انجمن روانپزشکی: خودکشی قابل پیشگیری است

به گزارش خبرنگار حوزه بهداشت و سلامت گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما، نظام‏‌های بهداشتی و درمانی در بسیاری از کشور‌ها راهبرد‌هایی برای پیشگیری از خودکشی اتخاذ کرده ‏اند.

یکی از این راهبرد‌های اولیه در این زمینه، کاربرد آموزش همگانی در مورد شناخت عوامل خطر، روش‏های پیشگیری، شناسایی کودکان و نوجوانان در معرض خطر و شیوه‏های کمک گرفتن از مراکز تخصصی است.

الف) عوامل خطر

خودکشی برآیند تأثیر عوامل مختلف زیستی، روان‏شناختی و اجتماعی است و معمولاً به یک دلیل خاص اتفاق نمی‏افتد؛ بنابراین ضروری است عواملی که برخی نوجوانان را در خطر اقدام به خودکشی قرار می‏دهند بشناسیم و برای کاهش آن اقدام کنیم.

بسیاری از نوجوانانی که دست به خودکشی می‏زنند به یک بیماری روانپزشکی زمینه‏ای مانند افسردگی مبتلا هستند و به همین دلیلبرای کنار آمدن و سازگاری با تنش‏هایی که دردوران بلوغ رایج است، توانایی کمتری دارند، مانند طرد شدن از سوی هم‏سالان و دیگر افراد مهم زندگی، شکست (ناکامی تحصیلی و ...)، جدایی والدین، آشفتگی و مشکلات خانوادگی (درگیری، خشونت) و مشکلات شدید اقتصادی. ممکن است کودکان یا نوجوانان به این نتیجه برسند که وضعیت خیلی بد است، نمی‏توان اوضاع را تغییر داد و هیچ راهی وجود ندارد. بنابراین، در واکنش به مشکلاتی که پیش رودارند ممکن است دست به خودکشی بزنند. در مواردی نیز اقدام به خودکشی به‏صورت کاملاً ناگهانی و تکانشی و به‏دنبال انباشته شدن از خشم یا ناراحتی و درماندگی شدید صورت می ‏گیرد.

عواملی که خطر اقدام به خودکشی را در نوجوانان افزایش می‏دهند عبارتند از:

۱- ابتلا به یک اختلال روانپزشکی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی
۲- اختلاف یا قطع ارتباط با دوستان صمیمی (درگیری، تنش، طرد شدن از سوی هم‏سالان، شکست‏ها و فقدان‏های عاطفی)
۳- درگیری، تنش و خشونت شدید در محیط خانواده (مشکلات جدی خانوادگی، محرومیت از محیط گرم عاطفی، روش‏های تربیتی و فرزندپروری همراه با خشونت و آشفتگی)
۴- مورد آزار جسمی، جنسی، قلدری یا تهاجم واقع شدن
۵- مصرف الکل و مواد
۶- مشکلات طبی یا جسمی شدید و طولانی
۷- مواجهه با خودکشی اعضای خانواده، دوستان یا اخبار و صحنه‏های خودکشی در رسانه‏ها و فضای مجازی
۸- داشتن سابقه اقدام به خودکشی قبلی، سابقه خانوادگی اختلال خلقی یا خودکشی
۹- برخوردار نبودن از حمایت خانواده و اجتماع

ب) نشانه ‏های هشدار دهنده

توجه به نشانه ‏های هشداردهنده کمک می‏کند تا والدین بتوانند به‏موقع مانع از انجام اقدامات خطرناک توسط کودک یا نوجوان شوند. برخی از مهم‏ترین این نشانه ‏ها عبارتند از:

