روایت پژوهشگر نمونه‌ی یزدی؛ از توازن میان علم تا عشق مادری 

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، روز‌هایی بود که هنوز واژه‌ی «پزشکی مولکولی» برای بسیاری از دانش‌آموزان و حتی دانشگاهیان ناشناخته بود. اما برای فاطمه سفید، نوجوان دبیرستانی در یزد، این واژه‌ی تازه جادوی خاصی داشت. او از همان زمان، در جلسات مشاوره‌ی تحصیلی، ذهنش درگیر سؤال‌هایی درباره‌ی دنیای مولکول‌ها و ژن‌ها بود. 

این اشتیاق بعد‌ها جهت زندگی او را مشخص کرد. دکتر سفید متولد سال ۱۳۶۶ است. دوران کارشناسی را در دانشگاه اصفهان گذراند و با همان انگیزه برای مقطع کارشناسی ارشد به تهران رفت. اما ازدواج و سبک زندگی خانوادگی‌اش باعث شد به یزد بازگردد و مسیر متفاوتی را انتخاب کند؛ مسیری که با پشتکار به نقطه‌ای درخشان رسید. 

از رتبه اولی در آزمون دکترا تا انتخاب آگاهانه‌ی «یزد» 

پس از پایان دوره‌ی کارشناسی، او می‌توانست بدون کنکور در مقطع دکتری یکی از دانشگاه‌های تهران ادامه دهد، اما تصمیم گرفت در یزد بماند و در کنار خانواده مسیر علمی خود را پیش ببرد. 

دقایقی را با فاطمه خانم به گفت‌و‌گو می‌نشینم. او می‌گوید: بسیاری توصیه می‌کردند در تهران ادامه تحصیل دهم، اما من خانواده‌ام را انتخاب کردم. همسرم مشوق اصلی‌ام بودند. با وجود داشتن فرزند کوچک، کنکور دادم و خوشبختانه رتبه یک دکترا شدم و در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد پذیرفته شدم.

دکتر سفید اکنون یکی از چهره‌های پرتلاش در گروه پزشکی مولکولی و بایوانفورماتیک است؛ رشته‌ای نوپا که در مرز میان علم زیست‌پزشکی و فناوری اطلاعات حرکت می‌کند. 

پژوهش در مسیر شخصی‌سازی درمان‌ها 

پژوهش‌های دکتر فاطمه سفید بیشتر بر محور پزشکی شخصی‌سازی‌شده Personalized Medicine و طراحی واکسن و دارو با کمک بایوانفورماتیکمی‌چرخد. 

فاطمه سپید اکنون بیش از ۳۰ مقاله علمی منتشر شده در مجلات بین المللی دارد و در کنار آن ده‌ها مقاله و کتاب منتشر کرده است.

او می‌گوید: در پزشکی شخصی ما می‌گوییم درمان برای هر فرد باید بر اساس ویژگی‌های ژنتیکی و بیولوژیکی خودش انجام شود. این روش باعث می‌شود اثربخشی درمان بالا برود و عوارض کم شود. حوزه‌ای جذاب و آینده‌دار است و خوشحالم در ایران هم سهمی در آن داریم.

دستاوردی ملی: سامانه هوش مصنوعی «سپید» برای پایش دیابت 

در میان طرح‌های پژوهشی دکتر سفید، پروژه‌ای ملی و کاربردی به چشم می‌خورد؛ سامانه پایش «یزد دیابت» که نام اختصاری آن «سپید» است؛ طرحی فناورانه بر پایه‌ی هوش مصنوعی که توانسته توجه جشنواره‌های علمی و نمایشگاه‌های فناوری را به خود جلب کند. 

خانم دکتر می‌گوید: ایده‌ی سامانه سپید از اینجا آمد که بتوانیم ریسک ابتلای افراد به دیابت را به‌صورت شخصی محاسبه کنیم. فرد اطلاعات سلامتی، سن، سابقه‌ی خانوادگی و عادات غذایی خود را وارد سامانه می‌کند، و سیستم با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین به او می‌گوید احتمال ابتلا چقدر است. هدف ما پیشگیری قبل از ابتلاست.

او می‌افزاید: «سپید» اکنون به عنوان یکی از دستاورد‌های فناورانه دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی شناخته می‌شود و در کنار طرح‌های استانی، رتبه‌های ملی مختلفی را نیز کسب کرده است. 

