زخم چنگک‌های آهنین بر بستر رودخانه‌ها

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان، عمران، آبادانی، سازندگی، بهانه‌هایی که برخی افراد سودجو، با دستاویز قراردادن آن‌ها و به نام پروژه‌های عمرانی به غارت سرمایه‌هایی مشغولند که سالهاست در دل رودخانه‌های هزار ساله این سرزمین خفته است.

برداشت غیر مجاز مصالح طبیعی از رودخانه‌های استان خوزستان، بلای تازه‌ای است که از سوی سودجویان به جان رودخانه‌های استان افتاده وحالا چند وقتی است به اوج خود رسیده، با هر بهانه وهدفی که باشد، سلامت طبیعت ومحیط زیست استان را نشانه رفته وباید برای جلوگیری ازافزایش اثرات تخریبی آن فکری کرد.

جاری بودن ۸۴ رودخانه دائمی وفصلی در خوزستان
در حال حاضر دربستر سنگلاخی وجلگه‌ای خوزستان ۱۵ رودخانه دائمی و ۶۹ رودخانه فصلی جاری است که همه ساله پس از مشخص شدن میزان آورد آن‌ها از سوی سازمان آب وبرق خوزستان اجازه برداشت مصالح از حریم و بستر این رودخانه‌ها با مجوز نهایی سازمان صنعت معدن وتجارت صادر ومصالح خام سنگی برداشت شده توسط بهره برداران، پس از فرآوری در کارخانه‌های سنگ شکن، یک پای ثابت تمام کار‌های عمرانی می‌شود.

نقش مصالح مرغوب در کیفیت اجرای پروژه‌های عمرانی بر کسی پوشیده نیست و همه مهندسین برآن تاکید دارند، اما جریان تند وسریع برداشت غیر مجاز این مصالح، از بستر آرام وساکن رودخانه ها، زمینه ساز تهدیدات زیست محیطی فراوانی شده، که علاوه برایجادتغییرات در بستر رودخانه‌ها، سیلاب‌ها را ویرانگر واثرات تخریبی آن‌ها را دو چندان میکند.

برداشت سالیانه بیش از یک میلیون مترمکعب مخلوط رودخانه‌ای
براساس اعلام سازمان صنعت معدن وتجارت استان خوزستان، همه ساله در ۲۷ نقطه از بستر پر برکت رودخانه‌های استان بیش از ۱ میلیون مترمکعب مخلوط رودخانه‌ای بصورت مجاز برداشت می‌شود که پس از تبدیل به مصالح مرغوب، بخش عمده‌ای از آن صرف کار‌های عمرانی درون استانی ومازاد آن به استان‌های همجوار همچون بوشهر ارسال می‌شود.

برای پیگیری دقیق‌تر موضوع راهی اداره کل صنعت، معدن وتجارت استان شدیم. اداره‌ای که پس از ادغام دو وزارت خانه بازرگانی و صنایع ومعادن وظایفش متنوع‌تر ومسئولیتش سنگین‌تر شده است.

