امریکا عامل اصلی بحران شبه جزیره کره

پژوهش خبری صدا وسیما: بحران شبه جزیره کره هرازگاهی با لشکرکشی نیروهای غربی و مانور نظامی در این منطقه و آزمایش ­های موشکی کره شمالی افزایش می­یابد. غربی ­ها این کشور را متهم می کنند که با حرکت در مسیر تولید هسته ­ای و ساخت و تولید موشک ­های بالستیک، امنیت جهان را به خطر انداخته است. اما برخی از صاحب نظران معتقدند از منظر حقوق بین­ الملل همواره حق ذاتی کشورهاست تا با بهره گیری از این سلاح، امنیت قلمروی خویش را تضمین کنند و کره شمالی نیز ناگزیر است تا برای دفاع از قلمرو خویش در این مسیر قرار گیرد. از این رو نشست تخصصی در خصوص بررسی بحران شبه جزیره کره از منظر حقوق بین الملل با حضور دکتر محسن عبداللهی استاد رشته حقوق بین الملل دانشگاه تهران در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. وی در این نشست به تحولات سیاسی – حقوقی شبه جزیره کره، قطعنامه‌های شورای امنیت علیه کره شمالی و تحلیل عملکرد شورای امنیت و ره آوردهای قطعنامه ها پرداخته است.

دکتر محسن عبداللهی معتقد است هیچ سندی دال بر ممنوع بودن آزمایش و تولید موشک های بالستیک در حقوق بین الملل وجود ندارد و وضعیت کنونی این منطقه، نتیجه سیاست های غلط امریکا و کشورهای غربی می باشد. دولت کره شمالی بارها ضمن اعلام آمادگی برای مذاکره برای نشان دادن حسن نیت خویش به طور یک جانبه برنامه های نظامی و هسته ای را موقتا تعلیق کرده است. امریکا نه تنها تلاشی جدی در خصوص مذاکره با پیونگ یانگ و حل بحران نداشته بلکه همواره با سیاست های تحریمی و قرار دادن نام این کشور در لیست محور شرارت بر بحران دامن زده است. به اعتقاد این کارشناس تنها راه حل این بحران کاهش تحریم و مذاکره با کره شمالی می باشد.

الف) تحولات سیاسی – حقوقی شبه جزیره کره

باید یک نگاه اجمالی به اوضاع سیاسی کره داشته باشیم. کره شمالی در ژوئن 1950 با ارسال نیروهای تحت فرمان حکومت کمونیستی "کیم ایل سونگ" به کره جنوبی حمله نظامی کرد. این جنگ که سه سال طول کشید در نهایت در سال 1953 قرارداد آتش بس بین دو کشور امضاء شد که تاکنون این قرارداد پابرجاست. این جنگ حدود یک میلیون کشته برجای گذاشت. طبق این قرارداد باید بعد از 12 ساعت از امضاء جنگ خاتمه پیدا بکند و دو کشور از هر گونه اقدام نظامی علیه همدیگر پرهیز کنند. با بررسی موافقت نامه آتش بس می‌بینیم که به موضوع موشک ها اشاره نشده است و اصطلاحا سکوت کرده است. کره شمالی در سال 1991 عضو سازمان ملل متحد می‌شود.

در 12 دسامبر 1985 دولت کره شمالی عضو NPT می‌شود البته دو سال قبل تر نیز عضو آژانس هسته‌ای هم شده بود. با این اقدام کره شمالی رسما وارد گردونه هسته‌ای می‌شود. 27 سپتامبر سال 1991 جرج بوش رئیس جمهور وقت آمریکا اعلامیه‌ای مبنی بر کره‌ای عاری از سلاح هسته‌ای صادر می‌کند. در حالی که امریکا در همین زمان 100 سلاح هسته‌‌ای در شبه جزیره کره مستقر کرده بود.

