آسبادهای نشتیفان خواف، شاهکار مهندسی ایران باستان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز خراسان رضوی، آسبادهای نشتیفان خواف یکی از  مجموعه های  تاریخی در خراسان رضویست که می توان گفت یکی از بزرگترین مجموعه های خشت، گل و چوبی تاریخی ایران و همچنین از مجموعه آسبادهای تاریخی کشور محسوب می شود .

این مجموعه ی تاریخی به یاد مانده از دوران صفوی در روستای نشتیفان خواف به عنوان میراث بومی و شگرد صنعتی دوران باستان، بیانگر توسعه فنی و دانش کاربردی پیشینیان ما در منطقه خواف است  که از یک طرف  سازگاری مردم این مناطق با محیط زیست و از طرف دیگر توانایی آنها در بهره گیری از انرژی های پایدار طبیعی را نشان می دهند.

بیشتر محققان بر این باورند که مردم شرق ایران نخستین  بار از نیروی باد در آسبادها برای خرد کردن گندم و بالا بردن آب استفاده کرده اند؛ این صنعت از ایران به اروپا، چین، هند و مصر انتقال یافته است. امروزه محدوده ای که در آن آثار آسبادها قابل مشاهده است شامل سیستان، خراسان جنوبی، رضوی و بخش هایی از افغانستان است.

آسبادها نماد فناوری شرق کشور است که از انرژی پاک استفاده می کند؛ آسبادهای نشتیفان برای استفاده بهینه از وزش باد های قوی، مداوم و ۱۲۰ روزه سیستان ساخته شده اند که این بادها پره‌ های چوبی آسباد ها را به حرکت در می ‌آوردند و باعث آسیاب شدن گندم‌ می ‌شدند. ساختار این آسباد ها از دو قسمت تشکیل شده که در قسمت پایین آن سنگ رویین و زیرین و انبار ذخیره غلات وجود دارد و در قسمت بالایی چرخ و پر آسباد با مصالح چوبی مستقر است.

روزی حلال از چرخش پره های آسبادهای نشتیفان 

درباره  ریشه  نام شهر نشتیفان اطلاعاتی در دست است که در واقع قصه ای عامیامه در خود شهر است ، نام این شهر نیز ترکیبی از دو کلمه ی «نش» که محلی شده «نیش» به معنای نیش عقرب بوده که مناطق کویری مملو از این جانور می باشد، و تیفان که محلی شده «توفان» بوده و در تمام ایام سال این منطقه یعنی نشتیفان شاهد وزش بادهای موسمی است. با توجه به شرایط جغرافیایی که منطقه نشتیفان دارا ست  اهالی آن از زمان های دور به فکر بهره برداری از این شرایط طبیعی بوده اند تا با ساخت آسیابهای بادی از نیروی جنبشی آن برای  آرد کردن گندم نیز استفاده کنند. از این شاهکار مهندسی هم چنین در کارهای دیگر مانند پمپ کردن آب استفاده می کنند که به آن پمپ بادی گفته می‌شود.

چگونگی حرکت این آسیابهای بادی هم در نوع خود شنیدنیست،احمدی کارشناس میراث فرهنگی وآثار تاریخی می گوید: این آسیابها دارای چرخ و پره های غول آسا شامل ۴۸ بال و ۳۲ پر و ۸ درگاه است  و بر بام آسیاب و برای وزش باد قرار گرفته اند. اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده اند و باد با عبور از دروازه ‌ای بادگیری به زوایای درگاه ‌های هشت‌گانه می‌ رسد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد. از حرکت چرخ و پر نیرویی به تیر آسیاب منتقل می ‌شود و چون سر دیگر به سنگ رویی آسیاب متصل است، لاجرم سنگ هماهنگ با گردش تیر باید بچرخد و می‌چرخد و هر چه باد سریع‌تر بوزد سنگ گردش سریع‌تری دارد و چون سنگ به سرعت بچرخد مقدار گندم زیاد تری را به میان سنگ‌ها می ‌برد و آسیاب می کند.

مجموعه تاریخی آسبادهای نشتیفان  با توجه به ساخت و معماری جذاب و جالبی که دارد به‌ عنوان یکی از جاذبه‌ های مهم گردشگری خراسان رضوی به شمار می ‌رود که سالانه صدها گردشگر خارجی و هزاران گردشگر داخلی از آن دیدن می ‌کنند.

فرماندار خواف  با اشاره به اینكه آسبادهای نشتیفان در خواف به عنوان آثار بهره مند از فناوری تاریخی، هنر معماری و ارزش فرهنگی در جهان شناخته شده و وجهه جهانی داردمی گوید : بازدید از این آثار با مشاهده فناوری نحوه كار و آرد شدن گندم كه متعلق به هزاران سال پیش است، موجب شگفتی گردشگران خارجی است.

سنجرانی با اشاره به اینکه در شهرستان خواف بیشتر آسبادها تخریب شده و فقط در نشتیفان آسبادها به صورت منسجم در كنار هم ایستاده و برافراشته اند می افزاید: در طول سه ماه پاییز امسال دست كم 80 تور برنامه ریزی شده غیر از گردشگرانی كه به صورت شخصی و خانوادگی مراجعه می كنند، با حضور دراین شهرستان از آسبادهای نشتیفان بازدید كرده اند.

 همچنین مکرمی فر مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به تازگی اعلام  کرده است که این آثار تاریخی طبق درخواست سازمان میراث فرهنگی مبنی بر تهیه و تحویل پرونده ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان امسال ، در صف اول ثبت فهرست جهانی یونسکو قرار دارد.

برای اطلاع از آخرین اقدام انجام شده در باره ثبت جهانی آسبادها به سراغ  رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خواف گفتگو کردم  .

با عقیده، آسبادهای نشتیفان را  یکی از گزینه های اصلی کشور برای  ثبت در فهرست یونسکو می داند  و  می گوید: ثبت این تعداد آسباد درفهرست ملی کمک زیادی در تهیه وتدوین پرونده ثبت جهانی آسبادها خواهد داشت.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی آسبادهای ایران هم با اشاره به اینکه  تاکنون430 آسباد در کل ایران شناسایی و  124 آسباد در شهرستان خواف شناسایی شده که از این تعداد  107  آسباد به صورت اضطراری مرمت شده است می افزاید : با توجه به ثبت موقت آسبادهای ایران در فهرست میراث جهانی و انجام مراحل ثبت جهانی آسبادها، مرمت و احیای این آثار تاریخی در شهرستان خواف می تواند نقش مهمی در این اقدام داشته باشد.

محمد رکنی افزود : تمام آسباد های خراسان رضوی در فهرست ثبت ملی قرار گرفته اند و هم اکنون در حال شناسایی آسباد های استان های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان هستیم تا آن ها نیز پس از شناسایی به ثبت ملی برسند.

وی گفت: زمانی تمام آسبادها به ثبت جهانی میرسند که کل آسبادهای ایران شناسایی شوند و سازمان میراث فرهنگی همه  آن ها را به ثبت ملی برساند و پس از ثبت شدن در فهرست آثار ملی این آثار ثبت جهانی می شوند.

آسبادهای نشتیفان  که سال های گذشته در زندگی و معاش مردم نقش فراوان داشته اند امروزه نیز به عنوان یك اثر ارزشمند تاریخی باید به شكل مناسب و مطلوب نگهداری و حفاظت شوند.ثبت جهانی این اثر ماندگار ایران زمین می تواند علاوه برحفظ این اثرتاریخی ، نقش مهمی در رونق گردشگری در منطقه محروم ومرزنشین خواف داشته باشد .

نویسنده: زهرا احمدی