عسل، شفابخش حتی برای اقتصاد

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان شرقی، اگر بدانیم در بازار جهانی غذا و دارو ، قیمت یك كیلوگرم ژل رویال خام 400 دلار است و درواقع به لحاظ اقتصادی با ارزش تر از زعفران محسوب می شود و زهر زنبورعسل نیز برای درمان سرطان در حد میلی‌ گرم به فروش می رسد، به اهمیت کندوها در افزایش درآمد ناخالص ملی پی می بریم.

ایران با تولید سالانه 90 هزارتن عسل، سومین كشور تولید كننده این محصول در جهان به شمار می رود و آذربایجان شرقی با تولید بیش از 15 هزار تن رتبه 2 کشور را دارد . اما آیا آن چنان که باید از محصولات کندوهای استان درآمد زایی می شود؟

شهد شیرین زنبورها
تا چشم کار می کند دشتی است فراخ و خوش آب و هوا . صدها جعبه رنگارنگ با نظم خاصی به ردیف چیده شده اند . صدای نرم رفت و آمد حشراتی شگفت انگیز ، سمفونی گوشنوازی تدارک دیده و عطری که از ترکیب شهد گلهای بومی بر می خیزد ، مشام هر میهمانی را می نوازد و بر سر سفره حلاوتهای آن فرا می خواند.
اینجا یکی از زنبورستانهای نمونه کشور است . در روستای دریان شهرستان شبستر با یک هزار و 250 کندوی عسل.

اگر چه به صورت سنتی، مناطق تولید عسل در استان را مراغه و سراب می دانیم اما کردیان، زنبورداری است که در طول 15 سال گذشته با تولید بیشتر و کیفیت برتر توانسته عسل شهرستان شبستر را به تمام استانها و البته کشورهای همسایه معرفی کند.

او می گوید: رمز موفقیت ما بهره گیری از دانش و تجربه کارشناسان جهاد کشاورزی و تجهیز زنبورستان به دانش روز دنیاست . ضمن اینکه فرآوری این محصول اولویت مهمی است و با راه اندازی کارخانه ای توانسته ایم زنجیره ارزش افزوده کسب و کار خود را تکمیل کنیم.

با او سری به کارخانه که در جوار زنبورستان است می زنیم . جایی که پس از پاستوریزاسیون و کیفی سازی عسل، آن را در دهها بسته بندی مختلف برای ارسال به مناطق مختلف کشور و نیز بازارهای جهانی آماده می کنند.
کردیان می گوید : برداشت سالانه ما 22 تا 25 تن است و با تمام استانداردهای بهداشتی در مراحل تولید و فرآوری و بسته بندی موفق به معرفی یک محصول معتبر شده ایم.

آذربایجان شرقی، استان عسلی
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان ‌شرقی می گوید : یک میلیون و 176 هزار کندوی مدرن و 250 هزار کندوی بومی در استان وجود دارد و 14 هزار زنبورستان و زنبوردار در آمارگیری سالانه وزارت جهاد کشاورزی در آذربایجان‌ شرقی شناسایی شده‌ اند که از این نظر رتبه نخست کشور را داریم.

بهروزین ادامه می دهد : صادرات عسل از آذربایجان شرقی در 4 ماه گذشته 43 تن بوده که این میزان با توجه به شرایط کرونا آمار قابل قبولی به نظر می رسد.
به گفته وی حجم صادرات عسل در سال 98 نیز بیش از 116 تن و به کشور‌های عراق ، مالزی، لبنان، امارات و کانادا بوده است.

وحدتیان ‌فر، مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان هم می گوید: شرکت های تعاونی زنبورداران در 18 شهرستان از مجموع 21 شهرستان فعال هستند و عسلی که اتحادیه به بازار یا مصرف کنندگان عرضه می کند کاملا بهداشتی، سالم و استاندارد است و پس از انجام آزمایش های لازم به دست مشتری می رسد.