در مقابل هم کره‌ای ها از این موضوع استقبال می‌کنند و اعلامیه مشابهی صادر می‌کنند. 31 دسامبر 1991 دو کشور کره اعلامیه کره عاری از سلاح هسته ای را امضاء می‌کنند. متعهد می‌شوند که از هرگونه آزمایش اکتساب، تحصیل و استفاده از سلاح هسته‌ای در شبه جزیره کره امتناع کنند.

امریکا کره شمالی را به سمت سلاح هسته ای سوق می دهد

بحران اصلی از طرف امریکا از این زمان به بعد آغاز می‌شود. بعد از یک سال از امضای قرارداد بین دو کروه یعنی در 6 مارس 1992 امریکایی‌ها کره شمالی را تحریم می‌کند. یک شرکت معروف در کره شمالی را در مورد تحصیل موشک ­های بالستیک مورد تحریم قرار می‌دهد از این تاریخ تحریم امریکا علیه کره شمالی آغاز می‌شود. علیرغم اینکه کره شمالی با آژانس هسته‌ای همکاری می‌کند و فعالیت هسته‌ای مشکوک ندارد. این اقدامات آمریکایی ­ها باعث می‌شود تا کره شمالی اجازه بازرسی از برخی از سایت­ های هسته‌ای را به ماموران آژانس هسته‌ای نمی‌دهد. در واقع انحراف کره شمالی از مسیر هسته‌ای صلح آمیز به سمت سلاح هسته‌ای از این مقطع تاریخی آغاز می‌شود. به طوری که در سال 1993 کره شمالی قصد خودش را برای خروج از NPT اعلام می‌کند. بلافاصله شورای امنیت در 11 می 1993 جلسه‌ای برگزار کرده ضمن صدور قطعنامه شماره 825 از کره شمالی می‌خواهد تا از خروج از آژانس هسته‌ای صرف نظر کند که طی مذاکرات متعدد با مقامات کره شمالی، این کشور از آژانس هسته‌ای خارج نمی‌شود.

مذاکرات مقامات کره‌ای از سال 1993 تا 1999 به طول می‌کشد که در نهایت اعلامیه‌ای بین طرف های مذاکره کننده صادر می‌شود. در سال 1998 موشک "تاوپودونگ 1" را آزمایش می‌کند که برد آن بین 1500 تا 2000 کیلومتر بود.

امریکا به دنبال تشدید بحران است

در سال 2002 جرج بوش کره شمالی را جز کشورهای محور شرارت اعلام می‌کند. این اقدامات نشان می‌دهد که امریکا نه تنها در خصوص بهبود بحران کره شمالی تلاشی نمی‌کند، بر عکس به دنبال افزایش بحران است. در 24 فوریه 1999 در خلال مذاکرات، دولت کره شمالی یک اعلامیه منتشر می کند. این کشور برای نشان دادن حس نیت خود، فعالیت ­های موشکی و اتمی خود را موقتا تعلیق می‌کند که این اقدام کره شمالی از نظر حقوق بین الملل خیلی مهم است. چون این یک نوع اعلامیه یک جانبه تعهدآور در حقوق بین الملل تلقی می‌شود که بارها قطعنامه‌های شورای امنیت به این اعلامیه کره شمالی استناد می‌کند. کره شمالی این اعلامیه را تا سال 2003 تمدید می‌کند.

آغاز فعالیت مجدد هسته ای کره شمالی

در ژانویه 2003 کره شمالی نیروگاه آب سنگین را که معلق کرده بود، راه اندازی می‌کند و همزمان نیز از NPT خارج می شود. در سال 2003 مذاکرات شش جانبه‌ای با حضور کشورهای؛ کره شمالی، کره جنوبی، آمریکا، روسیه، ژاپن، چین شکل می‌گیرد که تا سال 2009 ادامه پیدا می‌کند و در همین سال یک اعلامیه چند جانبه‌ای صادر می‌شود که در ازای کاهش تحریم‌ها، دولت کره شمالی فعالیت هسته‌ای خودش را متوقف کند.

