چگونه می توانیم فرزندی مسئولیت پذیر تربیت کنیم؟ (4)

چکیده مصاحبه:

- مسئولیت­ پذیری یک عنصر برجسته در موفقیت انسان است و نشان دادن احساس مسئولیت یک امر ذاتی نیست.

- فردبا ویژگی احساس مسئولیت در متن خانواده و روابط اجتماعی و تعاملاتی که با دیگران دارد امکان رشد پیدا می­کند.

- والدین در این میان نقش محوری را در انتقال روحیه مسئولانه به کودک دارند.

- والدین بايد رفتارهای تربیتی خود را در جهت پرورش کودکانی مسئول جهت دهند.

- فرزندانی که از اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند مسئولیت‌گریز می‌شوند پس اعتماد به نفس آنان را بالا ببریم.

- نبود روحیه مسئولیت‌پذیري در فرزندان دلايل متعددي دارد از جمله: انتظارات والدين، شماتت فرزندان، ارزيابي نادرست فرزندان از سوي والدين... .

ـ براي ايجاد روحيه مسئوليت پذيري در کودک بايد وظایفی مناسب سن کودک بر عهده­اش بگذارید.

پژوهش خبری صداوسیما: آموزش مسئوليت پذيري، گرانبهاترين هديه ­اي است که والدين مي­توانند به فرزندانشان ارزاني کنند. آموزش احساس مسئوليت­ در کودکان آنان را قوي و بااراده مي ­کند و آنها قادرند که از خود مراقبت کنند؛ وظايف خويش را به عهده بگيرند. آموزش مسئوليت­ پذيري به کودکان، نيازمند جوي خاص در خانه و مدرسه است. چنين جوي اطلاعات و منابعي را براي کودکان فراهم مي­کند تا بتوانند در شرايط و موقعيت ­هاي مختلف تصميمات صحيحي اتخاذ کنند.[1]

يکي از موضوعات مهمي که در حوزه تربيت فرزند مطرح است، مسئولیت ­پذیری است که یک عنصر برجسته در موفقیت انسان است. حال سوال اين است که در چه سني مي­توانيم از بچه ­ها توقع انجام کاري را داشته باشيم. طرح اين مسئله در زمان ه­اي که والدين بيش از حد به برآوردن نيازهاي کودک مي ­پردازند و حتي کارهاي شخصي فرزندان خود را انجام مي ­دهند و نيز آنها هم در انجام کارهاي شخصي­شان را تا جاي ممکن تعلل مي ­کنند، بسيار ضروري است. زيرا اگر کودک طي سال­هاي رشد و تکامل خود هرگز درنيابد که در چارچوب خانواده وظايف و مسئوليت ­هايي برعهده دارد، بديهي است که در دوران بزرگسالي از زير بار وظايف و مسئوليت­ هاي خود شانه خالي خواهدکرد.

در اين گزارش سعي کرديم به سوالات زير پاسخ دهيم

1ـ چگونه فرزندی مسئولیت پذیر تربیت کنیم؟

2ـ چه چیزهایی باعث می‌شود روحیه مسئولیت‌پذیری در فرزندان نباشد يا کم باشد؟

3ـ از چه زمانی و چگونه می‌توان به کودک مسئولیت داد؟

4ـ چه کارهایی را بايد به کودک محول کرد که روحيه مسئوليت ­پذيري را در او ايجاد کند؟

