نکوداشت مستندساز عاشق ایران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، در ابتدای این مراسم محمد حمیدی‌مقدم، دبیر نوزدهمین دوره جشنواره سینماحقیقت، با بیان خاطراتی از آشنایی دیرینه خود با فرهاد ورهرام، به ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد این مستندساز پرداخت.

وی با اشاره به نخستین مواجهه خود با آثار ورهرام در سال‌های دور گفت: از همان زمان دانشجویی و تحصیل، اولین ارتباط بنده بدون دیدار با استاد و تنها با تماشای یک مستند از ایشان شکل گرفت و شخصاً فرهاد ورهرام را آنجا کشف کردم و فهمیدم چه مستندساز بزرگی است.

دبیر جشنواره، «ادای دین» سال‌های بعد خود به ورهرام را ساخت برنامه‌ای با محوریت آثار ماندگاری مانند «تاراز» دانست و بر ادامه این آشنایی و همکاری طی سال‌ها تأکید کرد.

حمیدی‌مقدم در بخش دیگری از سخنانش، به ویژگی‌های اخلاقی و حرفه‌ای ورهرام اشاره کرد و گفت: درس آموختنی ایشان برای سینما، هنر و زیست اخلاقی این است که چقدر بی‌حاشیه و متمرکز بر کارش است.

او از ورهرام به عنوان فردی یاد کرد که با وجود همه دشواری‌های تولید مستند، از جمله چالش‌های بودجه که مساله‌ای جهانی است، همواره پرانرژی، ایده‌پرداز و مولد باقی مانده است.

دبیر جشنواره خاطرنشان کرد: این انرژی، انرژی‌بخش طیف وسیعی از علاقه‌مندان است و به ما هم انرژی می‌دهد که چگونه می‌توان ایده داد و تولید کرد.

حمیدی‌مقدم در پایان با اشاره به آخرین اثر ورهرام با موضوع جنگ ۱۲ روزه، از او به عنوان الهام‌بخش بسیاری از سینماگران یاد کرد و گفت: ما از شما سپاسگزاریم؛ شما الهام‌بخش و حرکت‌آفرین هستید. امیدواریم سال‌ها برای خانواده سینمای مستند و به عنوان یکی از مفاخر ما باقی بمانید.

او با اشاره به عشق عمیق ورهرام به ایران، خطاب به وی افزود: برای ما بمان، برای سینمای مستند بمان و هر کاری که می‌کنی، این عشق به ایران و بودن در این سرزمین را افتخار بدان.

سپس سعدی غلامی یکی از اهالی اورومان به بیان خاطراتی از فرهاد ورهرام و‌حضورش در روستای آنها در زمان جوانی این پیشکسوت پرداخت.

پیام هوشنگ مرادی کرمانی برای ورهرام

پس از آن پیام هوشنگ مرادی کرمانی خطاب به این مستندساز قرائت شد که به شرح ذیل است: «امروز از خبر بزرگداشت دوست گرامی فرهاد ورهرام مطلع شدم، فیلم‌های خوب و عمیق و دوست‌داشتنی و ماندگار ایشان را در جشنواره رشد، سال‌ها به عنوان داور دیدم. اکنون که بیمار هستم امکان حضور در این مراسم را ندارم ولی دل و ذهنم در آنجاست. صادقانه و صمیمانه به ایشان تبریک می‌گویم و آرزوی سلامتی و ساخت فیلم‌های مستند بیشتر و ماندگار را برایتان دارم.»

وجود ورهرام یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های سینمای مستند ایران است

پس از آن ارد عطارپور، کارگردان و مستندساز، در صحنه حاضر شد و با بیان خاطرات و تحلیل آثار این چهره ماندگار سینمای مستند ایران، به نقش بی‌بدیل او در ثبت هویت و زندگی اقوام و مناطق کمتر دیده شده کشور پرداخت.