در سال 2006 کره شمالی 7 موشک بالستیک را آزمایش می کند که در نتیجه این اقدام، قطعنامه 1965 شورای امنیت در جولای 2006 تصویب می‌شود. اکتبر 2006 نخستین آزمایش هسته‌ای زیرزمینی کره شمالی اتفاق می‌افتد که در مجموع 6 آزمایش هسته‌ای به ترتیب در سال های 2006- 2009- 2013-2016- 2016 و 2017 انجام می دهد که آخرین این آزمایش ها بمب هیدروژنی بود. کره شمالی از سال 1984 تاکنون 174 آزمایش موشکی انجام داده است. 6 آزمایش موشک بالستیک بین قاره‌ای است 13 مورد موشک‌های میان‌برد، دورزن است که بین 300 تا 5000 کیلومتر برد دارد که به راحتی می‌توان جزایر گوام را مورد هدف قرار داد. 31 آزمایش میان‌برد که بین 1000 تا 3000 کیلومتر برد دارد و مابقی این آزمایش ها موشک های کروز و کوتاه برد می‌باشد.

ب) قطعنامه‌های شورای امنیت

تاکنون شورای امنیت 19 قطعنامه علیه کره شمالی صادر کرده است. ولی از این تعداد 9 قطعنامه از اهمیت زیادی برخوردار هستند که با محکومیت و تحریم همراه بوده است. 10 مورد دیگر بیشتر ناظر به قطعنامه‌های قبلی هستند.

به 9 قطعنامه مهمی که تقریبا دارای مفاد مشابهی هستند آن اشاره می‌شود.

- قطعنامه 925 که پس از اعلام قصد کره شمالی برای خروج از NPT در سال 1993 صادر شد.

- قطعنامه 1965 در سال 2006 تصویب شد که در پی آزمایش موشک بالستیک با ادبیات شدیدی محکوم می‌شود.

- قطعنامه دیگر در سال 2006 است که پس از آزمایش هسته‌ای این قطعنامه صادر شد که از این قطعنامه به بعد شاهد تحریم کره شمالی هستیم.

- قطعنامه بسیار مهم 1718 که در اکتبر 2006 که در پی آزمایش اتمی زیرزمینی صادر شد.

- قطعنامه 1874 در سال 2009 که در ادامه آزمایش دیگر اتمی صادر شد.

وقتی این قطعنامه‌ها را مطالعه می‌کنیم شاهد این هستیم که تحریم ها گسترده‌تر، تدقیق و تفاسیری از این بندهای قطعنامه‌های بعدی ارائه شده که این حلقه را روز به روز تنگ‌تر شده است.

- قطعنامه 2087 که مربوط به فعالیت‌های فضای کشور است که کره در این سال یک ماهواره پرتاب ‌کرد. نکته مهم این قطعنامه این است که چون تکنولوژی مورد استفاده در ارسال ماهواره، بالستیکی است از این به بعد یک عبارت جدید به قطعنامه اضافه می‌شود: "هر نوع پرتابی که در آن از تکنولوژی پرتاب بالستیک استفاده شود."

- قطعنامه 2094 که در مارس 2013 به تصویب رسید. این قطعنامه در پاسخ به یک آزمایش اتمی کره شمالی صادر شد.

- قطعنامه 2270 که در 2 مارس 2016 در پاسخ به آزمایش‌های هسته‌ای صادر شد.

- قطعنامه 2321، نوامبر 2016 که مجددا در پاسخ به آزمایش اتمی منتشر شد.

- قطعنامه 2371 که در اگوست 2017 در پی آزمایش اخیر موشکی با برد2700 کیلومتر صادر شد. 

* ویژگی‌های مهم قطعنامه‌های صادره علیه کره شمالی

- تمامی قطعنامه‌ها با اتفاق آراء به تصویب رسیده است که این نشان دهنده این موضوع است که اعضای شورای امنیت نمی‌خواهند تا کره شمالی یک کشور اتمی باشد.