به گفته وی، سالانه 214 تن موم نیز از کندوهای استان تولید می‌شود و به کشورهای حوزه خلیج فارس، روسیه و حتی برخی کشورهای اروپایی صادر می شود.

 

 

كمترین وابستگی و بیشترین ارزش افزوده
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی جهاد کشاورزی آذربایجان‌ شرقی می گوید : عسل ماده ای است که تولید آن نیاز به هیچ گونه وارداتی ندارد و در عین حال ارزش افزوده فراوانی ایجاد می کند و با برنامه ریزی های حمایتی که صورت گرفته هم اکنون استان با 36 واحد دارای پروانه بهره‌ برداری فرآوری و بسته بندی عسل رتبه اول کشور را به خود اختصاص داده است و بیشتر برند‌های مطرح عسل کشور در آذربایجان شرقی فرآوری و بسته ‌بندی می ‌شوند.

برنو ادامه می دهد: صنعت فرآوری و بسته ‌بندی عسل، نقش مهمی در نفوذ به بازار‌ کشور‌های همسایه، اورآسیا و جهان دارد و از آن جایی که واحدهای ما با ظرفیت بسته ‌بندی 18 هزار تن یعنی 30 درصد بیش از حجم تولید داخل استان فعالیت می کنند ، قادر هستند بخش مهمی از تولیدات استانهای آذربایجان غربی ، اردبیل ، کردستان ، کرمانشاه و زنجان را نیز در بسته بندی های مختلف راهی بازار کنند.

عسل ارگانیک، محصول مرند
از آن جایی که همه مناطق استان به نوعی مستعد زنبورداری است اما برخی شهرها و روستاها مزایای خاصی برای تولید دارند.

به عنوان مثال مدیر جهاد کشاورزی مرند می گوید : بزرگترین کلونی کندوی زنبور عسل برای تولید عسل طبیعی در روستای ینگجه سادات این شهرستان با 300 عدد کندو است که از آن 450 کیلوگرم عسل کاملا طبیعی برداشت می شود.

صیادی ادامه می دهد: مزیت های مهم این زنبورستانها، دور بودن از منطقه مسکونی و کارخانه های صنعتی و تغذیه زنبورها از گیاهان خاص منطقه است که در کیفیت شهد آنها و دارویی شدن عسل تولیدی تاثیر دارد.

وی ادامه می دهد با بارندگی خوب و وضعیت مطلوب مراتع و باغها پیش بینی می‌شود تولید عسل ارگانیک مرند امسال افزایش 23درصدی داشته باشد.

عسل تقلبی، زنبورداران را نیش می زند!
با همه تلاشهایی که در آذربایجان شرقی برای تولید و صادرات عسل صورت می گیرد ، کمبود واحدهای فرآوری و بسته بندی بهداشتی عسل در سایر استانها موجب ایجاد مشکلات متعددی می شود.

وحدتیان فر، مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان می گوید: دیوار بی اعتمادی در بازار عسل خیلی بلند است و در طول سالها به قدری عسل تقلبی به مردم عرضه شده که حالا مصرف کنندگان اعتمادی به محصولات موجود در بازار ندارند.

به عنوان مثال در خراسان رضوی که به علت فعالیت مراکز خرید سوغات، یکی از بازارهای بزرگ عسل کشور است سودجویان به شیوه های گوناگون عسل تقلبی به مردم عرضه می کنند.

در تماسی که با همکارمان در این استان دارم ، توضیح می دهد که در خلال یک طرح نظارتی حجم بالایی از عسل کشف شده که با نشان آذربایجان و به اسم محصول اعلا و طبیعی کوهستان به فروش می رسد. در حالی که بررسی های آزمایشگاهی نشان می دهد که نه تنها کیفیت و طعم ندارند بلکه آلودگی های مختلفی نیز در آنها به چشم می خورد.

