آیینهای چیلله گئجه‌سی در آذربایجان غربی

 به گزارش  خبرگزاری صدا و سیما آذربایجان غربی؛ شب یلدا در آذربایجان غربی به چیلله گئجه‌سی  معروف است   و مردم در این شب آداب و رسوم خاصی خود را دارند.

آیین‌ها و آداب و رسوم هر ملت، سازنده عناصر فرهنگی جامعه محسوب می‌شوند، تنوع و تعداد آیین‌ها و آداب و رسوم دلیل غنای فرهنگی جامعه است و در روزگاری که بحران هویت یکی از معضلات جوامع بوده، یکی از راه‌های حفظ هویت فرهنگی می‌تواند بازگشت به آداب رسوم سنتی و فولکوریک است.

سرزمین ایران نیز از دیرباز به‌عنوان یکی از گهواره‌های تمدن مطرح بوده و یکی از آیین‌های دیرپا در آن شب یلدا است که از عناصر قابل توجه در مراسم شب یلدا می‌توان به پیوند رابطه انسان با انسان و همچنین رابطه انسان با جهان طبیعت و نظام آفرینش اشاره کرد، شبی که کدورت‌ها را باید به کنار نهاد و بر گرد یک کرسی با حرارت گرمای حضور دوستان، آشنایان و فامیل، شبی خاطره‌انگیز را رقم زد، شبی که بهانه‌ای است برای آفرینش شادی‌های مادی و معنوی و بهانه‌ای است که سرمای زمستان را با گرمای محبت‌ها و دوستی‌ها پیوند دهیم.

شب یلدا نیز همانند مناطق مختلف سطح کشور در میان مردم آذربایجان غربی و اقوام مختلف این استان هم گرامی داشته می‌شود و برخی آداب و رسوم در برگزاری مراسم شب یلدا در استان نیز مانند سایر نقاط مشترک است.

شب یلدا در در نزد آذربایجانی‌ها به عنوان شب چله (چیلله گئجه‌سی) خوانده می‌شود و به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) شب یلدا گفته می‌شود، اکثر مردم استان آذربایجان‌غربی در این شب طولانی سال، هندوانه و یا به عبارت دیگر چیلله قارپیزی می‌خورند و معتقدند، به دلیل اینکه فصل زمستان در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است، با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما تاثیر چندانی نخواهد داشت.

آذربایجانی‌ها معمولا هندوانه را از چند ماه پیش خریداری کرده و در خانه برای شب یلدا نگهداری می‌کنند، معمولا در این شب همه اقوام در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و این شب را با خوردن انواع غذا‌های پخته شده در منزل، چون کوفته، برنج، مرغ، خشیل، آش و میوه‌هایی مانند هندوانه، انار و انواع مرکبات و تنقلات موجود در منزل شامل خشکبارهایی، چون انگور، بادام و سنجد، قاورقا (گندم برشته با شاهدانه)، آجیل، لبو، حلوای گردو و هویج و … میل می‌شود.

قدیم‌ها که هنوز پای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی جمع گرم خانواده‌ها را به هم نزده بود، خانواده‌های ایرانی پس از سرو تنقلات، پای قصه‌گویی بزرگان خانواده نشسته و نیز کام خود را با تفال به فال حافظ شیرین می‌کردند، البته در حال حاضر نیز مراسم شب یلدا کم و بیش مانند گذشته برگزار می‌شود، اما دیگر از آن دلخوشی‌های قدیم و محافل ساده و صمیمی کمتر می‌توان سراغ گرفت.

فرستادن خنچه چله به منزل نوعروسان

یکی از رسوم این شب که در گذر زمان کم‌رنگ شده است، فرستادن خوانچه یا خنچه چله به منزل نوعروسان است که خانواده داماد در نخستین شب چله‌ای که عروس را برای پسرشان انتخاب کردند، این خنچه یا خوانچه را به منزل عروس می‌برند، این خنچه شامل انواع آجیل و شیرینی و میوه‌های فصل مانند انار، ازگیل و هندوانه به همراه هدایایی برای عروس خانم است که این خوانچه‌ها به‌صورت خاصی تزئین و راهی خانه عروس می‌شوند.

