نشست تخصصی پژوهشکده باستان شناسی برگزار شد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما حسن فاضلی‌نشلی استاد دانشگاه تهران و سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی تپه ابراهیم‌آباد قزوین دستاوردهای جدید این محوطه مهم نوسنگی را اعلام کرد و گفت: کاوش‌های آموزشی-پژوهشی دانشگاه تهران در دو سال گذشته (۱۴۰۲ و ۱۴۰۳) در تپه ابراهیم‌آباد، منجر به کشف ۱۱ اسکلت انسانی در داخل فضای مسکونی کوچکی شده است. این اسکلت‌ها که متعلق به حدود ۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ سال قبل از میلاد (حدود ۷۰۰۰ سال پیش) هستند، در حالات غیرعادی و برخی فاقد جمجمه دفن شده‌اند که سوالاتی درباره آیین‌های تدفین یا وقایع خاص مطرح می‌کند.

او افزود: یافته کلیدی دیگر، شناسایی شواهد یک زلزله بزرگ در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد است که به نظر می‌رسد عامل اصلی متروک شدن این دهکده نوسنگی بوده است. دیوارهای فروریخته و لایه‌های آوار ناشی از این حادثه در ترانشه‌های کاوش مشاهده شده است. این محوطه که نخستین بار در سال ۱۳۸۵ توسط همین باستان‌شناس لایه‌نگاری شد، تاریخ استقرار دشت قزوین را به حدود ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد عقب برد.

این پژوهشگر با بیان این که تپه ابراهیم‌آباد با ۱۱.۵ متر نهشته فرهنگی، یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین محوطه‌های نوسنگی فلات مرکزی ایران محسوب می‌شود و مطالعه آن می‌تواند روایتی از زندگی نخستین جامعه‌های یکجانشین منطقه ارائه دهد، گفت: هدف بلندمدت این پروژه «مطالعه سیر تکامل معماری، روابط اجتماعی و اقتصادی ساکنان فلات مرکزی از هزاره ششم تا پنجم قبل از میلاد» است که با تامین بودجه، کاوش‌های افقی گسترده‌تری برای درک بهتر این محوطه کلیدی ادامه یابد.

فخری دانشپور پرور با اشاره به این که پژوهش‌های جدید بر روی ظروف لعاب سه‌رنگ چینی، نشان‌دهنده تأثیرات قابل توجه هنر و فرهنگ ایران در اوج شکوفایی این هنر در دوره امپراتوری تانگ (همزمان با اواخر ساسانی و قرون اولیه اسلامی در ایران) است، گفت: در دوره حکومت امپراتور گائوزونگ و همسر قدرتمندش امپراتریس وو زِتیان (قرن هفتم میلادی)، روابط ایران و چین از طریق جاده ابریشم گسترش یافت. این ارتباطات در هنر لعاب سه‌رنگ که عمدتاً برای تزئین مقابر اشراف ساخته می‌شد، تجلی یافته است.

او افزود: عناصر ایرانی مانند ریش‌های پُرپشت مجسمه‌ها، سیماهای انسانی و نمادهایی مانند شیر و اسب (که از ایران به چین معرفی شدند) در این آثار دیده می‌شود.

به گفته این پژوهشگر ورود رنگ ارغوانی و تغییر نقوش در نمونه‌های ایرانیِ الهام‌گرفته از این سبک نکته مهم دیگری است. در حالی که ظروف سه‌رنگ چینی کاربری تزئینی-مقبره‌ای داشتند، نمونه‌های ساخته‌شده در مراکزی مانند نیشابور در قرون سوم و چهارم هجری، با نقوش کنده گیاهی و اسلامی آراسته شده و عمدتاً کاربری روزمره و غذاخوری داشتند.

این پژوهشگر اظهار کرد: همچنین، ماده معدنی کمیاب کبالت برای ایجاد لعاب آبی درخشان، احتمالاً از طریق ایران به چین صادر می‌شده است. چهار نمونه از ظروف نیشابوری قرن نهم و دهم میلادی با این مشخصات، هم‌اکنون در موزه‌های معتبر چین نگهداری می‌شوند که خود گواهی بر مبادلات فرهنگی دو سوی جاده ابریشم است.

مرتضی حصاری عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان این که بررسی‌های میدانی در شهرستان دشتیاری طی چند سال گذشته منجر به شناسایی حدود ۶۰ محوطه باستانی از دوره‌های پارینه سنگی تا اسلامی شده است، تصریح کرد: سفال‌های منقوش شاخص هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد (همچون سفال‌های نوع "سبدی"، "کویته" و "نال") که پیش‌تر در بلوچستان پاکستان شناخته شده بود، اکنون در محوطه‌هایی مانند کوپال و تراب در ایران یافت شده‌اند.

او افزود: این یافته‌ها نشان‌دهنده یک "برهم‌کنش فرهنگی فعال" در کریدور ساحلی بین ایران، پاکستان و حتی تا سواحل عمان و امارات است.

به گفته حصاری از کشفیات کلیدی دیگر می‌توان به سنگ‌قبرهای فراوان (بالای ۵ هزار مورد) در محوطه گواتِرا، کشف اولین دهکده صیادی شناسایی‌شده در شمال خلیج فارس در محوطه کوپال، و به‌دست آمدن اشیای سنگی با نشانه‌های نگارشی اولیه (احتمالی) اشاره کرد. همچنین، آزمایش‌های پتروگرافی بر روی سنگ صابون (کلریت) یافت‌شده در منطقه، احتمال منشأ ایرانی برای برخی از این مواد خام را تقویت می‌کند، که با نتایج مطالعات مشابه در عمان و امارات همسو است.

حصاری در پایان خاطرنشان کرد: این طرح با حمایت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و با همکاری تیمی از متخصصان در حال انجام است و هدف آن پر کردن خلأ اطلاعاتی جدی درباره پیشینه باستانی سواحل مکران ایران و تعیین جایگاه آن در شبکه مبادلات فرهنگی هزاره‌های کهن است.