اصفهان، تشنه سامانه های نوین آبیاری

به گزارش خبرگزاری صداوسیما ،مرکز اصفهان؛حدود یک ماهی از شرق تا غرب و جنوب استان را پیمودم تا گزارشی از اقبال کشاورزان اصفهانی از سامانه های نوین تهیه کنم .قبل از هر چیزی باید بگویم پارسال نیمی از 564 هزار هکتارزمین کشاورزی استان اصفهان زیر کشت رفت . که از این وسعت حدود 123 هزار هکتار یعنی یک سوم مزارع و باغ های استان اصفهان به روشهای نویین آبیاری می شوند .
آبیاری های نویین دو گروه کم فشار مثل آبیاری قطره ای و زیر سطحی و پرفشار مثل آبیاری پاششی تقسیم می شود که البته سامانه های کم فشار این روزها با استقبال خوبی روبرو شده است.
پرده اول :دانشگاه در مزرعه
دکتر را نخستین بار در مزرعه دوهکتاری اش دیدم وقتی سر زمین خشکیده پدری نگاهش به گندمزاری طلایی بود که اثبات میکرد :« علم باید در خدمت تولید باشد ».
ناصر حاجیان استاد دانشگاه است و دکتری عمران دارد و گرایش تحصیلی اش آب است. او تا کنون 5 جلد کتاب برای زاینده نوشته است .کتابهای که به گفته خودش« نگاهی همه جانبه به زاینده رود دارد».

دکتر حاجیان می گوید:«سه جلد این کتابها مرجع جامع زاینده رود هستند که جزءمنابع مکتوب حوضه آبریز استان به شمار می آیند.»
در یکی از این کتابها به 160 راهکار مقابله با خشکی زاینده رود پرداخت شده است .دکتر حاجیان میگوید:« من فقط میخواستم به خودم ثابت کنم می شود حرفهای علمی را در واقعیت عملی کرد.»
به همین دلیل مزرعه سه هکتاری پدرش را با به روش تیپ یا همان آبیاری زیر سطحی گندم کاشت.
او با کمک این سامانه توانسته مصرف آب را 95 درصد کاهش دهد و هزینه های کاشت داشت و برداشت را تا 65 درصد پایین بیاورد.
رضا نادری مسوول جهاد کشاورزی برآآن شمالی است که از ابتدایی طرح با دکتر حاجیان همکاری داشت او می گوید«: علفهای هرز حدود 30 درصد عملکرد مزرعه را میگیرند و این طرح توانسته با حذف علفهای هرز عملکرد گندم زار را تا 30 درصد افزایش دهد.» علت کاهش علفهای هرز بر اساس نظر کارشناسان این است که در آبیارهای غرقابی کشاورز آب را در زمین رها می کند و و به همراه آب تخم های علفهای هرز را به مزرعه می آیند. اما در این روش چون آب در لوله های خاص و در زیر خاک به مزرعه می آید علف هرزی در مزرعه دیده نمی شود.
البته به گفته این کارشناس کشاورزی، در این روش سطح زیر کشت هم 10 تا 15 درصد افزایش می یابد، چراکه مزرعه نیازی مرز بندی و جوی کشی ندارد و زمین یک دست است ..حتی برداشت براحتی و بدون از بین رفتن خوشه های گندم صورت میگیرد.
دکتر مهدی نادری خاکشناس است او عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد است چند نکته جالب از نگاه خاک شناسی در مورد این نوع آبیاری که روشی از روشهای نویین آبیاری است بیان می کند .نخست اینکه در مناطقی که از روش های نویین آبیاری برای کشت استفاده شود بیابان زایی متوقف می شود چرکه خاک فرسایش نداد .
دکتر نادری علت را اینگونه توضیح می دهد که:« آب فقط به محدود ریشه نفوذ می کند و بافت درشت خاک تخریب نمی شود .»
به گفته این استاد دانشگاه :«در مناطقی که کشاورزی با آبیاری نویین است به دلیل حفظ بافت خاک ،روان آبی شکل نمی گیرد و سیلاب بوجود نمی آید و آب بارن به راحتی در خاک نفوذ می کند .»
حالا همه این دلایل سبب شده تا دکتر حاجیان در این روزهای کرونایی که دانشگاهها تعطیل است کلاس درسش را در مزرعه برای کشاورزان روستایی برگزار کند .
او در کلاسش روشهای نوین آبیاری را آموزش می دهد خودش می گوید :«در این کلاس ما حلقه ای زده ایم که همه استاد آن هستیم.»دکتر از تجربه کشاورزان استفاده می کند تا از روشهای نویین بیشترین بهره برداری را کند.

پرده دوم:ورزنه آخرین نقطه زاینده رود
باید یک و ساعت و نیم مسیر را طی کنی تا به ورزنه برسی ،اینجا آخرین نقطه در شرق اصفهان است که زاینده رود به آن میرسد . در مسیر جوی های عریض و طویل خاکی دیده میشود محلی ها می گفتند تا قبل ازاینکه سامانه انتقال آب در ورزنه راه اندازی شود این جوبها آب را به مزارع می رساند.