5ـ چگونه به مسئولیت پذیری فرزندان کمک کنیم؟

مسئولیت‌پذیری چیست و چگونه می توانیم فرزندی مسئولیت پذیر تربیت کنیم؟

مسئولیت‌پذیری نوعی نگرش اکتسابی است که از همان ابتدای زندگی هر فردی در حدود 7 تا 8 سالگی به بعد ایجاد می‌شود. بنابراین انتظار می‌رود والدین عزیز که از همان ابتدا با کودک خود همراه هستند در ایجاد و رشد چنین حس با اهمیتی در فرزند خود کوشا باشند، چراکه داشتن حس مسئولیت‌پذیری بیش از هر چیز به نفع خود فرزند، چه در دوران کودکی او و چه در دوران نوجوانی و چه در دوران بزرگسالی است. به طور کلی می‌توان یاد‌آور شد که مسئولیت‌پذیر بودن فرزندان می‌تواند ارتباط مستقیمی با دیگر افراد خانواده داشته باشد چراکه اگر فرزندی در یک خانواده با مسئولیت رشد و نمو کند به ناچار او هم مسئولیت‌پذیری را از پدر و مادر خود یاد خواهد گرفت و اگر ببیند در خانواده به این امر مهم اهمیت ‌چندانی نمی‌دهند، خود نیز مسئولیت‌پذیر نمی‌شود.

بنابراین والدین می‌توانند به عنوان سرمشق و الگویی بسیار قوی و محکم، خود با رفتاری که حاکی از مسئولیت‌پذیری است و با اتخاذ تدابیر آموزشی مناسب زمینه پرورش این حس را در فرزندان به وجود بیاورند. براي ايجاد روحيه مسئولیت‌پذیری در کودک بايد شرایط روحی و روانی فرزندان خود را بدانند و تلاش کنند موقعیت‌ها و زمان‌های مناسبی را برای قبول کردن مسئولیت در آنان فراهم آورند و در آخر انتظارات خود را متناسب با سن و سالشان به طور دقیق، روشن و عاری از هر گونه تحمیل و کنايه­اي بیان کنند. باید این نکته را یادآور شد که داشتن این حس مهم در فرزندان می‌تواند هدفمند باشد و داشتن بر‌نامه‌ریزی و گرفتن تصمیم‌‌های مناسب در زندگی را در وجود کودک نهادینه کرد.[2]

چه چیزهایی باعث می‌شود روحیه مسئولیت‌پذیری در فرزندان کم يا اصلا نباشد؟

گاهی والدین کاری را به فرزند خود می‌سپرند، کاری که در عرض چند دقیقه تمام می‌شود اما فرزند آنها آن کار را به روزهای دیگر یا چند ساعت دیگر موکول می‌کند و در آخر پدر و مادر از گفته خود پشیمان می‌شوند و خود آن کار را انجام می‌دهند، چون در واقع با سپری کردن زمان، فرزندان یا آن کار را انجام نمی‌دهند یا ناقص انجام می‌دهند. و در کل مي­ توان مواردي را نام برد که مسئولیت‌پذیری را در فرزند کم يا از بين مي ­برد که در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره و برای تربیت فرزندان مسئولیت‌پذیر برنامه‌ریزی کرد.[3]

از چه زمانی و چگونه می‌توان به کودک مسئولیت داد؟

معمولا بین 3 تا 5 سالگی، کودک هر چیزی را از روی تقلید یاد می‌گیرد برای همین می‌توانید مرتب کردن اتاق را مانند بازی به او نشان دهید و او را در این کار همراهی کنید. او نیاز دارد بداند که این کار را از کجا شروع کند و هر وسیله را چطور سرجای خود بگذارد. تصور نکنید فرزند شما خیلی کوچک است. وقتی زمان تمیز کردن اتاق کودکتان می‌شود حتما مسئولیت‌هایی به او بدهید.کودک با کمک شما معنای مسئولیت را می‌فهمد و تمایل پیدا می‌کند که این کار را تکرار کند. در ضمن بین 6 تا 11 سالگی، او تمایل دارد خود را مستقل‌تر نشان دهد و ترجیح می‌دهد اتاقش را به تنهایی مانند یک فرد بزرگسال مرتب کند. این موضوع به آن معنا نیست که او می‌داند چطور این کار را انجام دهد. دلایل صحبت‌های خود را برایش توضیح دهید، از تحمیل نظرات خود اجتناب کنید و به جای او وسایلش را مرتب نکنید. مثلا بدون هماهنگی و موافقت فرزندتان دکوراسیون اتاق وی را تغییر ندهید.[4] 