عبدی می گوید: پیگیری ها حاکی از آن است که عده ای با سوء استفاده از عرضه فله ای عسل توسط برخی زنبورداران، محصول را در کارگاههای غیرمجاز به نسبتهای مختلف با مواد دیگری مخلوط می کنند و به نام عسل می فروشند.

به دلیل اینکه کیفیت واقعی عسل تنها در آزمایشگاه مواد غذایی مشخص می شود ، مردم عادی امکان شناسایی محصول واقعی را ندارند. به همین دلیل از یکی از زنبورداران استان در خصوص نحوه تشخیص عسل طبیعی از ظاهر محصول سوال می کنم .

حمیدی می گوید : عسل اصل، طعم بهتری نسبت به نوع تقلبی آن دارد و البته این نوع عسل‌ ها دارای عطر و بوی گل‌ بوده و رنگ خاصی هم دارند که نور را منعکس می‌کنند.

از آن جایی که استاندارد عسل اجباری نیست و تشویقی است، از او راهکاری برای تهیه عسل سالم جویا می شوم توضیح می دهد: برای اطمینان از خرید محصول طبیعی، باید آن را مستقیم از زنبوردار تهیه کرد و یا اینکه از بنشان های معتبر که بسته بندی های شناخته شده دارند، خریداری کرد.

به هر شکل آنچه اهمیت ویژه ای دارد توجه به فرآوری و بسته بندی عسل است چرا که فروش فله ای عسل زمینه ساز ورود سودجویان به بازار این ماده باارزش غذایی و به دنبال آن تخریب برند و جایگاه عسل طبیعی استان می شود.

فرآوری، راه عبور از تک محصولی
اگر چه خواص ضدمیکروبی و درمانگری عسل در عفونتها بیش از 3 هزار سال قبل شناخته شده است اما شاید برای شما هم جالب باشد اگر بدانید عسل ، محصول فرعی زنبور است و دهها ماده ارزشمند تر دیگری از کندوی این مخلوقات سحرآمیز به دست می آید که مهمترین آنها ژل رویال ، زهر زنبور ، بره موم و گرده گل است.

با اینکه ایران در تولید عسل دنیا حرفی برای گفتن دارد اما تک محصولی بودن این صنعت در کشور، جایگاه ما را در صنعت عسلی جهان با چالشی جدی مواجه کرده است.

در حالی که اغلب تولید کنندگان دنیا به عرضه محصولات متنوع به ویژه دارای خواص دارویی از عسل روی آورده اند ، صادرات صرف عسل خوراکی قادر نیست سهم ما از بازارهای جهانی را تامین کند.

عباسی زنبوردار می ‌گوید: ژل رویال از پرطرفدارترین محصولات کندو است. این ماده همان غذای ملکه است که مصرف آن باعث افزایش طول عمر ملکه نسبت به زنبور کارگر می ‌شود و 50 ماده مختلف در آن وجود دارد چنان چه اثرات این ماده در کاهش درد‌های عضلانی، رویش مجدد مو و افزایش توان جسمی زبانزد است.

آمارها نشان می دهد بیشترین ژل رویال به میزان 3 هزار تن در چین تولید می‌ شود و در ایران به عنوان سومین تولید کننده عسل دنیا کمتر از 4 تن است که البته تنها به مصرف داخلی می رسد.
شهرستان مراغه که با 3 هزار تن بیشترین سهم تولید عسل را در استان دارد، یکی از تولیدکنندگان ژل رویال است.

ابراهیمی ، مسئول امور دام جهاد کشاورزی مراغه می گوید : ژل‌ تولید شده توسط زنبورداران در بسته‌های 200 گرمی فرآوری و بسته بندی شده و بیشتر به استان‌ های تهران، خراسان رضوی و فارس صادر می‌ شود.