عطارپور با ابراز خوشحالی از حضور در این مراسم، شخصیت ورهرام را چنان گسترده توصیف کرد که «می‌شود ساعت‌ها در مورد ایشان صحبت کرد».

او چهره و نگاه همیشه نگران و متوجه افق دورِ ورهرام را مشابه روح حاکم بر فیلم‌هایش دانست.

عطارپور با شگفتی از تداوم و کیفیت آثار ورهرام گفت: سال‌هاست که با هر فیلم ایشان غافلگیر می‌شوم. فیلم‌هایش سرشار از ثبت مردمانی است که زندگی اقوام مختلف را نشان می‌دهد؛ افرادی که «شناسنامه» ایرانی ندارند، اما در فیلم‌های او به صورت ملموس ثبت شده‌اند.

او به طور مشخص به «سیاهان جنوب» اشاره کرد که جامعه‌ای از دریای عمان تا خلیج فارس را نشان می‌دهد که کسی سراغ آنها نمی‌رفت و آقای ورهرام آنها را ثبت کرد.

این مستندساز با اشاره به فیلم «تاراز» و کتاب «تارا»، به شخصیت «کنیز» پرداخت که در پایین‌ترین رتبه طبقات اجتماعی قرار داشت. همچنین از ثبت «بزرگان عشایر» و حتی «لَطفی»، کارگر شرکت نفت که پس از بیش از ۷۰ سال، در آخرین روز‌های زندگی‌اش توسط ورهرام به تصویر کشیده شد، یاد کرد.

عطارپور تأکید کرد: این روند مستندسازی همچنان ادامه دارد. وجود نفیس ایشان یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های سینمای مستند ما و یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های سینمای ایران است.

عطارپور به استمرار فعالیت ورهرام در طول تاریخ پرتلاطم ایران اشاره کرد و گفت: ایشان رنج، داغ، درفش و فقر را تحمل می‌کند و فیلم می‌سازد و به ما می‌گوید که انفعال و قهر کردن راه حل خوبی نیست و باید ادامه داد.

او با اشاره به شعر حافظ «هزار باده ناخورده در رگ تاک است»، اظهار امیدواری کرد که شرایطی فراهم شود تا «هزاران طرح و ایده» موجود در ذهن ورهرام که هنوز عملی نشده‌اند، مجال اجرا پیدا کنند.

عطارپور خواستار حمایت تصمیم‌گیران از دیدگاه‌ها و معرفی‌های ورهرام شد: فیلم‌های شناسنامه‌ای او حتی باعث شد بسیاری از مردم سیستان و بلوچستان که از گرفتن شناسنامه محروم بودند، بتوانند صاحب شناسنامه شوند.

وی در پایان با تجلیل از مسئولیت‌پذیری بی‌نظیر ورهرام گفت: کسی را ندیدم با چنین حس مسئولیتی در سینمای ایران کار کند. او حدود زندگی، فرزند و خانواده‌اش را وقف ایران کرده است بی‌آنکه خود را پان‌ایرانیست یا ناسیونالیست معرفی کند؛ ورهرام عاشق ایران است. او جای‌جای کشورمان را به ما معرفی کرده تا بفهمیم کجا زندگی می‌کنیم، قدرت‌ها و ضعف‌های کشورمان کجاست.

سخنان عطارپور با تشویق طولانی حاضران روبه‌رو شد و بار دیگر بر جایگاه فرهاد ورهرام به عنوان میراث‌دار و راوی صادق و عاشق سرزمین ایران تأکید کرد.

تخصص به معنای واقعی، زندگی آرتیستی و هنری ورهرام است

در ادامه مراسم بزرگداشت فرهاد ورهرام، کاوه سپندار، موسیقیدان، با بیان خاطراتی از آشنایی دیرینه خود با این مستندساز پیشکسوت، به تأثیر عمیق شخصیت و منش او بر خود اشاره کرد.

