"امیدوارم  زیباتر از گذشته آباد  شوی."

وقتی که در 5  مهر ماه سال 1360 رزمندگان بویژه رزمندگان آبادانی برای عملیات ثامن الائمه یا  همان شکست حصر آبادان  از جان و دل مایه می گذاشتند همه و همه در فکر آبادانی آبادتر  از گذشته بودند .آبادانی که یک سال در مقابل پرقدرت ترین نیروی زرهی خاورمیانه مقاومت کرده و خم به ابرو نیاورد بود . آبادانی که شهر مقاوم دفاع مقدس لقب گرفت و الگویی  شد برای مقاومت و از خود گذشتگی در برابر دشمنان.

در همان ایام وقتی در آبادانی که در نقطه صفر مرزی قرار داشت و بر اثر گلوله های توپ و خمپاره دشمن و بمباران شدید هوایی به ویرانه ای تبدیل شده بود ، قدم میزدیم به خودمان می گفتیم که "زیباتر از گذشته آباد خواهی شد . "

حال  پس از گذشت بیش از 30 سال از جنگ تحمیلی به سراغ آبادان ، شهر مقاوم دفاع مقدس ، می رویم تا ببینیم که آیا آن  زیبایی که در دوران دفاع مقدس برای آبادان  آرزو کرده بودیم محقق شده است یا خیر؟ شهری که پس از پایان جنگ همگان انتظار داشتند الگوی یک شهر امروزی و مدرن شود .

آبادان نخستین شهر مدرن خاورمیانه

بدون شک آبادان نخستین شهر مدرن ایران و حتی خاور میانه است . نخستین کلنگ احداث پالایشگاه آبادان در سال 1287 شمسی به زمین زده شد و این پالایشگاه  در سال 1291  آغاز به کار نمود. (دانشنامه اقتصاد  شماره 172)در همان زمان نیز مهندسان انگلیسی برای کارکنان این پالایشگاه ساخت خانه هایی را بر اساس مهندسی مدرن روز جهان آغاز کردند و نخستین سنگ بنای شهر مدرن خاور میانه در توسط مهندسان انگلیسی در آبادان بنا نهاده شد .

 ریچارد آنتونی استوارت در کتاب معروف خویش به نام«سپیده دم در آبادان»( ترجمه سیدحسن جزایری چاپ 1390 ،) ، این شهر را معجزهء نفت و اصولا" قطعه ای جدا شده از محلات ثروتمند نشین و مدرن شهرهای لندن و نیویورک توصیف نموده است.

آری چنان اصول مهندسی مدرن و طراحی زیبای شهری توسط مهندسان انگلیسی  در آبادان لحاظ شده بود که همچون قطعه ای زیبا از محلات مرفه نشین اروپا یا آمریکا می نمود .  اما  اکنون با کمی گشت و گذار در شهر براحتی متوجه می شوید که آبادان امروز  نه چون یک محله مرفه نشین در نیویورک که بقول خانم طالبزاده استاد دانشگاه علوم دریایی خرمشهر ، همچون بیغوله ای است که محله های آن بیشتر تداعی کننده محلات فقیر نشین  یک شهر آفریقایی است.

نظافت شهری در آبادان

یکی از ابتدایی ترین مباحث شهری در جهان امروز بحث نظافت شهریست . نظافت شهری مستقیما با سلامت افراد مرتبط است به همین دلیل یکی از مهمترین مباحث شهری محسوب می شود .

معمولا شهروندان آبادانی در ایام عید که مسافران زیادی به این شهر می آیند این جمله را زیاد می شنوند که " آبادان با آن چیزی که تصور میکردیم خیلی فرق دارد".

یکی از شهروندان ساکن در منطقه احمدآباد گفت: معمولا در ایام عید که بستگان ما به آبادان و به نزد ما می آیند خیلی خجالت میکشیم چون نظافت شهر به هیچ عنوان نه تنها در خور شهر آبادان که حتی در خور یک شهر کوچک و معمولی هم نیست .

آقای احمدی ساکن منطقه امیری  (گرانترین منطقه آبادان ) نیز در این باره گفت:  نظافت در شهر آبادان که تا پیش از جنگ تحمیلی، شهری به روز و مدرن تلقی میشد جایگاهی ندارد و به جز چند خیابان اصلی ، همه خیابانهای فرعی آن مملو از کثافت است.