۱- اشتغال ذهنی با مردن، جستجوی اخبار و روش‌های خودکشی در اینترنت
۲- گفتگو یا نوشتن در مورد خودکشی که می‌تواند مستقیمیا غیرمستقیم به این موضوع اشاره داشته باشد. (ممکن است بگوید «نمی‏خواهم زنده باشم» و یا «نمی‏خواهم برای شما دردسر باشم» و یا حتی به شکل شوخی و طنز مطرح کند «چقدر خوب است که آدم خودش را بکشد و از این زندگی راحت بشود...)
۳- بازی با وسایل و اسباب بازی یا دوستان با ماجرا و محتوای مربوط به مرگ و خودکشی در کودکان خردسال‏‌تر
۴- تمایل به انزوا و کناره‌گیری از روابط اجتماعی
۵- بی‌ثباتی، نوسان خلق و ناپایداری هیجانی (حالت ‏های متنوع از غمگینی، پرخاشگری و یاافزایش انرژی و سرخوشی ظرف چند ساعت یا در طول روز یا هفته)
۶- افزایش مصرف مواد و الکل
۷- احساس ناامیدی، درماندگی یا رسیدن به بن‏بست در مورد یک واقعه یا موقعیت
۸- تغییر روال‏های معمول زندگی مثل خواب و خوراک و یا تغییر ناگهانی الگوی رفتاری یا وضعیت خلقی (از حالت غمگینی و ناراحتی به احساس راحتی و شادی) در نوجوانی که به شدت تحت فشار بوده است. به‏نظر می‏رسد تصمیم خود را برای خودکشی گرفته و دیگر مشکلات برایش اهمیتی ندارد.
۹- سابقه اقدامات پرخطر یا آسیب زدن به خود
۱۰- دسترسی به سلاح گرم
۱۱- بخشیدن وسایل خود به دیگران بدون وجود دلایل منطقی

ج) کار‌هایی که والدین باید انجام دهند

با مشاهده نشانه‏‌های هشدار دهنده در کودک یا نوجوان، اقدامات فوری زیر را انجام دهید:

۱- با خطوط تماس ۱۴۸۰ صدای مشاور، ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، اورژانس مراکز روانپزشکی یا روانپزشک فرزندتان تماس بگیرید.
۲- او را تنها نگذارید، وسایل خطرناک، دارو و مواد سمی را از دسترس او خارج کنید.
۳- اگر متوجه شدید که نوجوان شما با مرگ و خودکشی اشتغال ذهنی دارد، بلافاصله با او صحبت کنید.
از او در مورد اینکه آیا احساس غمگینی و ناامیدی دارد و یا به مردن و خودکشی فکر می‏کند سؤوال کنید. از به‏کار بردن کلمه «خودکشی» نترسید. مطمئن باشید که صحبت دربارۀ خودکشی خطر آن را افزایش نمی‏دهد.
۴- از نوجوان بخواهید راجع به احساساتش صحبت کند، به او گوش دهید وبرای مشکلات و نگرانی‏هایش اهمیت قائل شوید. نگوئید: «این مشکلات که جای نگرانی ندارد، تو بی‏خودی نگرانی ...». در عوض به او اطمینان دهید که دوستش دارید و برایتان خیلی اهمیت دارد. به او یادآور شوید که برای حل مشکلات می‏تواند روی کمک شما حساب کند.
۵- به عنوان مثال می‌توانید بگوئید: «می‌فهمم که الان چه حالی داری... غمگینی و از همه چیز عصبانی هستی...، ولی من و بابا کنارت هستیم... ما دوستت داریم و کمکت می‏کنیم تا حس بهتری داشته باشی ...»
۶- دنبال کمک‌های تخصصی پزشکی باشید. نوجوانانی که افکار خودکشی دارند باید توسط روانپزشک حاذق معاینه و ارزیابی شوند.

د) سایر اقداماتی که والدین می‏توانند برای جلوگیری از خودکشی نوجوان انجام دهند.