این مراسم در خوی به شیوه خاصی در روستا‌ها برگزار می‌شده است به گونه‌ای که در شب یلدا ظرفی حاوی پشمک زغفرانی، کاسه‌ای پر از سیب‌های سرخ، حلوای گردو، یک طاقه ترمه حاشیه‌دوزی شده و چارقد قرمز داخل یک خنچه چیده شده و بر روی سر یک مرد جوان قرار می‌گرفت و در کوچه‌ها حرکت می‌کرد تا به منزل نوعروس برسد، و رهگذران هدیه شب یلدا یا همان «چیله‌لیک» را به تماشا می‌نشستند.

حلوای هویج و گردو، شیرینی مخصوص شب یلدا در ارومیه

حلوای هویج و گردوی ارومیه در شب یلدا مصرف بالایی دارد و در واقع شیرینی مخصوص شب یلدا در ارومیه هستند، خانواده‌ها همچنین در ارومیه خود نوعی حلوای محلی نیز تهیه می‌کنند که به «داش حالوا» موسوم است و علاقه‌مندان ویژه‌ای به‌خصوص در بین کودکان دارد و وجود این شیرینی در سفره شب یلدا میان مردم ارومیه از ملزومات است.

در کنار این خوراکی‌ها، پشمک، مغز گردو و بادام، کشمش و میلاخ (انگوری که به صورت آونگ از تابستان نگهداری شده است)، دوشاب (شیره انگور) نیز در بین خوردنی‌ها در آذربایجان غربی جایگاه ویژه‌ای دارد.

آیین‌های مخصوص یلدا در شهرستان‌های آذربایجان غربی

در تکاب هم در شب سرد یلدا، آش کشک که در زبان محلی به آن کاچی می‌گویند پخته شده و بر سر سفره شب یلدا می‌گذارند، همچنین در تکاب رسم بر این بوده که در شب سرد چله، گندم برشته پخت می‌کردند و مقداری از آن را برای پرندگان به بام خانه می‌ریختند، تا سال پربرکتی داشته باشند.

در گذشته مردم تکاب معتقد بودند در شب یلدا نباید کسی به سفر برود، و اگر کسی در این شب به دور از خانه و در سفر باشد، سال پیش رو را دائم در سفر خواهد بود و دیگر آرام و قرار نخواهد داشت.

در شهرستان‌های پیرانشهر، اشنویه و مهاباد نیز در شب یلدا بیت‌خوان‌ها به خواندن بیت کردی می‌پردازند و جوانان هم ضمن تناول میوه‌ها و آجیل شب یلدا، سرگرم بازی‌های محلی می‌شوند و بر این باور هستند که شب یلدا بدون برف رونقی ندارد و بارش برف در این شب را نشانه پربرکتی سال آینده می‌دانند.

در چالدران در شب یلدا، جوانان در یک خانه جمع می‌شوند و به اصطلاح فال بخت می‌گیرند و به این صورت چله را به در می‌کنند، این فال در شب اول چله بزرگ یا همان شب یلدا و همچنین در شب اول چله کوچک مرسوم است.

 آیین های شب چله از سنت های فرهنگ آذربایجانی است و چله نشینی در شب اول زمستان با یلدا آغاز می شد و تا آخرین روزهای سال ادامه می یافت، از این رو شب یلدا هم در این خطه از ایران زمین به چیلله گجه سی معروف است.

سرمای بویوک چیلله بیشتر از کیچیک چیلله است

مردم آذربایجان غربی اعتقاد دارند پس از شب یلدا بویوک چیلله (چله بزرگ) و پس از آن کیچیک چیلله (چله کوچ) می‌‎آید و فلسفه آن برمی‌گردد به این موضوع که آذربایجانی‌ها باور دارند زمستان با شب چله آغاز می‌‎شود و آنها دو ماه اول زمستان را به ۴۰ روز و ۲۰ روز مجزا تقسیم می‌کنند که به ۴۰ روز اول چله بزرگ و ۲۰ روز دیگر چله کوچک نام می‌نهند که سرمای بویوک چیلله شدت بیشتری نسبت به کیچیک چیلله است.