حسن عطایی کشاورزی است که می گوید:« این جوبهای خاکی در سطحی پایین تر از مزرعه هستند و هر کشاورزی که میخواست آبیاری کند به پشت تراکتور پمپ می بست و آب را به داخل مزرعه پمپاژ میکرد» . او معتقد است در این روش حدود 60 تا 70 درصد آب هدر می رفت.

اما حالا زمین های کشاورزی این منطقه لوله گذاری شده است و آب زاینده رود پس از رها سازی داخل شبکه وارد زمین های کشاورزی می شود.این روش نوعی آبیاری کم فشار است و لی باز آقا عبدالله که شصت سال عمر اش را کشاورزی کرده است می گوید : «ما اینجا تنش آبی داریم یعنی هر وقت مسوولان آب رودخانه را رها کنند آب برای آبیاری هست و گرنه گندم های خشک می مانند». او برای نمونه گندم زارهای را نشان داد که با تنش آبی روبرو بوده اند و گندم های آن لاغر مانده اند.
اما تعدادی از کشاورزان با همکاری همدیگر استخر ذخیره آب ساختند .عوض علی رئیسی با لهجه محلی می گوید :«خدا پدر بانی این طرح را بیامورزد اگر جهاد به ما وام نداده بود تا این استخرهای را بسازیم با آب زاینده رود فقط می توانستیم ده درصد میزان کنونی گندم کشت کنیم.»
او معتقد است آب زاینده رود در کنار این استخرها معنی پیدا کند.یعنی این استخرها آب را ذخیره می کنند تا هر زمان که کشاورز نیاز بداند مزرعه را آبیاری می کند.
دولت برای احداث استخرهای ذخیره آب تا 85 درصد هزینه ها را وام بلاعوض می دهد اما یک شرط دارد آن هم این است که زمین کشاورزی دست کم 40 هکتاری باشد برای همین کشاورزان باید در طرح تجمیع زمین های کشاورزی شرکت کنند .و حالا در استان اصفهان 3 هزار استخر ذخیره آب برای آبیاری نویین ساخته شده است.و ازاین استخرها آب به روشهای شبکه ای ،تیپ ،بارانی و قطره ای به مزارع و باغها می رود.
مجید امینی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی همراه ما بود او معتقد است هزینه های که دولت برای اجرای این سامانه کرده است با سه دوره کاشت بازکشت داده شده است.
وی اسناد شرکت آب منطقه ای را شاهد قرار می دهد و می گوید:«به گواهی شرکت آب منطقه ای استان با میزان آب ثابتی که همه ساله در اختیار کشاورزان قرار میگرفت ،پس از اجرای این سامانه تولید 2 و نیم برابر شده است.»
مهندس امینی می گوید :«این افزایش معادل 24 و 500 میلیارد تومان فروش محصول می شود که با توجه به اینکه دولت برای اجرای این سامانه 55 میلیارد تومان هزینه کرده است یعنی پس از سه دوره کاشت ،هزینه های دولت برگشت داده می شود» .
سبزی و سر زندگی در شرق اصفهان کشاوزان این منطقه را به کشاورزی بیشتر امیدوار کرده است حسن مددی کشاورزی است که تمامی فرزندانش را وارد کار کشاورزی کرده است او می گوید :«این سبزی و سر زندگی در 18 روز است که آب زاینده رود برای کشاورز شرق رها سازی شد »
و اگر نبود سامانه نویین آبیار شاید هیچگاه این سبزی در شرق اصفهان آن با یک روز بودن و یک روز نبودن زاینده رود دیده نمی شد.
عبدالرحیم احمدی کارشناس آب و خاک جهاد کشاورزی شهرستان اصفهان نیز می گوید :«تا کنون 12 هزار هکتار از 100 هزار هکتار از زمین های کشاورزی این شهرستان به این سامانه متصل شده اند و قرار است 4 هزار هکتار دیگر به این سطح اضافه شود.»
پرده سوم :باغستانهای جنوب و غربی
از شرق به جنوب استان می رویم ،به شهرستان شهرضا ،جای که هزار و 550 هکتار باغ انار دارد و هر سال بین 20 تا 25 هزارتن انار تولید می کند.
درِ یک باغ میزنیم ، بعد از معرفی خودمان به سید عیسی رهنمایی، از حال و احوال باغش می پرسیم ؟
او می گوید :«16 سال است که باغ ده هکتاری انارش را قطره ای آبیاری می کند ».و به جرات و قاطعیت از صرفه جویی 75 تا 90 درصدی سخن می گوید.