۱- صبر نکنید تا او نزد شما بیاید و ناراحتی‏اش را مطرح کند. اگر فرزندتان غمگین یا مضطرب است، از او دربارۀ مشکل سئوال و اعلام کنید که آماده کمک به او هستید.
۲- توجه؟! بسیاری از نوجوانانی که افکار خودکشی دارند ممکن است نشانه‏های هشدار دهنده را پیشاپیش بروز دهند. به این نشانه‏ها، سخنان و رفتار‌ها توجه کنید و از کنار آن‏ها بی‏تفاوت عبور نکنید. (برای مثال تهدید به خودکشی را نمایشی در نظر نگیرید، از به‏کاربردن جملات تحریک کننده مثل «اگر راست می‏گی، برو خودت را بکش!» از طرد کردن فرزندتان اجتناب کنید برای مثال نگویید: «چه بهتر که بمیری! تازه همگی از دستت راحت می‏شیم»
۳- گوشه‌گیری را تشویق نکنید. نوجوان را تشویق کنید با دوستان و افراد حمایتگر خانواده در ارتباط باشد، ولی برای این کار او را تحت فشار قرار ندهید.
۴- بک زندگی سالم را تشویق کنید. کمک کنید تا بتواند به‏اندازه کافی بخوابد، ورزش کند و غذای سالم بخورد.
۵- از برنامه درمانی حمایت کنید. اگر فرزندتان به‏دلیل افکار خودکشی و مشکلات روانپزشکی تحت درمان است به او یادآور شوید که زمان لازم است تا حال او بهتر شود. به او کمک کنید که توصیه‏های پزشکی را پیگیری کند. هم‏چنین کمک کنید تا در فعالیت‏هایی شرکت کند که باعث می‏شوند دوباره به توانمندی هایش اطمینان پیدا کند.
۶- او را سرزنش نکنید. از سرزنش و تحقیرفرزندتان به‏خاطر نشانه‏ها و اختلالات روانپزشکی، مصرف دارو یا فکر‌هایی که دارد اجتناب کنید. (یکسره نگویید: مثل اینکه امروز دوباره قرصت را نخوردی، باز هم از این حرف‏ها می‏زنی...)

هـ) برخورد با نوجوانی که اخیراً اقدام به خودکشی داشته است

در مواردی که نوجوان اخیرا اقدام به خودکشی داشته و نجات یافته است، اقدامات زیر را انجام دهید:

۱- انکار، سکوت و یا نپرداختن به موضوع کمکی به او نمی¬کند. با او در مورد این موضوع و مشکلاتش صحبت کنید.
۲- با فرزندتان همدلی کنید، به حرف‌هایش گوش دهید، نگرانی خود را از اتفاقی که افتاده ابراز کنید. به او یادآوری کنید که برایتان دوست داشتنی و ارزشمند است و تأکید کنید که آماده کمک به او هستید.
۳- در برخورد با رفتار خودکشی نوجوان نگاه تنبیه‏گرانه نداشته باشید. وقتی می‏خواهید او را نصیحت کنید، مشکلات و احساساتش را در نظر بگیرید.
۴- بعد از طی شدن مرحله حاد، در مورد افکار خودکشی و احتمال اقدام بعدی از او سئوال کنید. یادتان باشد که در این خصوص او را با سئوالات خود بمباران نکنید و تحت فشار قرار ندهید.
۵- اشاره‏ها یا تهدید‌های نوجوان به مرگ یا خودکشی مجدد را جدی بگیرید. ولی در عین حال در مقابل تهدید‌ها کنترل خود را از دست ندهید و مراقب باشید تا این تهدید‌ها به روشی برای معاف شدن از رعایت قوانین، رسیدن به خواسته¬ها و مجوزی برای انجام اقدامات پرخطر دیگر تبدیل نشود. در صورت مواجهه با این شرایط از متخصصین سلامت روان مشورت بگیرید.
۶- نوجوان را برای صحبت در مورد مشکلاتی که آزارش می‏ دهد تشویق کنید و برایکمک به حل این مشکلات آماده باشید.
۷- نوجوان را تشویق کنید در صورت نیاز از دوستان و افراد مورد اعتماد فامیل برای حل مشکل کمک بگیرد.
۸- مراقب باشید؟! یک بار اقدام به خودکشی، احتمال اقدام مجدد را افزایش می‌دهد! نظارت خود را روی رفتار و گفتار فرزندتان افزایش دهید و وسایل خطرناک را از دسترس وی خارج کنید.
۹- از متخصصین روانپزشکی کمک و مشورت بگیرید.
۱۰- برای درمان مشکلات روانپزشکی زمینه‏ای از جمله افسردگی و مشکلات خلقی اقدام کنید.
به یاد داشته باشید که خودکشی قابل پیشگیری است.
اگر بنابر شواهد موجود نگران فرزندتان هستید، حتماً با او صحبت کنید و برای کمک به او از روش‏هایی که در بالا پیشنهاد شد بهره بگیرید.