاتیون را تولید می‌کند، اما بسیاری از آنتی‌اکسیدان‌ها باید از طریق رژیم غذایی تامین شوند؛ منابع غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها شامل میوه‌ها و سبزیجات رنگی مانند توت‌ها، مرکبات، اسفناج، هویج و کلم بروکلی، همچنین چای سبز، گردو، بادام و شکلات تلخ هستند.

 

از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های غذایی می‌توان به ویتامین C، ویتامین E، بتاکاروتن و ترکیبات پلی‌فنولی اشاره کرد؛ ویتامین C که در مرکبات فراوان است، به عنوان یک آنتی‌اکسیدان محلول در آب، در محافظت از سلول‌ها در محیط‌های آبی بدن نقش دارد.

 

ویتامین E که در روغن‌های گیاهی و مغز‌ها یافت می‌شود، به عنوان یک آنتی‌اکسیدان محلول در چربی، از غشا‌های سلولی محافظت می‌کند؛ بتاکاروتن نیز پیش‌ساز ویتامین A بوده و در سبزیجات نارنجی و زرد رنگ مانند هویج موجود است؛ پلی‌فنول‌ها که عمدتاً در چای سبز، قهوه و میوه‌های رنگارنگ یافت می‌شوند، علاوه بر خاصیت آنتی‌اکسیدانی، اثرات ضدالتهابی و ضدسرطانی نیز دارند.

 

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که رژیم غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به کاهش التهاب مزمن، بهبود عملکرد سیستم ایمنی و کاهش ریسک بیماری‌های مزمن کمک کند؛ برای مثال، کاهش رادیکال‌های آزاد در دیواره عروق خونی می‌تواند از بروز تصلب شرایین پیشگیری کند و از بروز بیماری‌های قلبی جلوگیری نماید؛ همچنین، مصرف کافی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند روند پیری سلولی را کندتر کرده و سلامت پوست و بافت‌های بدن را حفظ کند.

 

نقش آنتی‌اکسیدان‌ها در سلامت مغز و پیشگیری از بیماری‌های عصبی نیز بسیار مهم است؛ مغز به دلیل داشتن میزان بالای چربی‌های چند غیراشباع و مصرف زیاد اکسیژن، بسیار حساس به استرس اکسیداتیو است؛ آسیب‌های اکسیداتیو در مغز با بیماری‌هایی مانند آلزایمر و پارکینسون مرتبط بوده است؛ مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها مانند توت‌ها، سبزیجات برگ سبز و مغز‌ها می‌تواند به حفظ سلامت نورون‌ها و کاهش روند پیری مغز کمک کند.

 

با این وجود، نباید مصرف مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی را به صورت خودسرانه افزایش داد، زیرا برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف بیش از حد مکمل‌ها ممکن است اثرات معکوس داشته و سلامت را به خطر بیندازد؛ بهترین روش، حفظ تنوع در رژیم غذایی و مصرف منظم میوه‌ها و سبزیجات تازه است که علاوه بر آنتی‌اکسیدان‌ها، مواد مغذی دیگری مانند فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی را نیز تامین می‌کنند.

 

در نهایت، اهمیت آنتی‌اکسیدان‌ها در حفظ سلامت بدن غیرقابل انکار است و رعایت یک رژیم غذایی متعادل و غنی از این ترکیبات می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ کیفیت زندگی ایفا کند.

 

«نسترن نیک‌جو» کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز