پخش زنده
امروز: -
سمنان
مناره آرزوها؛ نشانهای رو به آسمان
در میان شلوغی خیابان امام، وقتی در حال خرید ادویه، میوه یا بار و بنشنی، اگر کمی حواست را جمع کنی کسی را میبینی که خودش را در گوشهای پنهان کرده، چشم به آسمان دوخته و زیر لب زمزمه میکند؛ غریبهها شاید فکر کنند او در حال زمزمه آهنگی است ولی سمنانیهای اصیل میدانند آن جوان چشم به مناره هزار ساله مسجد جامع دوخته و در حال نذر و نیاز است ...
به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ مرکز سمنان، مسجد جامع سمنان در سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۶۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مسجدی که از نخستین بناهای تاریخی کشور محسوب میشود که در آن هنر معماری ایرانی به کار رفته است
صنیع الدوله در کتاب مرآت البلدان مینویسد: در زمان خلافت علی بن ابیطالب، ایشان فرمودند که از کوفه تا بخارا ۱۰۰۱ مسجد بنا کنند، در حکومت عبدالله بن عمر، ثروتمندان سمنان مسجد کنونی این شهر را ساختند ولی این بنا دارای چندان شکوهی نبود. پس از آن بارها افراد زیادی بر بنای ابتدایی افزودند، گنبد باختری، شبستان شمالی، شبستان زمستانی در ضلع جنوبی در دوران سلطنت سنجر سلجوقی ساخته شد؛ شبستان جنوبی را شیخ رکنالدین علاءالدوله سمنانی در زمان وزارت ارغونخان کرد؛ شبستان شرقی در زمان غزنویان بنا شد؛ مسجد خاوری را خواجه کیقباد بن ملک شرفالدین سمنانی ساخت و ایوان متصل به گنبد را خواجه عزالدین محمد بالیچه سمنانی وزیر میرزا شاهرخ بنا کرد و اما منحصربهفردترین بنایی که به آن مسجد ابتدایی اضافه شد مناره سلجوقیان بود.
اولین منار جنبان ایران
مناره مسجد جامع سمنان را اولین منارجنبان ایران میدانند. این مناره با جابهجایی چوبی که در مرکز آن قرار دارد، حرکت میکند ؛ ستونی ایستاده در گوشه شرقی مسجد جامع که ۳۱ متر و ۲۰ سانتی متر ارتفاع دارد؛ سازه ای بلند سمت آسمان که ارتفاع و تزئینات آن آجری است.
از قسمت بام مناره به ارتفاع دو متر پایینتر از آن، دو کتیبه قرار دارد. یکی از آنها نشان میدهد دستور ساخت این مناره را «امیر اجل بختیار»، حاکم ایالت «قومس» در دوره غزنویان صادر کرده است.
منازه تزئینات زیبایی دارد و از آنجا که در زمان سلجوقیان مناره مسجد به آن اضافه شد، به مناره سلجوقی شهرت دارد. نوشتههای روی دو کتیبهی مناره، به «خط کوفی معقد یا برگدار» است.
کتیبه دوم شامل آیات قرآن است که در آن آیه ۳۲ سوره «فصلت» به چشم میخورد. در حال حاضر، با توجه به مرمتها و بازسازیهایی که در طول زمان بر روی مناره صورت گرفته، بخشهایی از آن تخریب شده و بعضی از کلمات آن وجود ندارند.
دستور ساخت مناره سمنان را امیر اجل بختیار حاکم ایالت قومس در دوره غزنویان در سال ۴۱۷ صادر کرده است تزیینات مناره شامل تزیینات آجری است در ۷ بخش که با طرحهای متنوع جلوه خاصی به بنا بخشیده است سه بخش انتهای تزیینات شامل سر و کلاهک مناره و مقرنسهای آجری با پشت بغلهای کوچک از کاشی به رنگ فیروزهای در زیر تاج مناره است. تناسبی که بین این بخشها از نظر تزیینات و طول آنها برقرار است حاکی از آشنایی کامل هنرمندان این عصر به اصول زیباییشناختی بوده است. این مناره که به مناره سلجوقی مسجد جامع نیز شهرت دارد در دوره سلجوقیان به مسجد اضافه شده است.