ژل رویال که با نام شاه انگبین نیز شناخته می شود از برترین محصولاتی است که به کمک زنبور عسل تولید می شود و به دلیل خواص فوق العاده ای که دارد از استقبال خوبی برخوردار شده است. با این حال در دومین قطب تولید عسل ، 192 تن یعنی تنها 4 درصد ژل رویال کشور تولید می شود .

حالا که با شیوع ویروس کرونا و نیاز به تقویت سیستم ایمنی بدن ، ژل رویال بازارهای جدیدی هم برای خود پیدا کرده است، برنامه ریزی مناسب می تواند درآمدهای بهتری برای زنبورداران ما داشته باشد.

 

زهر، اما درمان درد
جمع آوری زهر زنبور عسل نیز از فعالیت‌هایی است که زنبورداران کشور‌های مختلف به آن روی آورده اند اما در کشور ما توجه چندانی به آن نمی‌ شود.
توحیدی، مدیر جهاد کشاورزی شبستر می ‌گوید: ارزش این فرآورده برای درمان بیماریهای روماتیسم و آرتروز بسیار بالاست و فعالان زنبورداری با روش‌های مناسب و بدون آسیب دیدن کلونی‌ های زنبور عسل، اقدام به زهر گیری می کنند.

دکتر حمزه ای، داروساز هم توضیح می دهد: بروز عوارض جانبی دارو‌های استروییدی و نیز مقاومت دارویی انبوهی از بیماران مورد درمان با ترکیبات شیمیایی ، باعث شده اثرات درمانی زهر زنبور مورد توجه جدی قرار گیرد و امروزه محصولات دارویی حاصل از زنبور عسل از قیمت بسیار بالایی برخوردار هستند.

تامین نهاده، مشکل زنبورداران هم هست
مانند هر بخش اقتصادی، زنبورداری نیز نیاز به برنامه ریزی و هموار کردن مسیر تولید دارد اما زنبورداران از تامین دیرهنگام نهاده گله های بسیاری دارند. مشکلی که تاثیرات منفی بر سلامتی جمعیت زنبور دارد.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان می گوید: امسال از بابت تامین شکر در فصل بهار به عنوان موسم آغاز فعالیت زنبورها مشکل داشتیم چون تولید داخلی شکر کفاف مصرف کشور را نمی کند و در بازار آزاد نیز شکر نبود.

فرآیند طولانی تصفیه شکر در کارخانه های داخلی و کاغذبازی اداری موجب شد که ما نتوانیم شکر مورد نیاز زنبورداران به میزان 5 کیلوگرم به ازای هر کندو را تامین کنیم و همین موجب بروز مشکل در تقویت کندوها و کاهش میزان تولید و آمارجمعیتی زنبورها شد.

سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در مورد این مشکل می گوید : نیاز سالانه زنبورداران ما به شکر 10 تا 12 هزار تن است که از این میزان حدود 2 هزار تن در بهار تامین شد و برای فصل پاییز نیز حواله حدود 5 هزار تن شکر تهیه شده است و با نرخ دولتی در اختیار زنبورداران قرار می گیرد.

بهروزین ادامه می دهد : اینکه در فصل بهار در تامین شکر مورد نیاز زنبورداران مشکل داشتیم به مسائل کشوری بر می گردد که البته با وجود مشکلات مربوط به نوسان قیمت شکر، توانستیم مقدار محدودی شکر به موقع تحویل زنبورداران بدهیم.

آلودگی هوا، درد بزرگ تولیدکنندگان
ساعدی یکی از زنبورداران با سابقه در تبریز می گوید : ما 800 کندوی سنتی و مدرن داریم. در طول 2 دهه فعالیت با مسائل مختلفی روبرو بوده ایم اما هیچ کدام به اندازه آلودگی های محیطی مانع کار ما نشده است.