مهندس نظری مدیرکل صنعت معدن وتجارت استان خوزستان است، او میگوید: میزان برداشت مصالح رودخانه‌ای بدلیل آمار بالای پروژه‌های عمرانی در خوزستان بسیار بالاست، تا جائیکه سالیانه ۴۰ تا ۶۰ مجوز برداشت مصالح رودخانه‌ای از سوی این اداره کل صادر میشود و بهره برداران اجازه می‌یابند از اوایل شهریور ماه کار برداشت را آغاز و تا قبل از شروع فصل بارش در محدوده‌های اعلامی از سوی سازمان آب وبرق خوزستان مصالح برداشت کنند.
او بیشترین تعداد محدوده‌های اعلام شده از سوی سازمان آب وبرق را در حریم رودخانه جراحی بدلیل عمق کم آن و قدرت مانور بالای ماشین آلات در فصل گرم سال میداند و می‌افزاید: نظارت دقیق برچگونگی ورعایت شیوه‌های برداشت براساس تقسیم بندی‌های صورت گرفته برعهده معاونت رودخانه‌ای سازمان آب وبرق خوزستان است واین اداره کل تنها کار صدور مجوز نهایی را انجام میدهد.
نظری برداشت اصولی وعلمی مصالح از رودخانه‌های استان را نه تنها برای رودخانه‌ها مفید که باعث ایجاد اشتغال پایدار در این مناطق میداند و می‌افزاید: متاسفانه علی رقم مشخص کردن محدوده‌های مکانی وزمانی برداشت از سوی سازمان آب وبرق خوزستان، همه ساله شاهد دست درازی و برداشت غیرمجاز سودجویان از این معادن رودخانه‌ای هستیم که بیشترین زیان آن متوجه محیط زیست استان می‌شود، او زیان‌های وارده را محدود به محل‌های استخراج نمی‌داند ومی گوید: آثار منفی برداشت، بسته به حجم، میزان، روش، زمان ومکان برداشت در حوزه‌های هیدرولیکی، مرفولوژی، زیست محیطی و اقتصادی هم نمایان میشود که در بیشتر مواقع غیر قابل جبران است.

بیشتر بخوانید: توقیف پنج کارگاه ماسه شویی غیرمجاز در اندیمشک

---

اثرات مخرب برداشت مصالح غیرمجاز از رودخانه‌های استان
بر اساس اعلام کارشناسان سازمان آب وبرق خوزستان سالیانه حجم زیادی مصالح رودخانه‌ای از کف رودخانه‌های خوزستان برداشت میشود که این برداشت‌ها با توجه به عوامل مختلفی همچون فصل برداشت، طول وعمق بازه، موقعیت برداشت، روش برداشت، مقدار مصالح، میزان پوشش گیاهی، مهارت وامکانات فنی، اثرات مخربی همچون تخریب محل تخم گذاری آبزیان، ایجاد اشکال در تصفیه آب‌های وارده به آبگیر‌ها، آثار سوء برحیوانات به ویژه پرندگان، کاهش غلظت اکسیژن در کف رودخانه‌ها وافزایش دمای آب، تغییر سرعت ومسیر رودخانه‌ها رادر پی دارد.

محاسبه میزان آورد رودخانه‌های استان
از آنجا که صدور مجوز برداشت‌های رودخانه‌ای ارتباط مستقیم با آورد رودخانه‌ها دارد، سازمان آب وبرق هراستان بعنوان متولی رودخانه‌ها در مشخص نمودن محدوده معادن رودخانه‌ای نقش تعیین کننده‌ای دارد، آورد مصالح رودخانه‌ای استان پس از فصل بارش از سوی همین سازمان‌ها محاسبه و میزان برداشت مجاز مصالح خام ومقاطعی که امکان برداشت درآن‌ها وجود دارد به همراه کروکی دقیق دراختیار سازمان صنعت، معدن وتجارت قرار میگیرد، برای کسب اطلاعات بیشتر روانه سازمان آب وبرق خوزستان شدیم، همان سازمان عریض وطویلی که در استان خوزستان بواسطه گستردگی حوزه کاری اش بیشتر به وزارت خانه شبیه است تا یک سازمان استانی. مقصد اصلی ما معاونت رودخانه‌ای این سازمان بود.