سرگذشت مناره
مناره مسجد جامع برای خود سرگذشتی دارد ؛ نه از باب ساخت و مرمت و تاریخ که از باب آنچه گوش به گوش و دهان به دهان از مردم هزار سال پیش به امروز رسیده ؛ در فرهنگ سمنان مناره انگشت اشاره زمین به آسمان است ، به آدم ها یادآوری می کند تنها ذات اقدس الهی است که شنونده رازها و برآورنده آرزوهاست ؛ شاید عزت و احترام مناره بین مردم به همین خاطر است که از هزار سال پیش تاکنون میلیون ها نفر به حرمت نذر و شیرینی قند پای پله های مناره برای بخت نیک و فرزند صالح دعا کرده اند ، تلنگر خورده اند و اطمینان قلب گرفته اند که « أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ »
هزار سالگی مناره
سالن هلال احمر سمنان مملو از جمعیتی است که آمده اند درباره مناره بگویند و بشوند ؛ جمعیتی که از مناره به عنوان حکایت جان شیرین ، هویت شهر ، نشانه معنویت و اصالت ، میراث کهن ، قدیمی ترین نماد تاریخی شهر و احیاگر هنر یاد می کنند و انتقال این مفاهیم داستان های کهن به نسل کودک و نوجوان را وظیفه می دانند .
نمونه اش مهدی صمیمیان ؛ فرماندارسمنان که مناره مسجد جامع را تنها نمادی از معماری و شکوه زیست مؤمنانه مردمان سمنان در هزار سال گذشته نمی داند ، بلکه می گوید : این اثر روایتگر هویت دینی، ملی و تاریخی ایران است و پاسداشت آن، پاسداشت ریشهها و سنتهای این سرزمین محسوب میشود.
کسی که معتقد است پاسداشت مناره نه فقط هویت و ایمان بلکه موتور محرکه اقتصاد گردشگری این دیار است .
موتور محرکه ای که با ایجاد اشتغال پایدار نه فقط سبب رونق تولید صنایع دستی و بوم گردی هاست بلکه می تواند کاروانسراهای تاریخی، بازار سمنان، پیاده راه تاریخی خیابان امام ، بازار علاء الدوله و بافت قدیمی شهر را هم در مسیر توسعه گردشگری قرار دهد.
ثبت جهانی مسجد جامع، مسجد امام و مناره تاریخی سمنان که میتواند تقویتکننده هویت ملی و دینی نسل امروز باشد ؛ اولویت کار فرهنگی فرماندار سمنان است ؛ مدیری که از لهجه سمنانی اش می توان فهمید علاوه بر تلاش برای اجرای درست وظایف اداری اش ، مسئولانه برای بهبود اوضاع فرهنگی زادگاهش کار می کند .
آنها که خاک را به نظر کیمیا کنند ...
کیمیاگری با خاک ؛ این عبارتی است که مهمان ویژه مراسم پاسداشت مناره مسجد جامع سمنان درباره این اثر هویت بخش بکار برد .
وزیر تعاون ، کار و رفاه اجتماعی نتوانست زبان از تمجید هنر معماری ایرانی مناره سمنان ببندد و آن را نمادی از «کیمیاگری ایرانیان با خاک» و جلوهای از شکوه تمدن ایرانی–اسلامی و نشان دهنده نبوغ مهندسی دانست.
احمد میدری گفت : بزرگداشت هزاره مناره سمنان تلاشی برای معرفی گذشته و افتخار به اصالت ملی است زیرا این مناره تنها یک سازه تاریخی نیست بلکه بخشی از شناسنامه این سرزمین است و پاسداشت آن به معنای پاسداری از هویت ملی کشورمان، است.
