تدابیر مجلس برای جوان سازی جمعیت و فرزندآوری خانواده

هدف از طرح جمعیت و تعالی خانواده رسیدن به نرخ باروری حداقل دو و نیم فرزند به ازای هر زن تا سال ۱۴۰۴ و افزایش این میزان به منظور حفظ جوانی جمعیت توام با ارتقای کیفی و متناسب با مقتضیات سیاست‌های کلان جمعیتی است. بررسی این طرح بر عهده کمیسیون فرهنگی است و تعداد دیگری از کمیسیون‌ها از جمله آموزش، اجتماعی و عمران نیز به عنوان کمیسیون‌های فرعی سعی دارند سازوکار‌های لازم را برای فرزندآوری نهادینه کنند.

آقای مجید نصیرایی سخنگوی کمیسیون فرهنگی با اشاره به اینکه طرح جمعیت و تعالی خانواده دارای ۷۰ ماده است و مهمترین شاخصه آن جامعیت و استفاده از ابزار‌ها و ظرفیت‌های قانونی برای فرزندآوری است، می‌گوید: ”سعی شده در این طرح مشوق‌های مختلفی در حوزه فرزندآوری ارائه دهیم و تمامی دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌ها را در فضای کاری خود مکلف به اجرای این طرح کرده ایم. “

سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس، افزوده است: ”این کمیسیون از ابتدای مجلس یازدهم بررسی این طرح را در اولویت قرار داده و در زمان بررسی به عنوان کمیسیون اصلی برای هر ماده و بند آن از دستگاه‌های مرتبط و اجرایی هم به صورت شفاهی و هم به صورت حضوری نظرخواهی کرده است که امیدواریم هر چه سریعتر مجلس این طرح جامع و اساسی کشور را تعیین تکلیف کند“.

آقای عباس گودرزی نائب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس هم در این باره می‌گوید: ”در این طرح سعی شده تا مشوق‌هایی برای ازدواج جوانان و فرزندآوری دیده شود. اکنون باید از تمامی ظرفیت‌های کشور برای این امر استفاده کرد“.

در یک نگاه کلی اگر جمعیت و خانواده را به عنوان یک نهاد اجتماعی بدانیم، باید این مهم را بپذیریم که پشتوانه هر کشوری، جایگزین کردن جمعیت و در نهایت توسعه همه جانبه و نظام مندِ جمعیتی است.

براساس آخرین آمار موجود در زمینه وضعیت جمعیت ایران، حدود ۱۰ درصد کل جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند، یعنی کمی بیش از ۸ میلیون نفر، کارشناسان جمعیتی کشور پیش بینی می‌کنند اگر به حال جمعیت کشور فکری نشود و از همین حالا برنامه ریزی‌های انجام شده مورد پیگیری و اجرای دقیق قرار نگیرد، طی ۳۰ سال آینده ۳۰ درصد کشور را جمعیت سالمندان تشکیل خواهند داد.

در این زمینه مجلس یازدهم برای اولین بار فراکسیونی را برای بررسی مشکلات سالمندان و برنامه ریزی برای پیشگیری از معضلات این قشر جامعه تشکیل داد. این فراکسیون قصد دارد، جامعه و مسئولان را نسبت به این پدیده حساس کند، تا جایی که برای سالمندان برنامه ریزی‌های دقیق داشته باشیم.

آقای محسنی بندپی رئیس فراکسیون سلامت سلامندان مجلس می‌گوید: ”هم اکنون نظارت بر مراکز نگهداری از سالمندان آغاز شده است و قصد داریم با اصلاح قوانین نظارت‌ها را تشدید کنیم“. 

موضوع پیری جمعیت و افزایش سالمندان به عنوان یکی از بحث‌های راهبردی اجتماعی کشور نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که تنها با تصویب یک قانون در مجلس و یا بخش نامه‌های دولت، امکان موفقیت چندانی ندارد.

آنچه که مهم به نظر می‌رسد، نگرش و فرهنگ جامعه نسبت به موضوع جمعیت و سالمندان و از طرف دیگر جایگزینی برای نسل فعلی است. از سال ۱۳۹۴ تاکنون، با کاهش نرخ موالید، با بحران کاهش جمعیت و کاهش جمعیت جوان کشور روبرو شده‌ایم. در کنار این موارد شاخص نرخ رشد کشور که یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های جمعیتی است در دهه ۹۰ روندی نزولی را در پیش گرفته است. نرخ رشد جمعیت سال ۱۳۹۰ معادل ۱.۲۹ درصد بود و سال ۱۳۹۵ به ۱.۲۴ درصد رسید تا اینکه در سال ۹۸ این رقم برخلاف تمامی پیش بینی‌های پژوهشی به کم‌تر از یک درصد رسید تا جدی بودن بحران کاهش جمعیت را بار دیگر به همه گوشزد کند.