یک شهروند آبادانی ساکن کوی بهمن در این زمینه گفت: خیابانهای محله ما  بسیار کثیف هستند گویی نظافت و تمییزی در این محله و شهر معنایی ندارد.از این وضعیت اصلا راضی نیستم . به همین دلیل است که بسیاری از شهروندان آبادانی می خواهند از این شهر بروند.

البته به جز چند خیابان اصلی که همیشه جارو کشیده می شوند هزاران  خیابان فرعی آبادان روی ماموران نظافتچی را به خود نمی بینند و نظافتی در آنها انجام نمی شود.

با گشتی کوچک در محله های آبادان ، با خیابانهای کثیف و مملو از خاک روبرو می شوید. شاید این تصور بوجود که شاید شهرداری آبادان با کمبود نیرو  مواجه است و علت این همه کثیفی هم همین است .اما جالب است بدانید که شهرداری آبادان نیروی مازاد دارد و با این حال و با داشتن  نیروی مازاد باز وضعیت نظافت شهری تاسف برانگیز است .

حسن کمری عضو شورای اسلامی شهر آبادان گفت:   شهرداری  آبادان حداکثر یک هزار نیرو در ابعاد ، رسته ها و رده های مختلف بایستی داشته باشد و این در حالی است که در حال حاضر شهرداری حدود دو هزار نیروی حقوق بگیر(مستقیم) و حدود ۵۰۰ نفر نیروی پیمانکاری دارد . به عبارتی شهرداری آبادان  هزارو پانصد نیروی مازاد بر نیاز دارد.

خب در چنین شرایطی که خیلی از ادارات از کمبود نیرو گله مند هستند شهرداری آبادان با افزایس بیش از دو و نیم برابری نیرو مواجه است . و نتوانسته است با مدیریت و برنامه ریزی حتی از همین نیروهای مازاد در جهت خدمات شهری  بهره ببرد.

جالب اینکه طی 15 سال گذشته بحث نظافت شهری آبادان را چندین بار به شهرداران مختلف آبادان مطرح کرده بودم اما هر بار شهرداران آبادان از پذیرش آن طفره می رفتند .

شتر گاو پلنگِ نمای شهری در آبادان

بر اساس مشاهدات ، نمای ساختمانها در آبادان فضاحت بار ترین نمای شهری است . هر خانه ای نمای خود را دارد و از هماهنگی نما در محلات که در شهرهای پیشرفته دنیا وجود دارد در آبادان خبری نیست. جالب اینکه وقتی انگلیسی ها بیش از  80 سال پیش در آبادان خانه میساختند هماهنگی نمای محلات را دقیقا مراعات میکردند و مثلا نمای خانه های کوی کارگر با هم هماهنگ بودند و با نمای منازل بوارده متفات بودند. در بوارده هم  همه خانه ها هماهنگی و هم نوایی خاص خود را داشتند.

ولی حالا در آبادان هر خانه با خانه  و هر آپارتمان با آپارتمان کناری خود  خود نمایی  کاملا متفات دارند.آن شتر گاو پلنگی که در جوکها از آن یاد می شود در نمای ظاهری ساختمانهای آبادان محقق شده است و چنان نمای زشتی به محله ها و شهر بخشید که از آن بدتر قابل تصور نیست.

یک معلم آبادانی در این زمینه گفت: وقتی به شهرداری میگویند فلان جا را آباد کن میگویند بودجه نداریم. ولی خیلی از زیبایی های شهری بودجه نمیخواهد و هزینه بر نیست .مثلا کارشناسان شهرداری نمای واحدی را برای یک محله در نظر بگیرند و بگویند اگر میخواهید خانه بسازید باید این نما را مراعات کنید . پس از مدتی نماهای هماهنگ ساختمانها محله ای زیبا را ایجاد میکند این که دیگر هزینه ای برای شهر داری در بر ندارد فقط نیاز به نظارت دارد. اما متاسفانه شهرداریهای ما حتی تا این حد هم از برنامه ریزی شهری بدورند.

یک کارشناس عمران که نخواست نامی از وی برده شود گفت :  متاسفانه آنچه در کتب عمران و شهرسازی در دانشگاه ها تدریس می شود در آبادان وجود ندارد . قوانین خوبی داریم اما مجریان بسیار ضعیف هستند  و نتیجۀ آن می شود  شهری نا زیبا که  هیچ چیز آن با هم هماهنگ نیست.