- جز قطعنامه 2087 که مربوط به ماهواره بود، تمامی قطعنامه‌ها با ارجاع صریح به فصل 7 سازمان ملل صادر شده است.

- در تمامی قطعنامه‌ها فعالیت‌های کره شمالی در بخش موشکی و هسته‌ای، تهدیدی علیه صلح و امنیت بین‌الملل در نظر گرفته شده است. این نشان می‌دهد که بستر برای حمله نظامی برای غربی ها تا حدود زیادی فراهم شده است.

* محتوای مشترک قطعنامه‌ها

- تمامی قطعنامه‌ها با محکومیت شروع شده است.

- تمامی قطعنامه‌ها با تحریم‌های مالی، پولی، بانکی، دیپلماتیکی، اشخاص و شرکت ها همراه بوده است.

- الزام سایر دولت ها به اجرای قطعنامه‌ها و مجوز بازرسی کشتی‌های کره شمالی در هر نقطه از جهان و حق توقیف آنها.

- در تمام قطعنامه‌ها خواستار توقف و تعلیق فعالیت های موشکی و اتمی شده است.

- کره شمالی به رعایت قطعنامه‌های سابق و اعلامیه داوطلبانه کره شمالی که در سال 1999 صادر شده فراخوانده می‌شود.

- قطعنامه‌ها دو نهاد را ایجاد کرده است. نهاد کمیته ناظر بر اجرا که به موجب قطعنامه 1718 و پنل کارشناسان که به موجب قطعنامه 1874 ایجاد شده است.

آخرین سند در 29 آگوست 2017 توسط رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر شد که تقریبا مشابه آخرین قطعنامه‌ است ولی لحن این بیانیه متفاوت است. یعنی لحن آشتی جویانه داشته و یک سیاست چماق و هویج را در پیش گرفته است. که فقط در آخرین قطعنامه و این بیانیه دیده می‌شود. آخرین سند از کره شمالی می‌خواهد که پای میز مذاکره برگردد و برنامه هسته‌ای را تعلیق کند و شورای امنیت آماده است که برخی از تحریم ها را لغو کند به شرطی که کره شمالی همکاری لازم را انجام دهد.

ج) تحلیل عملکرد شورای امنیت و ره آوردهای قطعنامه ها

این موضوع را با این سوال شروع می‌کنم که آیا موشک های بالستیکی در حقوق بین المللی مشروع هستند؟ هر حقوقدان یک متدلوژی در پاسخ به این سوال انتخاب می‌کند. حقوقدانانی که بیشتر به "اراده دولت" توجه دارند، از همان متدولوژی که دیوان بین المللی دادگستری از لوتوس شروع کرده و همچنان دنبال می‌کند. حقوقدانان این طوری بررسی می‌کنند که آیا قاعده ممنوع یا محدود کننده‌ای در حقوق بین الملل وجود دارد یا ندارد؟ حقوقدانان اصل را بر "اباحه" می‌گذارند و دنبال ممنوعیت می‌گردند. همین کاری که دیوان بین المللی در سلاح هسته‌ای انجام داد. این نهاد اعلام کرد، فرض بر این است که این سلاح مجاز است، مگر این که دولت ها بر اساس کنوانسیون ها و عرف ها یا در چارچوب اصول کلی حقوق بین الملل استفاده از سلاح را منع کرده باشند. طبیعی است که اگر ما نتوانیم ممنوعیتی پیدا بکنیم اصل بر جواز سلاح بالستیکی است.