او توضیح می دهد : بزرگترین مشکل زنبورداران جنوب شرق تبریز این است که ساخت و ساز بی رویه، برداشت پوکه های معدنی و فعالیت ماسه شویی ها نه تنها طبیعت سرسبز، مراتع و پوشش گیاهی منطقه را به عنوان منبع اصلی تغذیه زنبورها از بین برده بلکه باعث آلودگی هوا می شود و در نتیجه زنبورهای ما نیز آلوده می شوند و سال قبل 370 کندو را به همین دلیل از دست دادیم.

کمبودهای دارویی زنبورها
صادقی کارشناس زنبورداری می گوید: نه تنها در اغلب موارد نهاده‌های استاندارد برای کندوها در دسترس نیست بلکه برای مبارزه با آفت جرب واروا که دشمن اصلی تولید عسل است، انواع داروها به صورت قانونی و غیرقانونی وارد کشور می ‌شود.

این داروها در برخی مواقع استاندارد نیستند و حتی باعث تلف شدن زنبورها می‌شوند. بنابراین نیاز داریم که با هماهنگی و تعامل وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت اقلام با کیفیت تولید و یا وارد شود.

 

 

عسلی برای اقتصاد
معاون تولیدات دامی وزارت جهاد كشاورزی می گوید: ارزش عسل تولیدی در کشور 3 هزار میلیارد تومان است كه نشان دهنده اقتصادی بودن این صنعت است و به دلیل سودآوری می توان آن را از مصادیق اقتصاد مقاومتی برشمرد.

رضایی ادامه می دهد : 90 درصد ارزش زنبور عسل به علت عملیات گرده‌افشانی آن است و 10 درصد ارزش آن به تولید عسل و فرآورده های آن مربوط می شود كه می شود گفت در این زمینه در كشور ما كاری نشده است.
به عنوان مثال همین ژل رویال اگر به مواد آرایشی، بهداشتی و درمانی تبدیل شود، ارزش فعلی چند صد دلاری آن، چند صد برابر افزایش خواهد یافت.

8 میلیون و 434 هزار كلونی ، 85 هزار و 336 زنبورستان ، 138 هزار نفر اشتغال مستقیم ، تولید سالانه 90 هزار تن عسل ،3 هزار و 400 تن ژل رویال ، 1 هزار و 460 تن موم و 122 تن گرده ویژگیهای صنعت عسل ایران است.
صادرات سالانه عسل 1 هزار و 759 تن است ولی صادرات بقیه فرآورده های کندویی در حد حجم های محدود و البته مقطعی باعث شده سهم ما از تجارت جهانی عسل رقمی ناچیز باشد.

شهد برنامه و حمایت در کندوی اشتغال و تجارت
بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی سندی با 8 محور برای صنعت زنبورداری تدوین شده كه اجرای آن تا سال 1404 هدف ‌گذاری شده است. در این سند حفظ و تنوع ژنتیكی، كیفیت محصولات، افزایش بهره‌ وری تولید، توسعه بازارهای صادراتی، دستیابی به محصولات جدید با ارزش افزوده بالا مورد تاكید قرار گرفته است.

بهروزین سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی استان می گوید: هر زنبوردار حداقل باید 40 کندوی مدرن داشته باشد تا در سامانه پهنه ‌بندی ثبت شود و پس از آن می‌ توانند از طریق سرمایه در گردش و از محل تبصره 18، تسهیلاتی با درصد‌های 12 تا 18 نسبت به مناطق با برخورداری مختلف دریافت کنند.

با پرورش زنبورهای ملکه اصلاح شده، آموزش مدیریت نوسانات اقلیمی، اصلاح قوانین مربوط به کوچ کندوها و ایجاد زیرساختهای تولید فرآورده های کندویی، علاوه بر افزایش حجم گردش مالی و ارزش افزوده این تجارت پرسود، زمینه برای ارتقای صنعت عسل در اقتصاد استان دوم زنبورداران فراهم می شود و البته ایران به جمع برترین‌های تولیدات شگفت انگیز زنبورهای عسل در دنیا می پیوندد.