چه کارهایی را بايد به کودک محول کرد که روحيه مسئوليت­ پذيري را در او ايجاد کند؟

وظایفی مناسب سن کودک بر عهده ­اش بگذارید: مطمئن شوید کاری که بر عهده کودکتان گذاشته ­اید مناسب سن اوست و او می ­تواند به راحتی آن را انجام دهد. مثلاً در مورد کودکي که هنوز قوای شناختی ­اش آنقدر تکامل نیافته نمي ­توان از او خواست که یک پروژه چند مرحله ­ای را به انجام برساند. اما می ­توانید از او بخواهید اسباب بازی ­هایش را در کشو یا طبقه کمد بچیند، با دستمال روی میزها را گردگیری کند، لباس­ های کثیف را در سبد رخت­ های چرک بریزد و یا بشقاب و قاشق ­ها را روی میز یا سفره بچیند. لازم نیست کاری که کودک برعهده می­ گیرد خیلی بزرگ و مهم باشد، گذاشتن مسواک خودش در جا مسواکی (البته اگر دستش برسد) می­ تواند یک مسئولیت خوب برای کودک ۲ ساله باشد. کودکان نوپا دوست دارند از والدین تقلید کنند بنابراین به نقش خودتان به عنوان یک الگو اهمیت بدهید و اجازه دهید کودک در کنار شما به عنوان دستیارتان به انجام کار مشغول شود. مثلاً زمانی که آشپزخانه را تمیز می­ کنید می توانید یک اسفنج هم دست او بدهید تا میز آشپزخانه را تمیز کند. آنوقت خواهید دید که چقدر مشتاق خواهد بود به شما در کارها کمک کند.

چگونگي ايجاد روحيه مسئوليت­ پذيري در کودک

چگونه به مسئولیت پذیری فرزندان (کودک) کمک کنیم؟

کارهای کوچک به او بسپارید: وقتی کودکان انجام کارهای ساده را به عهده می­ گیرند، این احساس را دارند که در انجام کاری مفید برای خانواده مشارکت می­کنند.

 بگذارید آنچه می­خواهند را به دست بیاورند: اگر کودک­تان یک هدیه گران قیمت می­ خواهد بهترین کار این است که از او بخواهید نیمی از پول آن هدیه را خودش به دست آورد و به آنها کمک کنید از مهارت هایشان استفاده کنند.

 به کودکان یاد دهید اشتباهات­شان را بپذیرند: اگر کودکان­تان کار اشتباهی انجام داد نه آنها را بترسانید و نه خیلی ساده از کنار آن بگذرید. قبول اشتباه یکی از بهترین راهکارها در زندگی است. این باعث می­ شود آنها ياد بگيرند در قبال کارهايشان مسئول باشند.[5]

سخن آخر

نشان دادن احساس مسئولیت یک امر ذاتی نیست بلکه این ویژگی در متن خانواده و روابط اجتماعی و تعاملاتی که فرد با دیگران دارد امکان رشد پیدا می­کند و والدین در این میان نقش محوری را در انتقال روحیه مسئولانه به کودک دارند. لذا مهم است که شما به عنوان والدین رفتارهای تربیتی خود را در جهت پرورش کودکانی مسئول جهت دهید.

هرگز تفکر خودتان را در خصوص کارهايي که شما را آزرده مي ­کند براي فرزندتان بازگو نکنيد، به طور مثال اگر شما خدای ناکرده کارهای خانه را خرحمالی می پندارید اجازه ندهید این طرز تفکر از کلامتان آشکار شود. یادتان نرود اهمیت کاری که کودک می­کند را به او گوشزد کنید. و با نشان دادن نتیجه کار فایده اش را به او یادآوری کنید.

پژوهش خبری // مریم عابدی