سید ابراهیم حسینی مدیر دفتر مهندسی رودخانه وسواحل آب وبرق خوزستان است، او میگوید:برداشت بیش از حد استاندارد مصالح رودخانه‌ای از آبراهه‌های استان، موجب برهم خوردن تعادل رسوبی وتغییر مسیر رودخانه‌ها، تعادل تغذیه آب‌های زیرزمینی، ونیز ایجاد خسارت برسازه‌های تقاطعی نظیر پل‌ها، سازه‌های مهندسی رودخانه، وخطوط عبوری از رودخانه ودرنهایت باعث تخریب هندسی رودخانه میشود. اوهمچنین برداشت غیر مجازمصالح در مناطقی خارج از محدوده استاندارد تعیین شده باعث ایجاد حفره‌ها وحوضچه‌های بزرگ در مسیر جریان رودخانه میداند و میگوید: عوارضی همچون شریانی شدن رودخانه، از بین رفتن اراضی کشاورزی، و تلف شدن جمعیت آبزیان براثر کدورت آب تنها بخشی از اتفاقات مخربی است که برداشت غیر مجاز مصالح بدنبال دارد و هرچه زودتر برای رفع آن باید چاره اندیشی کرد.

بیشترین حجم برداشت در منطقه کهنک دزفول وبالا رود اندیمشک
سید ابراهیم حسینی با اشاره به وجود کارخانه‌های سنگ شکن در تمام آبراه‌های استان خاطرنشان کرد: بیشترین برداشت مصالح رودخانه‌ای در استان در منطقه کهنک دزفول وبالارود اندیمشک، بدلیل مرغوبیت مصالح آن انجام میشود که بیشترین حجم تخلفات برداشت غیر مجاز هم مربوط به همین مناطق است. او تسهیل صدور مجوز برداشت وتسریع در ارسال پاسخ استعلام مصالح رودخانه‌ای ارسالی از سوی سازمان صمت به ادارات کل منابع طبیعی وحفاظت محیط زیست استان، تشکیل گروه‌های گشت مشترک شامل امور آب مناطق، اداره منابع طبیعی وحفاظت محیط زیست شهرستان ونظارت دقیق بر کارگاه‌های بهره برداری شن وماسه استان بهترین روش‌ها برای مقابله با این پدیده میداند که با اجرایی کردن آن‌ها جلوی وارد آمدن زیان بیشتر به محیط زیست استان گرفته می‌شود.

تاثیر مخرب برداشت غیرمجاز مصالح رودخانه‌ای بر پل‌ها
تاثیر مخرب برداشت‌های غیر مجاز مصالح از رودخانه‌های استان تنها محدود به محیط زیست نیست وتاسیسات مختلفی که در مسیر رودخانه‌ها قراردارند هم از گزند این برداشت‌ها در امان نمانده اند، پل‌ها وابنیه فنی راه‌های استان اولین مغلوب طبیعت نامنظمی است که سودجویان آنرا رقم زده اند.

برای اطلاع از حال و روز پل‌های رودخانه‌ای استان سراغ معاون راهداری اداره کل راهداری وحمل ونقل جاده‌ای استان رفتیم، محمد جولانژاد میگوید: هرگونه برداشت مصالح از رودخانه‌های استان در محدوده ۱۰۰۰ متری پایین دست و ۵۰۰ متری بالا دست حریم پل‌های بزرگ باعث طغیان آب در مجاورت این پل‌ها وآبشستگی پایه‌ها وکوله‌های آن‌ها را به همراه دارد که ممکن است تخریب پل را نیز بدنبال داشته باشد. او اضافه میکند سالیانه مبالغ هنگفتی از اعتبارات راهداری استان صرف تعمیرات ابنیه فنی میشود که بر اثر آبشستگی دچار آسیب جدی شده اند.

جولانژاد بیشترین میزان آسیب‌های وارده به پل‌های استان بر اثر برداشت غیر مجازمصالح رودخانه‌ای مربوط به محور‌های شوشتر- دزفول، امیدیه – دیلم، وبهبهان – دیلم می داند و می‌افزاید: بیشترین تعداد سنگ شکن‌ها و معادن رودخانه‌ای مصالح هم در همین مناطق است که برداشت غیر مجاز مصالح از معادن موجود درآن‌ها بیشترین خسارت را به پل‌ها و ابنیه فنی موجود در این مسیر‌ها وارد کرده است. او برچیده شدن اوضاع کنونی را مستلزم نظارت دقیق بر برداشت مصالح از معادن رودخانه‌ای استان، جلوگیری از برداشت در حریم پل‌ها، و تشکیل گشت ویژه نظارتی با حضور ادارات کل صنعت معدن تجارت، سازمان آب وبرق، سازمان راهداری وحمل ونقل جاده‌ای، محیط زیست ومنابع طبیعی میداند و میگوید: حمل مصالح با تناز غیر مجاز در سطح راه‌های خوزستان نیز از دیگر موارد آسیب رسان به جاده‌های استان است که بیشتر این تخلفات در معادنی که درگیر برداشت غیر مجاز هستند بیشتر مشهود است.