محمد رضا صالحی معاون نظام مهندسی شهرستان آبادان نیز در این زمینه می گوید: معمولا برای اتخاذ طرح جامع شهری کارشناسان زیادی اعم متخصصان شهر سازی ، طراحی شهری و حتی متخصصان از رشته های تاریخ و جغرافیا و هر آنچه لازم باشد گرد هم آمده و طرح جامع شهر را ارایه می کنند.

وی افزود : طرح جامع شهری ، دارای طرحهای تفصیلی نیز هست که همه جزییات شهر از جمله نمای ساختمانها ، وضعیت پیاده رو ها ، نوع ومیزان فضای سبز هر محله ، خیابانها ، کوچه ها ، تراکم و جزیی ترین نکات مربوط به شهرحتی نوع تابلوهای مغازه ها  را شرح داده است . اما متاسفانه آنچه که در شهر آبادان ساخته شد با طرح جامع شهری بسیار فاصله دارد . که البته مربوط به شهردار فعلی هم نیست و همه شهرداران در آبادان پس از جنگ در این امر دخیل هستند .

وی عمده ترین دلیل نابسامانیهای شهری را نبود برنامه ریزی  و ناهماهنگی درون شهری و ضعف مدیریت اعلام کرد و گفت: یکی دیگر از معضلات مهمی که نابسامانیهای شهری را رقم زده است  یکی بحث خودگرادانی شهرداری هاست که مجبور هستند برای تامین درآمد حتی با تخلفات ساخت و ساز شهری کنار بیایند و دیگری کمیسیون ماده 100 است.

معاون نظام مهندسی آبادان در این زمینه افزود: وقتی کسی در ساخت و ساز دچار تخلف می شود با توسل به کمیسیون ماده صد فقط جریمه می شود و همین امر موجب می شود که ساخت و ساخت خلاف قانون برجای خود باقی بماند و نمای شهر را خراب کند .در حالی  در همه دنیا ساخت و سازهای خلاف قانون تخریب می شوند تا زیبایی شهر حفظ شود.

نتیجه اینکه پس از 30 سال از پایان جنگ مدیریت ضعیف  مسئولان ، آبادان زیبا را که روزی  تنه به تنه مرفه ترین محلات لندن و نیویورک میزد تبدیل به شهری کرده است که هیچ اثری از زیبایی شهری در آن یافت نمی شود.

فاضلاب آبادان معضلی 28 ساله

به  معضلات شهری آبادان باید بحث فاضلاب آبادان را هم اضافه کرد . بدون شک هیچ  شهری را نمی توان در کشور یافت که مشکل فاضلاب آن به اندازه شهر آبادن حاد باشد .

 طرح نوسازی فاضلاب شهر آبادان  /که در در دوران دفاع مقدس تقریبا از بین رفته بود ، در حدود سال 1370  آغاز شد و هنوز با گذشت بیش از 28 سال هنوز نیمی از این طرح باقی مانده است . بارها و بارها مشکل فاضلاب شهرستان آبادان توسط واحد مرکزی خبر صدا و سیمای مرکز آبادان پیگیری شد و هر بار فقط با یک جواب مواجه شدیم "مشکل کمبود بودجه."

با گشت و گذاری در این  شهر  کمتر محله ای را پیدا میکنید که دچار گرفتگی فاضلاب نشده باشد .البته این مشکل فاضلاب خاص فصل زمستان نیست بلکه در فصل تابستا ن و غیر بارندگی هم این مشکل همچون بلایی به جان مردم این  شهر افتاده و آنان  را  آزار میدهد.

گرفتگی فاضلاب در آبادان برای همه محلات شهرستان بصورت امری عادی در آمده است  و  همیشه بوی تعفن آن از محله ها استشمام و یا منظره نامطلوب گرفتگی فاضلاب در خیابان ها مشاهده می شود . به گونه ای که این معضل تبدیل به بزرگترین معضل شهرستان آبادان شده   است . به عبارتی باید گفت  نمای زشت و بی ریخت محلات آبادان به گرفتگی فاضلاب محله نیز آراسته شده و مشکلات محلات ر ا دو چندان کرده است.

آقای شیرالی مدیر مدرسه ابتدایی در این زمینه گفت:  گرفتگی فاضلاب در آبادان همچون غده ای سرطانی به جان مردم افتاده و آنانرا آزار می دهد. هر جای شهر میروید با این مشکل روبرو هستید . مردم دیگر خسته شده اند من هم به عنوان یک فرهنگی واقعا کلافه شده ام تا کی باید در آبادان دایم به دنبال ابتدایی ترین چیزهای زندگی باشیم.