از نرم‌افزار تا آزمایشگاه؛ پژوهش‌هایی در طراحی واکسن 

در کنار فعالیت‌های نرم‌افزاری و محاسباتی، دکتر سفید تجربه‌ی کار مستقیم در آزمایشگاه را هم دارد؛ از طراحی نمونه‌های واکسن تا تولید و تزریق آن روی نمونه‌های حیوانی. 

فاطمه سفید می‌گوید: یکی از واکسن‌هایی که طراحی کردم برای باکتری A. baumannii بود؛ نوعی باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک که باعث عفونت‌های بیمارستانی می‌شود. ابتدا آنتی‌ژن را انتخاب کردیم، سپس با کمک ابزار‌های بایوانفورماتیکی ساختار آن را مدل‌سازی کردیم. بعد ژن مربوط را سفارش دادیم، پروتئین را در آزمایشگاه تولید کردیم و واکسن را روی حیوانات آزمایش کردیم. خوشبختانه واکسن ایمنی‌زا بود و نتایج مثبت آن در مقالات بین‌المللی منتشر شد.

خانم دکتر از روز‌های سخت و گاهی طولانی در آزمایشگاه که گاه از نماز صبح تا غروب ادامه داشت هم با لبخند یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: گاهی روز‌ها کار‌ها جواب نمی‌داد. خسته می‌شدم، ناامید می‌شدم، اما وقتی نتیجه می‌گرفتم، آن شادی وصف‌ناپذیر بود. 

چهار فرزند، چهار انگیزه برای ادامه‌ی مسیر 

او با وجود مسئولیت‌های سنگین علمی، نقشش به عنوان مادر را هیچ‌گاه کنار نگذاشته است. اکنون مادر چهار فرزند است: محمدتوحید فرزند بزرگ او ۱۱ ساله، مهدیار ۸ ساله، امیرعلی ۶ ساله و کوثر خانم هم یکسال و نیم دارد.

خانم سفید می‌گوید: از زمانی که وارد مقطع دکترا شدم، اولین فرزندم را داشتم. وقتی فارغ‌التحصیل شدم، مادر چهار فرزند بودم. باور دارم هر تولد، معجزه است؛ دیدن انسانی که به دنیا می‌آید جز شگفتی نیست.

او از همسرش، که استاد دانشگاه است، با احترام و قدردانی یاد می‌کند و نقش حمایت او را کلیدی می‌داند: اگر همراهی همسرم نبود، من امروز اینجا نبودم. روز‌هایی بود که او کلاس‌ها و جلساتم را می‌دانست و داوطلبانه می‌ماند تا از بچه‌ها مراقبت کند. وقتی همسر و خانواده پشتیبان باشند، هیچ هدفی دور از دسترس نیست.

فاطمه خانم از نقش پدر و مادرش در زندگی و موفقیت هایش می‌گوید و می‌افزاید: پدر پشتیان اصلی‌ام در زندگی بود و مرا حمایت می‌کند و مادرم هم با دلسوزی و همراهی هایش مسیر موفقیت را برایم هموار کرد. در این بین در نگهداری فرزندانم هم خانواده‌ی خودم و هم خانواده‌ی همسرم ما را همراهی کردند تا بتوانم با اطمینان خاطر به تحصیل و پژوهش بپردازم.

در پایان گفت‌و‌گو، وقتی از دکتر سفید می‌پرسیم چه پیامی برای دختران علاقه‌مند به علم دارد، با لبخند می‌گوید: من راهی را رفتم که شاید خیلی‌ها تصور می‌کردند شدنی نیست؛ اما شد. علم و مادری هر دو نقش‌هایی ارزشمندند. اگر عشق باشد، اگر ایمان و برنامه باشد، هر دو را می‌شود با موفقیت پیش برد. به جوان‌ها می‌گویم از رؤیاهایشان نترسند؛ فقط شروع کنند.

از دل یزد تا مرز‌های دانش جهانی 

مسیر علمی دکتر فاطمه سفید یادآور این حقیقت است که دانش و انسانیت هیچ‌کدام محدود به مکان نیستنداو از قلب یزد توانسته افق‌هایی تازه در علم پزشکی مولکولی بگشاید و هم‌زمان با تربیت چهار فرزند، تصویری زنده از «زن موفق ایرانی» را به نمایش بگذارد.

نویسنده: سیده نازنین میرطاهری