بیان مشکلات معدن داران از زبان خودشان
صدور مجوز برداشت مصالح از رودخانه‌ها برای بهره برداران مستلزم انجام استعلاماتی است که از ادارات آب و برق، محیط زیست، منابع طبیعی، شرکت گاز، وچندین وچند شرکت واداره دولتی دیگرگرفته میشود و مسیر پر پیچ وخمی دارد.

برای باز شدن موضوع و انجام یک قضاوت صحیح سراغ یکی از بهره برداران رفتیم، حمزه غریبی از بهره بردارانی است که در معدنی بر روی رودخانه "رودزرد ماشین"در شهرستان رامهرمز کار برداشت مصالح رودخانه‌ای را انجام میدهد، او سالهاست به این کار مشغول است وتجربیات فراوانی هم در این زمینه دارد، غریبی میگوید صدور مجوز برداشت نیازمند استعلاماتی است که گرفتن آن‌ها با سختی انجام میشود و زمان برداشت مصالح را برای ما محدود میکند، او ناهماهنگی در ارسال پاسخ استعلامات از دستگاه‌هایی همچون محیط زیست ومنابع طبیعی را مهمترین مشکل معدن داران میداند و می‌افزاید: گاهی اوقات پاسخ استعلامات آنچنان دیر ارسال میشود که مجوزصادر شده از سوی امور آب سازمان آب وبرق خوزستان اعتبار زمانی خود را از دست میدهد وامکان برداشت مصالح از بهره برداران گرفته میشود.

به گفته غریبی دلایلی از این دست بهره برداران را به سمت برداشت غیر مجاز سوق میدهد که در چنین شرایطی نه شرایط زمانی برداشت در نظر گرفته میشود ونه شرایط مکانی، او دیگر مشکل بهره برداران را همزمانی کار برداشت مصالح در سراسر استان وکمبود ماشین آلات دانست وافزود تامین هزینه گران حمل مصالح در شرایطی که ماشین آلات کافی وجود ندارد معدن داران را وادار به برداشت غیر مجاز میکند تا از این طریق زیان خود را جبران کنند.

بیان مشکلات کارخانه داران از زبان خودشان
ارتباط تنگا تنگ بهره برداران و مصرف کنندگان مصالح تولیدی شرط اصلی بقای معادن است وشنیدن نقطه نظرات کارگاه‌هایی که از این مصالح محصولات مختلف تولید میکنند هم میتواند برای رفع مشکل برداشت غیر مجاز مصالح موثر باشد، مهدی علیپور مالک یکی از کارخانه‌های تولید آسفالت در شهرستان شوش است.

او میگوید طبق قانونی که مجلس شورای اسلامی تصویب کرده امکان برداشت مصالح خام رودخانه‌ای برای هر تولید کننده‌ای فراهم است، اما متاسفانه این قانون در استان خوزستان اجرا نمیشود وبیشتر معادن رودخانه‌ای استان به دست افرادی اداره میشود که هیچگونه اطلاعاتی در خصوص کار در معدن ندارند و دود این بی اطلاعی بیشتر به چشم طبیعت ومحیط زیست میرود. علیپور یکی از راهکار‌های اصلی برای جلوگیری از برداشت غیر مجاز را بکارگیری فارغ التحصیلان رشته معدن بعنوان ناظر بر معادن استان دانست وافزود استفاده از این نیرو‌های متخصص میتواند علاوه بر آموزش برداشت اصولی به بهره برداران مانع تخریب بیشتر محیط زیست توسط آن‌ها ونیز بالا رفتن کیفیت مصالح برداشتی شود که کار را برای کارخانه داران راحت‌تر میکند.