مهاجرتی دوباره از آبادان

با شروع جنگ تحمیلی آبادانی ها مجبور به ترک دیار خود شدند و 8 سال غربت را تحمل کردند به امید روزی که دوباره به شهر و دیار خویش بازگردند . آبادانی ها بازگشتند و هر چه صبر و تحمل پشیه کردند مشکلاتشان حل نشد که نشد و باز دوباره مجبور به مهاجرت از شهر و دیار خویش هستند . آری روزی جبر ارتش حزب بعث مردم  این آب و خاک را مجبور به جلای وطن کرد و امروز ارتش جهالت و  ضعف مدیریتی مسئولان  ، مردم نخستین شهر مدرن خاور میانه را  مجبور به مهاجرت کرده است .

کمتر کسی در آبادان پیدا می شود که باز نشسته شود و در آبادان باقی بماند . بارها و بارها هم توسط مسئولان شهری درخواست بسیارزیاد  کارمندان  و معلمان  برای انتقالی از آبادان مطرح شده است .گرچه هیچ آماری در این زمینه ارایه نداده اند اما با کمی پژوهش و تحقیق میتوان به این آمار دست یافت.

 سایت رسمی آمار کشور  ،جمعیت ایران را در سال 1375 ،   60 میلیون نفر اعلام کرده است  و در سال 1395 این جمعیت به 80 میلیون نفر رسید .یعنی رشدی معدل 25 درصد داشته است.

حال به جمعیت آبادان دراین دو دهه دقت کنیم .

جمعیت آبادان در سال 1375  ----- 252  هزار نفر ،

"          "    در سال 1385 ------ 277 هزار نفر

"         "     در سال 1390 ------271  هزارنفر

و               در سال 1395 ------ 298 هزار نفر

.جمعیت آبادان از سال 85 تا 90 رشدی کاملا منفی داشته است . و از سال 90 تا 95   هم فقط 27 هزار نفر به جمعیت این شهر اضافه شده است .که البته این افزایش را باید در منطقه آزاد شدن شهرهای آبادان و خرمشهر جستجو کرد که امیدی نسبی برای این شهروندان بوجود آورده بود .حال با یک نظر اجمالی ، آبادان از سال 1375 تا کنون کمتر از 17 در صد رشد جمعیت داشته در حالی رشد جمعیت کشوردر این مدت 25 درصد بوده است . ((سایت رسمی آمار  کشور https://www.amar.org.ir))

با این مختصر بخوبی میتوان دریافت که مردم چقدر از عملکرد مدیران اجرایی در این شهر ناراضی هستند و متاسفانه دوباره برای رهایی از مشکلات عدیده این شهر به مهاجرت اجباری روی آورده اند .

جالب است که بدانیم آبادان در سال 1355  بیش از 294 هزار نفر جمعیت داشته است .یعنی جمعیت آبادان 30 سال پس از پایان جنگ تازه به جمعیت قبل از انقلاب خود رسیده است و این درحالی است که جمعیت کل کشور در سال 1355  حدود 33 میلیون نفر بود که امروزه به بیش از دو برابر افزایش یافته است . به عبارتی همه شهرهای ایران رشدی تقریبا  2 ونیم برابری داشته اند به جز آبادان  که تازه به جمعیت قبل از انقلاب خود رسیده است .

متاسفانه منطقه آزاد شدن آبادان هم نتوانست انتظارات مردم را برآورده کند.  به همین دلیل است که  با گشت مختصری در شهر و گفتگو با مردم می توان براحتی دریافت که مردم متاسفانه تنها راه خلاصی از مشکلات  آبادان را  ،که فقط به چند مورد آن اشاره شد ، فقط در مهاجرت از این شهر می بینند.

خب حالا به روزهای دفاع مقدس بر میگردیم . به 5 مهر 1360  فکر میکنم  که خونهای ریخته شده برای این شهر ، فقط برای آزاد سازی آن نبود بلکه برای آباد سازی آن نیز بود . به شهید "یوسف برتینا " فکر میکنم که حتی در دوران محاصره نیز با نقاشی های زیبای خود ، دیوارهای شهر را نقاشی میکرد تا زیبایی شهرش همچنان حفظ شود . و به همه آن هشت سال آوارگی که در دوران دفاع مقدس تحمل کردیم تا به شهرمان برگردیم و آنرا زیباتر از گذشته بسازیم . اما حالا فقط می توانم بگویم  امیدوارم فقط امیدوارم  "زیباتر از گذشته آباد  شوی."

نویسنده: شاپور زبردست