در حقوق بین الملل ممنوعیتی در مورد موشک­ های بالستیک نیست

اگر بخواهیم قاعده خاصی (تخصصی) را ببنیم در مورد موشک ­های بالستیک در حقوق بین الملل پیدا نمی‌کنیم. یعنی یک معاهده‌ای که چند جانبه باشد و مشخصا به موشک ­های بالستیکی اشاره شده باشد، چنین چیزی وجود ندارد هر چند که می‌شود با رجوع به قواعد عمومی حقوق بین الملل مثلا از قواعد I.H.L یا قواعد مربوط به فعالیت ­های فضایی یا فعالیت­ های هوانوردی می‌شود، قواعدی را پیدا کرد. ولی قاعده‌ای، سندی، منبعی که مشخصا سلاح های بالستیک را مورد بحث قرار داده باشد، در حقوق بین الملل وجود ندارد. مثلا در مورد اصل آزادی دریانوردی اگر موشکی از یک زیردریایی شلیک شود باید دقت شود تا آزادی دریانوردی را نقض نکند. شاید به اهداف دیگری اصابت کند. یا در بخش هوانوردی که به فضا پرتاب می شود. در قطعنامه اخیر اشاره می شود که این پرتاب بدون اطلاع قبلی بود. و احتمال اصابت به یک هواپیما وجود داشت، نه به دلیل ممنوعیت پرتاب. بلکه به دلیل اختلال در امنیت هوانوردی، امنیت دریانوردی و... در حقوق بین الملل قاعده مشخص و مستقری که آزمایش، تحصیل و یا استفاده از موشک های بالستیکی را منع کرده باشد در دست نداریم. بنابر این می توانیم به این نتیجه برسیم که چنین آزمایش هایی در حقوق بین الملل ممنوع نیستند.

اما یک سری معاهدات دوجانبه متروک یا منسوخی بین امریکا و شوروی بوده که هدف این ها کاهش سلاح­ های بالستیکی بود یا مقرراتی به منظور اطلاع قبلی و اجتناب از برخوردهای ناخواسته. به عنوان مثال می توان به معاهده ضد موشک های بالستیک در سال 1972 که البته امریکا در سال 2002 از این خارج شد. موافقتنامه سالت2، استارت، که این ها اسناد دو جانبه ای هستند که بین دو دولت امضا شدند و هیچ وقت نمی توانیم این را به حقوق بین الملل تسری بدهیم.

یک سند نرم با عنوان «کد رفتاری لاهه» علیه اشاعه موشک های بالستیک در سال 2015 با امضای 137 کشور منتشر شد. این سند به دنبال نابودی و جلوگیری از موشک های بالستیک نیست. بلکه عمدتا با هدف اطلاع رسانی به کشورهای جهان است. یکی دیگر از اهداف این سند محدودیت تجارت اقلام و این موشک ها به کشورهایی که دنبال کشتار جمعی هستند و همین طور از دولت ها خواسته می شود که تعداد موشک های بالستیکی خود را گزارش بدهند. این سند نرم محسوب شده و غیر الزامی است.

در مورد بیانیه داوطلبانه رسمی و مدت دار کره شمالی باید متذکر شد که فقط این کشور یک وقفه ای را قبول کرده بود. البته حقوقدانان معتقدند که این یک اعلامیه یک جانبه تحت یک شرایط خاصی بوده و نمی تواند تعهدات دائمی ایجاد بکند. در بیانیه جمعی سال 2015 که محصول مذاکرات 6 ساله است، گفته می شود که این هم یک اعلامیه یک جانبه ای است که الزام قطعی علیه کره شمالی ایجاد نمی ­کند.

ره آورد قطعنامه هایی که علیه کره شمالی صادر شده چیست؟

یکی از قطعنامه­ های مهم شورای امنیت، قطعنامه 1540 است که در 28 آوریل 2004 تصویب شد. این قطعنامه سندی بین المللی درباره عدم گسترش سلاح ­های کشتارجمعی است که به اتفاق آرا بدون هیچ مخالف و ممتنعی تصویب شد. البته در کنار این موضوع به وسایل پرتابی این سلاح ­ها اشاره شده که آن را تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی در نظر می­گیرد.