میدری با مقایسه سازه های سنگی تمدن یونان با کیمیاگری ایرانیان با خاک گفت : کمتر کشوری در جهان چنین شاهکاری را با خاک خلق کرده و حفظ آن بخصوص حفظ میراث ناملموسی و هویت بخشی که بارها مورد هجمه بیگانگان قرار گرفته لازم است .
مراقبت از مناره
مناره ای که وقتی بخواهی به آن نگاه کنی کلاه از سرت می افتد ؛ به مقاومسازی فوری در برابر زلزله نیازمند است.
این حرف برجستهترین پژوهشگر سازه و مرمت بناهای تاریخی کشوراست ، دانشمندی که از خاک سمنان پا گرفته دلسوزانه برای برای مراقبت از مناره عزیزشهر همه دانسته های مهندسی عمران را روی نقشه مقاوم سازی پیاده کرده است .
مناره تاریخی مسجد جامع در طول تاریخ چندین بار آسیب دیده و مرمتهای مختلف آن باعث شده که در همان راستای اولیه بازسازی نشده و کمی کج شود.
پروفسور علی خیرالدین نسبت به آسیبپذیری این بنای هزارساله در برابر زلزله هشدار داد و تأکید کرد: نجات نماد هویتی شهرکه در واقع حفاظت از تاریخ و حافظه جمعی مردم سمنان است ؛ پول می خواهد .
علی خیرالدین استاد تمام مهندسی عمران است ؛ سالها مطالعات گسترده علمی و مدلسازیهای دقیق لرزهای را برای مناره مسجد جامع انجام داده ؛ او داستان لزوم مقاوم سازی مناره را اینطور تعریف می کند :
مناره در دوران سلجوقی ساخته شده ولی ماذنه در دوران صفوی به آن اضافه شده است؛ در سال ۱۳۰۶ در اطراف سمنان زمین لرزه ۶ و ۳ دهم ریشتری رخ داده و ماذنه آسیب دیده است در سال ۱۳۱۱ هم مناره در اثر صاعقه شکاف خورد و بالاخره استاد فرج الله معمار در سال ۱۳۳۵ ماذنه را مرمت کرده است.
پروفسور خیرالدین می گوید : در مسیر تحقیق سازه مناره متوجه شدیم ، ماذنه نسبت به محور مناره حدود ۳۶ سانتیمتر انحراف دارد که رقمی نگران کننده است و این موضوع مناره را در برابر زلزله آسیبپذیرمی کند.
او با تأکید بر ضرورت ورود فوری به مرحله مقاومسازی، چهار روش تخصصی مورد بررسی تیم پژوهشی را معرفی کرد و گفت: استفاده از الیاف پلیمری FRP، تقویت داخلی با ورقهای فولادی، اجرای پوشش مش و گریوت و نصب سطوح فولادی تقویتی در لایه داخلی مناره چهار روش مقاوم سازی این مناره است.
خیرالدین افزود: با توجه به ضرورت حفظ اصالت معماری و جلوگیری از تغییر نمای تاریخی، روش تقویت داخلی با ورقهای فولادی بهعنوان مناسبترین و کمخطرترین روش انتخاب شده است.
این پژوهشگر با اینکه می گوید طرح مرمت و احیای مسجد جامع سمنان در دست اقدام است به این موضوع هم اذعان دارد که کمبود اعتبارات، اجرای عملیات مقاومسازی را به تأخیر انداخته و زلزله ای با شدت متوسط هم میتواند خطری جدی برای این سازه هزارساله باشد.
شمع شهر را روشن نگه داریم ...
تعبیر شمع روشن ؛ تعریف شاعرانه ای برای مناره شهر است ؛ این حس لطیف می گوید کسی که اینگونه مناره سمنان را خطاب می کند بانویی است که دلش برای استمرار حیات فرهنگی یک سرزمین می تپد .
