بخش خصوصی در همه مراحل تدوین طرح ملی هوش مصنوعی نقش داشت

سیدمحمد محمدزاده ضیابری، رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، در گفت‌و‌گو با خبرنگار صداوسیما گفت: طرح ملی توسعه هوش مصنوعی یکی از طرح‌های مترقی کشور است و می‌تواند عقب‌ماندگی چندساله ایران نسبت به روند جهانی را جبران کند.
تمرکز اصلی این طرح بر توسعه است و موضوع تنظیم‌گری به زمانی موکول شده که سازمان ملی هوش مصنوعی تشکیل شود و تنظیم‌گران بخشی وظایف خود را انجام دهند. در تدوین این طرح، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، انجمن‌ها و مجامع بخش خصوصی نقش فعالی داشته‌اند و در مباحث کارشناسی مجلس نیز حضور مؤثر داشته‌اند.

رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درباره نقش سازمان ملی هوش مصنوعی تصریح کرد: این سازمان قرار نیست نهادی جدید با ساختار سنگین باشد، بلکه باید قرارگاهی مرکزی برای همگرایی نهاد‌ها باشد. پس از فرمایشات مقام معظم رهبری درباره ریل‌گذاری حوزه هوش مصنوعی، نهاد‌های متعددی خود را متولی این حوزه دانستند که این تعدد، آسیب جدی به توسعه کشور وارد کرد. اکنون هر وزارتخانه ساز خود را می‌زند، بودجه و برنامه جداگانه دارد و پاسخگویی مستقلی مطالبه نمی‌شود. سازمان ملی هوش مصنوعی باید مرکز هماهنگی میان نهاد‌ها باشد تا هم‌افزایی ایجاد شود.
این طرح در واقع حلقه تکمیل‌کننده «طرح تقسیم کار ملی هوش مصنوعی» است که از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری ابلاغ شد. تجربه جهانی نیز نشان داده تمرکز، عامل اصلی موفقیت در این حوزه است؛ چنان‌که امارات با تأسیس وزارتخانه هوش مصنوعی توانست به یکی از تجربه‌های موفق جهان تبدیل شود.

نقش بخش خصوصی در طرح توسعه هوش مصنوعی

ضیابری گفت: در چند ماده از این طرح برای بخش خصوصی جایگاه روشنی در نظر گرفته شده است. بر اساس ماده ۲، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و اتاق بازرگانی به‌عنوان اعضای رسمی با حق رأی در شورای ملی راهبری هوش مصنوعی حضور دارند. این برای نخستین‌بار است که بخش خصوصی در سطح ملی نقش تصمیم‌گیرنده دارد. در سایر مواد نیز تلاش شده هر جا که بخش خصوصی چابک‌تر و متخصص‌تر است، مسئولیت‌ها به آن سپرده شود. حتی در حوزه تنظیم‌گری، این وظیفه به نهاد‌های دانشگاهی و خصوصی واگذار شده است.
رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور درباره روند بررسی طرح در مجلس گفت: با توجه به تصویب کلیات طرح پیش از آغاز جنگ ۱۲ روزه، انتظار می‌رفت مجلس سریع‌تر مواد باقی‌مانده را تصویب کند تا معضل نبود متولی واحد پایان یابد. امیدواریم شورای نگهبان نیز ایراد خاصی به طرح نگیرد.

نمایشگاه جیتکس و روند جهانی

ضیابری در ادامه گفت: نمایشگاه جیتکس امسال با شعار «هوش مصنوعی، همه چیز» تقریباً تمام سالن‌های خود را به این حوزه اختصاص داده بود. با وجود برخی غلوها، این رویداد نشان داد که جهان با سرعت بالا در مسیر توسعه هوش مصنوعی حرکت می‌کند و ایران باید ظرف دو تا سه سال آینده به سطح رقابت جهانی بازگردد.