سپندار با اشاره به ریشه آشنایی خانوادگی گفت: آشنایی من با استاد فرهاد ورهرام از طریق پدرم بود. ایشان و پدر من در دورانی که پدرم در کردستان و در جبهه مقابله با دشمن بعثی خدمت می‌کرد، با یکدیگر دوستی داشتند.

او این دوستی را مایه افتخار دانست و گفت: به هر حال، هر زمان که مستند‌هایی در کردستان می‌ساختند و تشریف می‌آوردند، من سعی می‌کردم در کنارشان باشم و یاد بگیرم.

سپندار با تواضع و احترام نسبت به جایگاه ورهرام اذعان کرد: هرچند تخصص من موسیقی است، اما تخصص به معنای واقعی، زندگی آرتیستی و هنری ایشان است؛ زندگی‌ای به دور از هر گونه شوآف و حاشیه، به دور از هر مساله‌ای که امروز متأسفانه بسیاری انجام می‌دهند.

این موسیقیدان جوان در ادامه با ابراز احساسات عمیق گفت: خیلی خیلی برای من افتخار بزرگی است و الان هم با افتخار، من اجرای برنامه دارم.

ورهرام سرشار از زندگی است

در ادامه مراسم بزرگداشت فرهاد ورهرام، زینت دریایی، یکی از سوژه‌های ماندگار فیلم‌های این مستندساز، با حضور بر روی صحنه با بیانی شاعرانه و احساسی، به توصیف شخصیت ویژه و منحصر‌به‌فرد او پرداخت.

دریایی سخنان خود را با ابیاتی عارفانه آغاز کرد: «قید و عیار خانمان را چه کنیم / دیوانه کنیم هر دو جهانش بخشید / دیوانه تو هر دو جهان را...» و در ادامه با شوخ‌طبعی بیان کرد: من زیاد حرف می‌زنم و حالا می‌گویند خوب می‌توانم حرف بزنم. ولی در مورد فرهاد ورهرام سخن گفتن سخت است.

دریایی با اطمینان ادعا کرد: حالا غیر از من بسیار ورهرام را دوست دارم، بقیه هم فکر می‌کنم همین نظر را دارند. ورهرام یک آدم خاص است، آدمی است سرشار از زندگی، سرشار از عشق و هرجایی ایشان باشد، این انرژی مثبت وجود دارد. آدم در کنار او غم‌هایش را فراموش می‌کند، چون ورهرام همیشه می‌خندد.

او به شوخ‌طبعی ورهرام اشاره کرد و افزود: حالا بماند که چقدر ایشان همه را دست می‌اندازد، اما همیشه نشاط و سرزندگی در او جریان دارد.

دریایی با بیان احساس عمیق خود گفت: اگر خدای ناکرده یک روز اتفاقی برای ایشان بیافتد و هنوز من زنده باشم، واقعاً من مردن ایشان را باور نمی‌کنم. مردن اصلا به ورهرام نمی‌آید.

انتخاب مستندسازی، انتخابی برای «رفتن»، «شناخت سرزمین» و «ارتباط با انسان‌ها»

در ادامه نوبت به ورهرام رسید و سخنرانی او در مراسم بزرگداشتش، با تواضع و طنزی خاص همراه بود و نکات مهمی را درباره نگرشش به سینمای مستند و تقدیر از همکارانش مطرح کرد.

فرهاد ورهرام با تشکر از برگزارکنندگان و حضار، سخنان خود را با یادآوری غم از دست دادن دو مستندساز جوان، آرش کوردسالی و شهرام میرآب اقدم آغاز و قدردانی خود را از مهران زینت‌بخش که در کهریزک فیلم ساخت ادا کرد.