آبیاری قطره ای روشی از آبیاری کم فشار است که آب را در داخل شبکه های که روی خاک قرار دارند به گیاه می رساند.
هم اکنون نیمی از باغهای استان به این روش آبیاری می شوند از جنوب به غرب استان می رویم باغهای رضوان شهر ،باغهای جوانی هستند که به روش قطره ای آبیاری می شوند . آقای اسدالله شهیدی 80 هکتار باغ دارد که همه آنها به روش آبیاری نویین آب دهی می شوند.
او می گوید:« 25 سال قبل با 5 هکتار شروع کردم و حالا 70 هکتار باغ را با قطره ای آبیاری می کنم .چرا که میزان مصرف آب به یک دهم قبل رسیده و از آن طرف چون سم کود کمتر مصرف میشود کیفیت محصولاتم بالاتر رفته است .بطوریکه گیلاس ،هلو و بادام های باغهای من یک برند شده اند.»
راحتی آبیاری و اینکه دیگر آبیاری باغها زمان بر نیست و باغها نیاز به هرس علفهای هرز ندارند را حبیب عابدی یکی دیگر از باغداران دیگر می گوید.او معتقد است: «40 هکتار باغش را قبلا یک هفته آبیاری میکرد اما حالا یک روز و فقط با یک کارگر آبیاری می کند.
محمد صالحان مسوول سامانه های نویین آبیاری جهاد کشاورزی استان اصفهان است می گوید: «در آبیاری های موضوعی کنترل دقیق در توزیع آب وجود دارد که این عامل سبب افزایش راندمان 90 درصدی در آبیاری به دلیل کاهش تبخیر و تامین نیاز واقعی گیاه به آب می شود.»
کاهش هزینه های کاشت و داشت و کاهش علفهای هرز از دیگر ویژگهای آبیاری قطره است .اما با این وجود کشاورزان باغهای کهنسال ،همچنان به آبیاری غرقابی تمایل دارند مثل آقای قدیری که باوجودی که قبول دارد آبیاری غرقابی اصلا صرفه اقتصادی ندارد کهنسال بودن باغ را دلیل اجرا نکردن طرح می داند و می گوید :«این روشها فقط برای باغهای جوان مفید است.»
پرده چهارم :آبیاری بارانی در مزارع
از آنجا به سمت شهرستان تیران در غرب میرویم ،روستایی قاسم آباد مسیر ماست .در این روستا کشاورزان تمامی مزارع خود را بارانی آبیاری می کنند .آقای جعفری می گوید:« 80 کشاورز این روستا زمین هاشان را تجمیع کردند و ده سال قبل وام گرفتند و 30 هکتار مزرعه خود را آبیاری بارانی کردند .»حبیب عابدی یکی از کشاورزان این منطقه است می گوید:« با این روش 70 درصد در مصرف آب صرفه جویی شد و به تنهایی می تواند در چند ساعت کل مزرعه را آبیاری می کند.»
احمدرضا محمد صالحی کارشناس مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی استان اصفهان است می گوید :«در این روش به دلیل بارانی بود مصرف تا 75 درصد کاهش می یابد و آفتها نیز از روی برگ و ساقه شسته می شوند.»
پرده پنجم :آبیاری برای آبادی مزرعه افتخاری
از غرب به مرکز اصفهان می آیم منطقه مهیار مسیر بعدی ماست جای که آقای محمد حسن امیری راسخ مجموعه ای از انواع کشتها را به روشهای نویین آبیاری می کند.
او در ابتدا روستایی متروکه پدرش را احیا میکندسپس با کمک آب زاینده رود مزارع روستای افتخاری را سر پا می کند در ابتدا یک استخر ذخیره آب میزند و با اجرای سامانه کم افشار آب را به استخر دیگر برده و بعد از مخلوط کردن انواع ریز مغذی ها در آب بخشی از آب را وارد سامانه پر فشار وارد می کند تا مزارع گندم و یونجه با آبیاری بارانی آبیاری می کند.
ر این روش 70 درصد صرفه جویی آب دارد . به روش تیپ مزارع ذرت را آبیاری و می کند 95 درصد مصرف آب را در این مزارع پایین آورده است.
و باغهای به و انار و انگور را با آبیاری قطره ای آبیاری می کند.حالا روستایی متروکه مزرعه به نام افتخاری شده است تولید و سبزی در آن رویش کرده است.

پرده آخر : تسطیح لیزی در خواست کشاورزان
راستی از تسطیح لیزی نگفتم که در استان اصفهان طرفدار زیاد دارد .حسنعلی براتی 30 هکتار زمین اش را تسطیح لیزری کرده است. یعنی زمین بسیار دقیق تسطیح کرده تا آب به همه جا به یک نواخت برسد .او می گوید با این روش مصرف آب 30 درصد کاهش یافته است.
مهندس امینی مدیر آب و خاک استان اصفهان از افزایش 15 هزار هکتار مزارع استان به سامانه نویین آبیاری نویین خبر می دهد و می گوید تا کنون یک سوم مزارع استان اصفهان نویین آبیاری می شوند .
اما او معتقد اگر دولت در جهش تولید در بخش کشاورزی است باید به کشاورزان کمک کند مزارع شان را لیزی تسطیح کنند.
حالا همه این روشها ،سامانه های جدیدی در آبیاری هستند که با توجه خشکسالی های پی در پی استان اصفهان نیاز است برای اجرای آنها اهتمام بیشتری از سوی دولت و مردم به کار گرفته شود.چراکه در هر هکتاری که طرح های نویین آبیاری اجرا شود چهار هزار و 300 لیتر آب صرفه جویی می شود.
نویسنده :لیلا اعظمی
عکس از :محمد نادری