بانویی آتوسا نام که نجات مناره را میثاقی ملی برای حراست از هویت تاریخی ایران می داند . او مدیرکل مرکز مطالعات منطقهای پاسداری از میراثفرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی یونسکوست
آتوسا مومنی معتقد است وجود کتیبههای ارزشمند به خط کوفی بر بدنه مناره و محاسبات دقیق ریاضی در تعیین قطر، ارتفاع و تناسبات سازه، نشان میدهد که معماران ایرانی هزار سال پیش، اشرافی کامل بر اصول تابآوری، پایداری و سازگاری سازه با لرزشها داشتهاند که این امر، مناره سمنان را به شاهکاری کمنظیر در تاریخ مهندسی جهان تبدیل میکند.
او مناره سمنان را آیینهای از دانش مهندسی ایرانی، فرهنگ بومی و تاریخ مشترک مردم این سرزمین می داند و در پاسخ به اشتیاق سمنانی ها برای ثبت بینالمللی مناره ، انگشت همت را به سمت مدیران و مسئولان می گیرد و می گوید : این امر به فراهمسازی مجموعهای از استانداردها و ضوابط نیازمند است و این مدیران شهری و دستگاههای اجرایی هستند که باید این شاخصها را در اولویت برنامههای خود قرار دهند تا مسیر ثبت جهانی هموار شود.
آستین های بالا برای ثبت جهانی مناره
احترام به گذشته و سرمایهگذاری برای آینده شاید بهترین توصیف برای بزرگداشت هزار سالگی مناره مسجد جامع سمنان است ؛ جمله ای که مدیرکل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان سمنان درباره ضرورت راهبردی ثبت جهانی مناره بکار می برد .
جلال تاجیک چند ماهی بیشتر نیست که مسئولیت اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان را بر عهده گرفته ولی خوب می داند که مناره با تار و پود فرهنگ مردم سمنان عجین شده و روایتگر هزار سال هنر و معنویت مردم و نماد هویت، پایداری و خلاقیت آنهاست .
او ثبت جهانی مسجد امام، مسجد جامع و مناره تاریخی سمنان را فرصتی راهبردی برای معرفی فرهنگ و تاریخ ایران می داند و تأکید دارد : این ثبت جهانی نه تنها حفاظت و مرمت استاندارد اثر را تضمین میکند، بلکه توجه جامعه جهانی به هویت ایرانی را افزایش میدهد و زمینهساز تعاملات پژوهشی و همکاریهای بینالمللی خواهد شد.
تاجیک معتقد است علاوه بر اختصاص اعتبارات ، صیانت از مناره هزارساله سمنان بدون مشارکت و توجه عمومی ممکن نیست و باید از ظرفیت میراث دوستان و سرمایه گذاران بخش خصوصی در این زمینه استفاده کرد .
نوزادی هزار ساله
مسجد جامع سمنان با مناره آرزوهایش بخشی جدا نشدنی از هویت بصری شهر سمنان هستند . آثاری که علاوه بر چشم انداز گردشگری ، با هر اذانی که از ماذنه آن بلند می شود ؛ به مردمی که در بازار سمنان در حال رفت و آمد هستند گوشزد می کند چه معنویتی در آجر آجر این بناها آمیخته است .
اذانی که در شب بزرگداشت هزاره مناره سمنان بر بلندای آن طنین انداز شد ؛ همان اذانی بود که در گوش نوزادی نو رسیده قرائت می شود. الله اکبری برای شروع راه ؛ مسیری تازه برای مراقبت بیشتر از هزار سال ایستادگی ؛ توجه بیشتر به بنایی که به نقل از داستان های بومی مردم سمنان ؛ اشاره امیدوار زمین به سوی خدای آسمان هاست...
نویسنده : آرزو کاشی
نظر شما