برداشت غیر مجاز و واکنش دستگاه‌های نظارتی
موضوع برداشت غیر مجاز مصالح و بی تفاوتی محسوس دستگاه‌های نظارتی در مقابل این تخریب بیرحمانه، ما را برآن داشت تا سری به اداره حریم بانی سازمان آب وبرق خوزستان بزنیم، مهندس غلامعلی نژاد رئیس این اداره است او معتقد است اداره حریم بانی سازمان آب وبرق خوزستان تا کنون اقدامات خوبی در مسیر برخورد با متخلفان و برداشت کنندگان غیر مجاز مصالح انجام داده است، غلامعلی نژاد بهره گیری از امکانات روز دنیا همچون رسد اطلاعاتی و امنیتی با استفاده از ادوات مختلف کنترل و پایش هوایی از طریق عکاسی وتصویربرداری از برداشت کنندگان و سنگ شکن‌ها در نقاط مختلف استان حین انجام تخلف وارسال آن به دادستانی به منظور پرونده سازی و برخورد قضایی از اقداماتی دانست که از سوی این اداره انجام میشود، او افزود:قلع وقمع مستحدثات غیر مجاز و بازداشت متخلفان از جمله اقداماتی است که در راستای برخورد با متخلفان انجام میشود. غلامعلی نژاد اضافه کرد از سال گذشته تاکنون ۲۴۰ برداشت کننده غیر مجاز مصالح و ۷۸ کارخانه سنگ شکن متخلف در استان شناسایی و جهت تصمیم گیری به سازمان آب وبرق خوزستان معرفی شده اند. وی عمده تخلفات صورت گرفته را شامل برداشت بی رویه خاک، ماسه سنگ، قلوه سنگ، شن وماسه ریز، سنگ‌های ریز ودرشت، از حریم وبستر رودخانه‌ها، آلوده کردن آب، تسطیح بستر رودخانه‌ها جهت برداشت غیر مجاز، تخریب ترانشه رودخانه‌ها بعنوان مانع اصلی مقابل سیل و سیلاب، از بین رفتن کیفیت آب رودخانه دانست که ضربه سنگینی برپیکر رودخانه‌های استان وارد میکند.

به نظر می‌رسد برای جلوگیری از برداشت غیر مجاز مصالح رودخانه‌ای در استان خوزستان پیش از آنکه ناخن‌های آهنین بیل‌های مکانیکی سودجویان به استخوان رودخانه‌های استان برسد، باید هرچه سریعتر اقداماتی نظیر استفاده از کارشناسان معدن بعنوان ناظر معادن، تشکیل گشت‌های ویژه متشکل از دستگاه‌های متولی، ساماندهی سنگ شکن‌ها و کارخانه‌های آسفالت، رصد روزانه محل‌های برداشت رودخانه‌ای، تعیین جریمه‌های سنگین برای متخلفین، لغو پروانه بهره برداری متخلفین، تعیین میزان دقیق برداشت، پاسخ سریع به استعلامات مختلف از سوی دستگاه‌های مرتبط، جلوگیری از افزایش قیمت حمل مصالح در زمان برداشت مصالح از سوی کامیون داران، واگذاری معادن به فارغ التحصیلان رشته معدن، آموزش شیوه برداشت مصالح و کوتاه کردن دست دلالان وسودجویان از این منابع خدادادی در دستور کار متولیان امر قرار گیرد، تا شاید مانعی باشد برای جلوگیری از نخریب زودهنگام رودخانه‌های هزار ساله استان خوزستان.