زیرساخت‌ها و چالش‌ها

رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درباره وضعیت زیرساخت‌ها گفت: برخلاف تصور، زیرساخت‌های لازم برای شروع فعالیت در حوزه هوش مصنوعی تا حدی وجود دارد. مشکل اصلی، درک نادرست از ماهیت هوش مصنوعی و کمبود دسترسی به داده‌هاست. در حالی که هوش مصنوعی صنعتی در جهان بهره‌وری حدود ۲۰ درصدی ایجاد می‌کند، در ایران با اقدامات کوچک می‌توان به بهره‌وری بالای ۳۰ درصد دست یافت، مشروط بر آنکه آگاهی در حوزه هوش مصنوعی صنعتی افزایش یابد.
او طرح «مدام» یا مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی را یکی از پیش‌نیاز‌های حیاتی دانست و گفت: بدون اجرای کامل این طرح و دسترسی به داده‌های صنعتی، رشد واقعی در هوش مصنوعی ممکن نخواهد بود.

چالش‌های اجرایی و نیاز به اقدام جهادی

ضیابری تصریح کرد: اگر سازمان ملی هوش مصنوعی برنامه‌های خود را به‌درستی اجرا کند، کشور می‌تواند در کمتر از دو سال شاهد رشد قابل‌توجه در بخش صنعت با کمک هوش مصنوعی باشد. معاونت علمی اجرای دو تا سه پروژه در این زمینه را آغاز کرده، اما برای رسیدن به نتیجه، نیاز به کار جهادی و هماهنگ وجود دارد.

چالش‌های بخش خصوصی

به گفته رئیس کمیسیون هوش مصنوعی، مهم‌ترین مشکل بخش خصوصی این است که نمی‌داند با کدام نهاد باید تعامل کند. ستاد هوش مصنوعی ذیل معاون اول رئیس جمهور، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت ارتباطات، وزارت صمت، سازمان امور اداری و شورای عالی انقلاب فرهنگی هر یک خود را متولی می‌دانند، در حالی که پاسخگویی روشنی وجود ندارد.
بسیاری از نهاد‌ها تنها برای دریافت بودجه خود را متولی می‌دانند، اما هنگام پاسخگویی مسئولیتی نمی‌پذیرند. این موضوع باعث اتلاف منابع شده و روند توسعه هوش مصنوعی را کند کرده است. طرح ملی توسعه هوش مصنوعی می‌تواند با تشکیل سازمان ملی، به این چندپارگی پایان دهد.

تکالیف دستگاه‌ها و منابع مالی

ضیابری با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی بودجه معاونت علمی در سال جاری گفت: این کاهش یکی از ضربه‌های اصلی به حوزه هوش مصنوعی بود. بر اساس طرح قبلی، قرار بود امسال صندوق توسعه هوش مصنوعی تأسیس شود، اما هنوز اجرایی نشده است. وی ابراز امیدواری کرد که با تمهیدات دولت و سازمان برنامه و بودجه، منابع مالی به بخش‌های واقعی و کاربردی اختصاص یابد، نه صرفاً به خرید سخت‌افزار‌هایی که بودجه محدود کشور را مصرف می‌کنند.

ضرورت ایجاد سکوی ملی هوش مصنوعی

رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در پایان گفت: کشور نیازمند ایجاد سکوی ملی هوش مصنوعی مستقل از تعاریف معاونت علمی و بخش خصوصی است. در جهان، پلتفرم‌هایی مانند AWS و Azure زیرساخت مهندسی هوش مصنوعی را فراهم می‌کنند، اما در ایران به دلیل تحریم‌ها چنین امکانی وجود ندارد.
سکوی ملی می‌تواند این خلأ را پر کند و زمینه ورود محصولات و مدل‌های داخلی به بازار را فراهم آورد. هرچند معاونت علمی و دانشگاه صنعتی شریف سکویی مشابه OpenAI در دست توسعه دارند، اما تمرکز آن بر مدل‌های زبانی است، در حالی که نیاز کشور ایجاد سکو‌های صنعتی است.
در حال حاضر پنج شرکت داخلی در حال توسعه سکو‌های هوش مصنوعی با رویکرد‌های گوناگون هستند؛ سکو‌های صنعتی بر کاربرد‌های تولیدی و صنعتی تمرکز دارند و سکوی معاونت علمی بیشتر متناسب با نیاز‌های عمومی و دستیار‌های هوشمند طراحی شده است.