اهمیت استناد به قطعنامه 1540 در این است که این قطعنامه، اصطلاحاً قطعنامه «قانون ساز» است و به هیچ وضعیتی اشاره نمی کند. یک سلسله تعهداتی بر دولت ها در مورد عدم اشاعه سلاح های کشتارجمعی و وسایل پرتابی آن ها تحمیل می کند و شورای امنیت در هر فرصت ممکن به محتوای این قطعنامه ارجاع می ­دهد و از دولت ها می خواهد که به آن پایبند باشند. در هر 9 قطعنامه ای که علیه کره شمالی صادر شده فصل مشترک همین بند است. که از این کشور می خواهد به استناد 1540 اقدامات و فعالیت­ های هسته­ای نظامی و موشکی خود را متوقف سازد.

در حال حاضر در مورد کره شمالی نتوانستند قاعده مشخصی در حقوق بین الملل را پیدا کرده تا آزمایش های اتمی را ممنوع کنند. چه P.T.B.T و یا C.T.B.T معاهدات جامع منع آزمایشات اتمی هستند. حقوقدانان کمی در جهان هستند که از جمله حقوقدانان غربی مایل نیستند محتویات این قطعنامه ها تبدیل به عرف بین المللی شود. بنابراین ما تعهد مشخصی حتی برای منع آزمایش در حقوق بین المللی نداریم. ولی در مورد آزمایش موشکی شورای امنیت با مطالعه پرونده کره شمالی بین عدم اشاعه و موشک های بالستیک پیوند می ­دهد. یعنی جایی که کشوری مضنون به فعالیت­ های حساس و تحریک آمیز هسته ­ای است آن دولت از آزمایش موشک های بالستیکی هم منع می ­شود. این مهم ترین ره آورد قطعنامه­ های تحریمی کره شمالی است. به عبارتی دیگر دولتی که دارای فعالیت­ های اتمی ممنوعه است حق آزمایش موشک های بالستیکی را ندارد.

* امریکا عامل اصلی بحران شبه جزیره کره

بدون تردید رفتار سلطه جویانه امریکا هست که کره شمالی را به سمت هسته ای پیش برده است. در یک ده ه­ای کره شمالی نمی ­خواست به سمت فعالیت های اتمی و موشکی برود. و در حال حاضر اگر کره شمالی به سمت آزمایش موشک بالستیکی رفته از منظر حقوق بین الملل خلاف نبوده است. زیرا این سلاح می تواند یک سلاح تدافعی باشد و هر دولتی حق دارد تا از خود دفاع کند و از این سلاح به عنوان ابزار بازدارنده استفاده کند. داشتن تسلیحات در حقوق بین الملل جز در تسلیحات ممنوعه و سلاح­ های کشتار جمعی منع نشده است. این کشور امریکا است که با سیاست آزاردهنده و دائمی تحریم، ملت ها را به سمت رادیکالیزم نظامی و سیاسی هدایت کرده است. آمریکا مسئول این وضعیت است و قرار دادن کره شمالی در محور شرارت هم به این مسئله کمک کرده و رویکرد واشنگتن را مشخص می کند.

آمریکائی ها مایل نیستند قدرت مقابل را به عنوان «قدرت» شناسایی کنند. می خواهم به عبارتی از قطعنامه 2087 اشاره کنم و یک راه حلی برای این بحران ارائه بدهم. در مقدمه این قطعنامه که در مورد آزمایش موشک ماهواره بر کره شمالی بود، اعلام می کند که اصل بر حق دولت ها در بهره برداری مسالمت آمیز از «فضای جو» را با شرط رعایت قواعد حقوق بین الملل، مورد شناسایی قرار می ­دهد. لذا این سوال برای یک حقوقدان به وجود می­ آید که با داشتن این عبارت مهم چگونه دولت ها می توانند از حق ذاتی خودشان در بهره برداری از ماوراء جو استفاده کنند. طبیعی است که برای رسیدن به جو ناگزیر از داشتن موشک های بالستیکی می باشد.

پژوهش خبری // رحیم خجسته