او با طنز به موضوع «بزرگداشت زنده‌ها و درگذشتگان» اشاره و خاطره‌ای از مراسم بزرگداشت سعید پورصمیمی و احمدرضا درویش و خودش در خانه سینما تعریف کرد: دو روز پس از آن مراسم روبرت سافاریان و رخشان بنی‌اعتماد که در جشنواره‌ای خارج از کشور بودند، با من تماس گرفتند. ظاهراً خبر را اشتباه شنیده بودند و می‌خواستند مطمئن شوند مرده‌ام یا زنده! همسرم هم از وین تماس گرفت و گفت پس از مراسم، دوستی با لباس مشکی به کافه رفته و احوال مرا پرسیده؛ گویا مراسم بزرگداشت را با ختم اشتباه گرفته بودند!

ورهرام در ادامه با صراحت گفت: من عاشق سینما نیستم. با سینمای داستانی، به ویژه در دهه‌های اخیر، رابطه چندانی ندارم و کتاب و عکاسی و دوستان را بیشتر ترجیح می‌دهم. انتخاب مستندسازی برای من، به طور ناخودآگاه، انتخابی برای «رفتن»، «شناخت سرزمین» و «ارتباط با انسان‌ها» بوده است.

او مهم‌ترین بخش تولید مستند را مرحله پس از فیلمبرداری دانست و تاکید کرد: وقتی فیلم تمام می‌شود، آن را به دست مونتاژ کار می‌سپاریم و هر کاری دلش می‌خواهد می‌کند و در نهایت می‌گوید: «فیلم کارگردان را جمع کردم!»

او تأکید کرد هدفش در مستندهایش نشان دادن رابطه بین طبیعت، انسان و زندگی، آن‌گونه که هست، با تمام شرایط درونی و بیرونی بوده است.

ورهرام با تواضع افزود: فیلم‌های من حال‌وهوای جشنواره‌ای ندارد. هیچ‌وقت سعی نکردم به هر شکل مردم را به سالن بکشانم. اما کمتر کسی می‌تواند ادعا کند فیلم‌هایش بیش از فیلم‌های من دیده شده باشد. دیدن فیلم‌هایم توسط توده مردم، همیشه در‌های بسته را در هر مکانی برایم باز کرده است.

او در ادامه، سپاس خود را از تمام کسانی که در سراسر ایران او را از خانواده خود دانسته و حامیاش بوده‌اند، ابراز کرد و به طور ویژه از زینت دریایی و سعدی غلامی نام برد. همچنین از محمد حمیدی مقدم و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برای برگزاری این مراسم تشکر کرد.

ورهرام با دوراندیشی گفت: چند بار به آقای حمیدی مقدم گفتم که ما چند سال کار کردیم، خوب یا بد. بهتر است حالا پایین‌تر برویم و به فیلمسازان جوان دهه شصت و بعدتر بپردازیم. آنها بسیار درجه یک هستند و بیشتر از من برای سینمای ایران افتخار آورده‌اند، جایزه‌های بین‌المللی و ملی برده‌اند. فکر می‌کنم دوره ما دارد تمام می‌شود و باید فضا را برای بچه‌های جوان‌تر باز کنیم که نیاز دارند دیده شوند.

اهدای نشان فیروزه سینماحقیقت به فرهاد ورهرام

پس از آن نوبت به مراسم تجلیل از فرهاد ورهرام رسید که در ابتدا انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند نشانی را به ایشان اهدا کردند.

سپس محمد حمیدی‌مقدم نشان فیروزه جشنواره سینماحقیقت را به این مستندساز پیشکسوت اهدا کرد.

در پایان هم نیکنام حسین‌پور مدیر روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در تهیه فیلم مستند «سی‌سخت» فرهاد ورهرام او را همراهی کرده بود، هدیه‌ای به رسم یادبود به این فیلم‌ساز اهدا کرد.

در این مراسم مستندی از دوران کودکی تا به امروز فرهاد ورهرام به کارگردانی مهدی باقری در دو بخش برای حضار به نمایش در آمد.

نوزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت از ۱۹ تا ۲۵ آذر در پردیس سینمایی ملت در حال برگزاری است.