روش‌ها و راهکارهای دوام زندگی زوجین ( مهارت مقابله با دفاع های ناکارآمد)

چکیده نشست:
- هر رابطه صمیمانه ای پتانسیل تبدیل شدن به ناراحتی هایی را دارد.
- دفاع ها دیوارهای روان شناختی هستند، و در ظاهر ایمن نگه می‌دارند اما به مرور زمان، خود آنها به صورت موانعی در می آیند.
- مهمترین دفاع های ناکارآمد شامل : حمله کردن،‌عصبانیت انفعالی، عیب جویی کردن،‌تقاضا کردن، سرزنش خود، نشان ندادن واکنش،‌ پذیرش، رقابت، حواس پرتی،‌ فراموشی و ... است.
- دفاع های ناکارآمد دیوارهای روان شناختی هستند که در ابتدای امر شما را ایمن نگه می دارند اما به مرور زمان، خود آن ها نیز در اثر استفاده بیش از حد به مانعی تبدیل می شوند. هر چه از دفاع های ناکارآمد بیشتر استفاده کنید، موانع ضخیم تر و غیر قابل نفوذ تری در مقابل خود خواهید داشت.

پژوهش خبری صدا وسیما:یکی از مشکلاتی که می تواند در هر خانواده در میان زوجین و بویژه زوج های جوان بروز و ظهور پیدا کند "دفاع‌های ناکارآمد" است. هر رابطه صمیمانه ای پتانسیل تبدیل شدن به ناراحتی هایی را دارد. مهم نیست زوج ها چقدر به یکدیگر متعهد باشند یا چقدر به همدیگر توجه کنند، در زندگی مشترک گاهی اوقات با هم بودن باعث ایجاد ناراحتی هایی می شود. روابطه صمیمانه، یک نوع گشاده رو بودن را ایجاب می کند که زمینه را برای آسیب پذیری فراهم می کند.

در شرایط کنونی که در کشور ما، معضل طلاق و افزایش روند روزافزون آن نگرانی‌های زیادی را درباره آینده فرهنگی و نسلی کشور به وجود آورده است ارتقای دانش و بینش زوجین جوان درخصوص مسائل مختلف زندگی می تواند بعنوان سنگ بنای قدم نهادن در زندگی مشترک بوده و پایه های سازگاری زندگی زناشویی را هر چه بیشتر مستحکمتر کند وموجب افزایش شادکامی، رضایت زناشویی و کیفیت زندگی ‌شود.

این نوشتار که برگرفته از مطالب مطرح شده در یک نشست تخصصی با موضوع " مهارت مقابله با دفاع های ناکارآمد " با حضور سرکار خانم دکتر زینت‌السادات میرغفوریان، مدرس کارگاه‌های مشاوره پیش از ازدواج؛ مهارتهای زوجین و ...؛ به بررسی روش ها و راهکارهایی می پردازد که از مجرای آن دوام و قوام زندگی زوجین و بویژه زوج های جوان به نحو موثرتری امکان پذیر خواهد شد.

دفاع چیست؟

مجموعه اقدامات صورت گرفته برای حفظ و حراست از خود در برابر هر گونه خطرات که به منظور تقلیل و یا دفع هر گونه  ناراحتی عاطفی صورت میگیرد را دفاع میگویند.

دفاع ها  دیوارهای روان شناختی هستند، آنها شما را در ظاهر ایمن نگه می دارند اما به مرور زمان، خود آنها به صورت موانعی در می آیند. هر چه از دفاع ها بیشتر استفاده کنید، موانع ضخیم تر و غیر قابل رسوخ تری  در مقابل خود خواهید داشت.

کارکردهای دفاع

هر فردی با ناراحتی‌های ناشی از زندگی مشترک، به روش خاص خود مواجه می شود. همه افراد مثل مشت‌زن‌های حرفه‌ای، در روابط خود نحوه‌ی ضربه زدن، حرکات سریع، جاخالی دادن، ضدضربه و... را به مرور زمان می‌آموزند. اینها همه مجموعه رفتارهای دفاعی هر افراد را تشکیل می‌د‌هد و هر فردی برای خودش روش های دفاعی خاصی را به کار می‌گیرد.

 روش دفاعی هر فرد اغلب با توجه به سبک شخصی و مواردی است که در طی رشد، در خانواده خود یادگرفته است. ممکن است عصبانی شود و متقابلا حمله کند،  یا خود را به کارهایی مشغول کند تا از موضوع فاصله بگیرد، یا عواطف خود را خاموش کند، یا خودزنی کند. متوقف ساختن ناراحتی کاملا درست و طبیعی است. حفاظت از خود در مقابل ناراحتی، ترس، خجالت و... کار خوبی است، اما مشکل این است که دفاع ها با وجود اینکه از شما در مقابل ناراحتیها حفاظت می‌کنند اما در عین حال به بافت ارتباطی شما آسیب می رسانند. این دفاع ها باعث ایجاد فاصله و تخریب اعتماد متقابل می شوند. خواه دفاع شما به شکل حمله ی متقابل،  یا پرت کردن حواس،  یا به شکل خاموش کردن هیجانات باشد، پیامد همه‌ی آنها از دست دادن صمیمیت است.