بر اساس پژوهش‌ها، پیشتر پیش بینی می‌شد که شمار موالید سال ۹۸، رقم یک میلیون و ۲۰۵ هزار نفر باشد، اما دلایل متعدد معادلات را به هم ریخت و این رقم به یک میلیون و ۱۹۶ هزار نفر تنزل پیدا کرد. با ادامه روند کنونی و در صورت اجرا نکردن قوانین جمعیتی، قوانین مربوط به کمک باروری زوجین و اجرا نشدن سیاست‌های کلی جمعیت چندین دهه آینده برای ایران بحران ساز خواهد بود و این زنگ خطری برای جمعیت کشور است. 

از سوی دیگر، کاهش زاد و ولد در کشور و کمی انگیزه در جوانان برای ازدواج که موضوع اشتغال و پایین بودن درآمد و بعضا بیکاری و تورم، مزید بر این علت شده است.

هرچند دستگاه‌های مختلف در این زمینه طی سال‌های اخیر اقدامات خود را برای بالا بردن انگیزه ازدواج جوانان و تشویق خانواده‌ها برای فرزند آوری آغاز کرده اند، اما آمار‌های موجود و ذهنیت افراد جامعه نشان می‌دهد که نوع و تفکر جامعه به این موضوع نهادینه و فرهنگ سازی نشده است. هر چند سیاست‌های تشویقی هر از گاهی از سوی دولت و دستگاه‌های ذیربط اعلام می‌شوند، اما باز حرکت بسیار کند است.

در کشور ما شروع سالمندی با قدم گذاشتن در سن ۶۰ سالگی آغاز می‌شود که در سال‌های اخیر روند صعودی داشته و پیش بینی‌ها حاکی از آن است که در سال ۱۴۳۵، جمعیت پیر کشور، ۳۵ درصد از کل جمعیت را تشکیل خواهد داد.

رسیدگی به مشکلات سالمندان و ایجاد فضای آرام و بدون دغدغه برای این قشر تنها بخشی از موضوع مقابله با پیری جمعیت است، از سوی دیگر، باید موضوع جوان سازی کشور، در گیرو دار این مباحث گم نشود، در این زمینه سند ملی سالمندان کشور به عنوان آنچه که برای هدایت سیاست گذاری ها، برنامه ریزی بر روی فعالیت آینده امور سالمندان با اهداف مشخص، باید از اولویت‌های هر سازمان باشد.

هر چند گذر عمر یک امر طبیعی و اجتناب ناپذیر است و هرگز نمی‌شود جلوی پیرشدن افراد را گرفت، ولی این جا به بستر‌های مناسب برای رفع دغدغه‌ها و مشکلات این افراد هم می‌تواند بسیاری از هزینه‌های کشور را کم کند و ضمن دادن نشاط و امید به زندگی در میان افراد سالمند، انگیزه‌های خوبی را برای نسل جوان، جهت امید به زندگی و ترغیب به ازدواج و از سوی دیگر نسل میانسال برای فرزندآوری، ایجاد کند.

سیاست‌های کلی جمعیت در کشور در سال ۱۳۹۳ از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد که در این سیاست‌ها به ضرورت افزایش جمعیت و ابعاد مختلف آن از جمله فرزندآوری، تسهیل ازدواج و تحکیم خانواده با روش ترویج سبک زندگی ایرانی و اسلامی، توانمندسازی جوانان، تکریم سالمندان، تقویت مولفه‌های هویت بخش ملی، محیط زیست، آمایش سرزمین و رصد تحولات جمعیتی توجه شده است.

افزایش فرزندآوری یکی از مولفه‌های این سیاست هاست، عوامل مختلفی در تغییر رفتار باروری زوجین موثرند که با سیاست گذاری و برنامه ریزی می‌تواند هدف افزایش جمعیتی در سیاست‌های جمعیتی را امکان پذیر کند.

هم اکنون کشور ما در دوران پنجره جمعیتی قرار دارد، یعنی دو سوم جمعیت در سنین فعالیت ۱۵ تا ۶۴ سال هستند و پتانسیل اشتغال، تولید و سرمایه گذاری را دارند، علاوه بر آن سرمایه گذاری در حوزه‌های آموزش و بهداشت، در دوران پس از انقلاب باعث افزایش تحصیلات و بالا رفتن طول عمر و در نهایت سرمایه عظیم انسانی شده است.

به گفته کارشناسان، تحولات جمعیتی در طول سال‌های گذشته در کشور بی نظیر بوده است. توجه به بهره گیری از ظرفیت‌های نیروی انسانی از طریق افزایش اشتغال و بهره وری و ایجاد فضای کسب و کار ضمن رونق تولید و بهبود وضعیت اقتصادی که در بیانیه گام دوم انقلاب نیز به آن اشاره شده و مورد تاکید قرار گرفته است، می‌تواند به اهداف زندگی جوانان از جمله تشکیل خانواده و فرزندآوری کمک کند که در نتیجه آنان دوران سالمندی سالم تری را تجربه کنند. در غیر این صورت دهه‌های آینده با چالش‌های اساسی جمعیتی روبه رو خواهیم شد، به گونه‌ای که پیش بینی می‌شود در سال ۱۴۳۰ ایران پیرترین کشور منطقه می‌شود و در سال ۱۴۸۰، ۳۲ میلیون نفر از جمعیت کشور را افراد سالمند تشکیل خواهند داد.