.شناسایی دفاع های ناکارآمد

هر گونه دفاعی را که انتخاب کنید، آن را از تجربه خود آموخته اید.  و به شما کمک می کند از احساس ناراحتی خود جلوگیری کنید و یا به نحوی از آن بکاهید اما توجه داشته باشید که ممکن است روش مقابله شما از دفاع های ناکارآمد باشد. فهرست دفاع هایی که ممکن است در روابط  شما مورد استفاده قرار گیرد به این شرح است: 

الف: اجتناب

1-تغییر دادن مسیر:   در این نوع دفاع به جای تمرکز بر روابط خود با همسرتان  به روابط بیرونی تمرکز می‌کنید.

2- خاموشی:   در این نوع دفاع شما برای حفاظت از خود در مقابل احساس‌های رنج آور  از سرد رفتار کردن و دوری گزینی عاطفی. (با گذشت یک ساعت رنجش جنیفر رفع می شد )

3- مثلت سازی:   مثلث سازی عبارت است از وارد کردن نفر سوم به زندگی مشترک دو نفری. در این نوع دفاع شما انرژی عشقی یا جنسی خود را با فردی خارج از ارتباط دو نفری خود صرف می کنید.

4- اعتیاد:   انسان ها ممکن است به غذا، الکل، داروها، قمار، خرید و... و در واقع به هر شکلی از فعالیت هیجان انگیز که به عنوان روشی برای مقابله با احساس ناراحتی در یک رابطه باشد، معتاد شوند. مثلا ممکن است شخصی که درآمد کافی ندارد، شدیدا احساس بی ارزشی کرده و به قمار و اعتیاد و ... رو آورد.

5- فعالیت غیرارادی:  شاید رایج ترین شکل این نوع دفاع، «غرق در کار شدن» باشد، اما این گونه فعالیت ها می تواند شامل:  پژوهش ها، سرگرمی ها و در واقع هرگونه اقدام اقتصادی، تحصیلی یا ... باشند که باعث کاهش زمان برای روابط شما باشد. در این حالت ممکن است شخص با برداشتن کارها و پروژه های بسیار زمان حضور خود در منزل را کاهش دهد.

6- تسلیم شدن:   این دفاع شامل توقف همه تلاش ها، پذیرش و تسلیم شدن یا نشان دادن پرچم سفید می باشد.

ب: انکار

1- نشان ندادن واکنش:  این نوع دفاع دو گونه است:

 در نوع اول، شما از طرد شدن می ترسید و با دقت از آشکار شدن چیزی در مورد خود جلوگیری می کنید. می ترسید که اگر خودتان را بیشتر بروز دهید، طرف مقابل در مورد شما منفی قضاوت کند.

در نوع دوم این دفاع موقعیت هایی را در بر می گیرد که در آنها احساس آزردگی و عصبانیت می کنید، اما عکس‌العملی از خود نشان نمی دهید تا همسرتان فکر نکند که بر شما غلبه کرده است و از این حالت خشنود نشود.

2- پذیرش:  در این دفاع فرد تلاش می کند کامل، خوشایند و تسلی بخش باشد و به عبارتی هر طور که همسرش می خواهد، باشد.( پایه‌ی این دفاع این امید است که  اگر بتوانی فرد کاملی باشی، کسی به تو صدمه نخواهد زد. )

3- رقابت:  این دفاع شما را ملزم می سازد از همسرتان برتر باشید ( یک والد بهتر، خلاق تر، بخشنده تر و...). مثلا ممکن است فردی احساس بی ارزشی کند و سعی کند با رقابت و بهتر بودن از همسرش،  با این احساس خود مقابله کند.

4- به رخ کشیدن:   این نوع دفاع شباهت زیادی به رقابت کردن دارد، اما تا حدی گستاخانه‌تر است. در این روش فرد به طور مداوم تلاش می‌کند از طریق اشاره به شواهد ارزشمند بودن خود، مانع احساس بی ارزشی خود شود.

5- حواس پرتی:  در این دفاع، شما توجه خود را از هر گونه وضعیت یا موضوعی که  باعث احساس ناراحتی شما شود، دور می کنید.

 6- فراموشی: در این دفاع مسائل مهم، اما آشفته کننده را از ذهن خود بیرون می اندازید.

ج: برون ریز

1- حمله کردن: در این دفاع فرد ناراحتی خود را به دعوای جسمی یا کلامی تبدیل می کند.

2- عصبانیت انفعالی:  در این دفاع، عصبانیت خود را به طور مستقیم بیرون می ریزید. اساس این دفاع این است که طوری به همسرتان صدمه بزنید که  شما را سرزنش نکند و یا قصد تلافی نداشته باشد.

3- عیب جویی:  در این نوع دفاع از طریق انتقاد، تمسخر یا تحقیر کردن طعنه آمیز همسرتان، ناراحتی یا عصبانیت خود را تلافی می کنید.  در این صورت ناراحتی ها و احساس عدم شایستگی شما  از طریق بیان نقص های همسرتان، پنهان می شوند.

4- انتقام:  انتقام یک راهکار آگاهانه برای صدمه رساندن به همسرتان  در فرصت‌های آتی است. در مقایسه با دفاع های دیگر این نوع دفاع ارادی صورت می گیرد. «حمله» ، «عصبانیت انفعالی» و « عیب جویی» شکل‌های غیر ارادی از انتقام هستند.

5- تقاضا کردن:  افرادی که از طرد، ترک شدن یا آزردگی می ترسند، اغلب با یک تقاضا با ترس خود مقابله می‌کنند. این افراد از طریق تقاضای حمایت، کمک و توجه بیشتر، ترس خود را جبران می کنند. شکل دیگر تقاضا کردن، کنترل بیش از حد است. وقتی بین همسران حسادت وجود دارد به طور مکرر از این نوع دفاع استفاده می‌شود. این دفاع معیوب روز به روز بیشتر به فاصله میان همسران دامن می زند.

6- سرزنش خود:  این نوع دفاع ناکارآمد را می توان با این جمله خلاصه کرد؛ « حق با شماست، معذرت می خواهم». شما خودتان را ابتدا طرد می‌کنید  تا با ترس از مورد طرد واقع شدن خود مقابله کنید.

مدت زمان لازم برای کسب مهارت تقویت دو جانبه

 دفاع‌ها اعتیاد آور هستند. بدلیل اینکه هر موقع از آن ها استفاده می کنید، بلافاصله ناراحتی را برطرف می سازند، بیشتر و بیشتر از آن‌ها استفاده می‌کنید. آن‌ها به واکنش های غیر ارادی تبدیل شده و آن قدر خود به خودی انجام می‌گیرند که  انگار هیچ گونه آگاهی در انتخاب آن ها وجود ندارد  اما شما حالا شما می دانید که هر دفاعی هزینه ای به دنبال دارد. هر چقدر در مقابل ناراحتی ها از دفاع استفاده کنید به رابطه خود بیشتر صدمه می زنید. این نوع اعتیاد دقیقا شبیه اعتیادهای دیگر است. رهایی از اعتیاد، چه اعتیاد به داروها و الکل یا به رفتارهای دفاعی، مستلزم تعهد شما به یک برنامه‌ی بازتوانی است.

انجام این مراحل آسان نیست و به آمادگی نیاز دارد و حتی شاید نیاز باشد گفته های خود را از قبل به صورت یک نمایش نامه بنویسید. در این کار شجاعت نیز لازم است؛ زیرا مجبور خواهید شد، مواردی را بپذیرید که ممکن است به صورت موقت احساس بدی در مورد خودتان پیدا کنید و در مقابل همسرتان آسیب پذیری بیشتری داشته باشید اما راه دیگری وجود ندارد .

فراموش نکنید مرحله پنجم (برای جایگزینی دفاع خود از همسرتان کمک بخواهید) بسیار مهم است و به طرحی نیاز دارد که  خودتان و همسرتان آن را تمرین کرده باشید. هنگامی که ناراحتی آشنایی را حس می کنید و بعد وسوسه می شوید از دفاع قدیمی خود استفاده کنید، باید متعهد شوید به جای انجام خودکار رفتار دفاعی، ناراحتی مورد نظر را تأیید کنید و همسرتان باید متعهد شود، به صورت پذیرا، همراه با حمایت و بدون انجام دفاع متقابل به شما گوش فرا دهد. برای اینکه همسرتان آمادگی پیدا کند که بدون احساس گناه، احساس ناراحتی و انجام حمله های متقابل به ناراحتی شما گوش دهد، بهتر است مهارت گوش دادن را مرور کند .

کلام آخر   

مهارت " مهارت مقابله با دفاع های ناکارآمد " یکی دیگر از مهارت های مهم ارتباطات بین فردی محسوب می شود و مهارتي است که بسياري از زوج‌ها و بويژه زوج‌هاي جوان از آن اطلاع لازم را ندارند. کسب این مهارت يکي از عوامل مهم در ارتباطات، موفقیت‌ها و شکست‌های پرهزينه در زندگي به شمار می‌رود.

دفاع های ناکارآمد باعث ایجاد فاصله و تخریب اعتماد متقابل می شوند. خواه دفاع شما به شکل حمله متقابل، پرت کردن حواس یا به شکل خاموش کردن هیجانات باشد، پیامد آن ها از دست دادن صمیمیت است. دفاع های ناکارآمد دیوارهای روان شناختی هستند که در ابتدای امر شما را ایمن نگه می دارند اما به مرور زمان، خود آن ها نیز در اثر استفاده  بیش از حد به مانعی تبدیل می شوند. هر چه از دفاع های ناکارآمد بیشتر استفاده کنید، موانع ضخیم تر و غیر قابل نفوذ تری در مقابل خود خواهید داشت.

پژوهش خبری // مرتضی رکن آبادی