پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب؛
راه بازار‌های جهانی از مسیر صنایع تبدیلی
ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی، مؤثرترین راهکار برای کاهش میزان ضایعات کشاورزی است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، هم اکنون ضایعات بخش کشاورزی حدود ۳۰ درصد است که ارزش این میزان از ضایعات میلیارد‌ها تومان برآورد میشود.
رهبر معظم انقلاب دردیدار سال ۹۳ خود با هیئت دولت، با تاکید بر بخش کشاورزی عنوان کردند: صنایع بخش کشاورزی، یکی از بخش‌های راهبردی است که در همه کشور‌ها به آن کمک میشود و دولت باید به بخش کشاورزی مساعدت ویژه‌ای کند.
یکی از بهترین روش‌های توسعه اشتغال و افزایش درآمد به ویژه در مناطق روستایی، ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و صنایع روستایی است.
توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و صنایع در دو دهه اخیر به صورت یک راهبرد مشخص در امر توسعه و برنامه ریزی روستایی در دستور کار بخش کشاورزی قرار گرفته است.
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به صنایعی گفته میشود که به فرآوری و عمل آوری نباتی و حیوانی (زراعی، باغی، شیلاتی، دام و طیور، جنگل و مرتع) می‌پردازد، فرآوری، در برگیرنده تغییرات فیزیکی، شیمیایی، نگهداری، بسته بندی و توزیع است.
صنایع تبدیلی راهکار ایجاد اشتغال
همچنین یکی از بهترین راهکار‌های توسعه اشتغال و جلوگیری از مهاجرت بی رویه، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده محصولات و توسعه اقتصادی، اجتماعی مناطق روستایی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی است.
عاملی که می‌تواند آسیب پذیری محصولات کشاورزی را کاهش دهد و ارزش افزوده آنها را زیاد کند و بهره وری از منابع را افزایش دهد، صنایع تبدیلی و تکمیلی است.
محصولات کشاورزی در کمترین زمان در معرض فساد قرار می‌گیرند و به همین علت، ما حتی اگر در تولید محصولات کشاورزی بهترین و با کیفیت‌ترین محصول را تولید کنیم باید با فرآوری، از ضایعات آن بکاهیم.
توجه به صنایع تبدیلی یک نیاز اساسی
در جلسه مجمع نمایندگان استان قزوین در مجلس شورای اسلامی اعلام شد که توجه به صنایع تبدیلی یک نیاز اساسی در استان است و می‌تواند علاوه بر جلوگیری از خام فروشی، اشتغال را به همراه داشته باشد.
در این جلسه همچنین نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی تاکید کردند: صنایع تبدیلی یکی از ضعیف‌ترین صنایع استان قزوین است که باید در کنار کشاورزی دیده می‌شد، اما به آن بی توجهی شده است.
صنایع تبدیلی سدی برای مقابله با خام فروشی
چرا صنایع تبدیلی در قزوین رونقی ندارد؟ وقتی وام‌های کمرشکن سرمایه‌گذار را فراری می‌دهد.
با وجود نقش بالای صنایع تبدیلی در جهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش کیفیت و رونق صادرات این محصولات، سود بالای تسهیلات بانکی و موانع اداری مهمترین چالش‌های توسعه صنایع تبدیلی استان قزوین محسوب می‌شوند.. با توجه به تولید سالانه حدود ۵ میلیون تن محصولات کشاورزی در استان قزوین، حدود ۵ درصد از محصولات باغی و زراعی کشور در این استان تولید میشود.
همچنین استان قزوین مقام اول تولید انگور، کشمش و زغال اخته را به خود اختصاص داده و در بخش تولید محصولات باغی کشور صاحب رتبه است. به همین خاطر این پرسش مطرح است که چرا صنایع تبدیلی در استان قزوین رونق نگرفته وظرفیت صنایع تبدیلی کشاورزی استان با تولیدات آن تناسبی ندارد؟
غفلت دولت از توسعه محصولات باغی
یک باغدار قزوینی با انتقاد از بی توجهی به بخش صنایع تبدیلی می‌گوید: یکی از عمده مشکلات در این بخش سود سنگین بازپرداخت وام‌های بانکی است.
محسن نوری می‌افزاید: توانستیم پس از طی مراحل اداری طاقت فرسا تسهیلات بگیریم، اما بازپرداخت این وام با سود‌ی که بانک‌ها دریافت می‌کنند انصافا نفس گیر است و نفس تولیدکننده تازه کار صنایع تبدیلی را می گیرد.
نوری ، نبود حمایت‌های دولتی از واحد‌های تبدیلی بعد از راه‌اندازی آنها را از جمله دیگر مشکلات این بخش ذکرمی کند.
ضرورت تهیه طرح جامع توسعه صنایع تبدیلی
مدیر صنایع تبدلی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: برای جلوگیری از موازی‌کاری‌ها و ایجاد تصویری دقیق از ظرفیت‌های استان در حوزه صنایع تبدیلی باید طرح جامع توسعه این صنایع تهیه و تدوین شود.
آبرادات مصلایی می‌افزاید:، چون همه محصولات باغی و زراعی ما به فرآوری نیاز ندارند، بعضی از آنها مستقیم در بازار عرضه شده و برخی هم به مبادی صادراتی می‌روند، باید همه این موارد درست و دقیق سنجیده شود و بعد برای ساماندهی واحد‌های تبدیلی آنها طرح جامعی ارائه شود.
مصلایی با یادآوری اینکه هنوز این مطالعه به صورت کامل انجام و اجرایی نشده است ، اضافه می‌کند: به همین علت بعضاً تداخل‌هایی بین فعالیت کارخانجات صنایع تبدیلی پیش میآید که ناشی از نداشتن تصویری درست از ظرفیت‌های استان است.
او درباره علت تهیه نشدن این طرح طی چند دهه اخیر می‌گوید:، چون صنایع تبدیلی ما متاسفانه دو متولی دارد که یکی وزارتخانه جهاد کشاورزی و دیگری صنعت، معدن و تجارت است، تهیه چنین طرح‌هایی معمولاً بین این دو وزارتخانه سرگردان می شود، اگرچه طبق قانون ظاهراً این مشکل حل شده، ولی در عمل مشکلات همچنان به قوت خود باقی است.
مصلایی اظهار امیدواری می کند در آینده با اجرای طرح جامع آمایش صنایع تبدیلی، با آرامش بیشتر مجوز‌ها در اسرع وقت صادر شود؛ چرا که صدور مجوز اشتباه سرمایه مردم و کشور را هدر می‌دهد.
لزوم ایجاد اتحادیه‌های صنفی صنایع تبدیلی
او خام‌فروشی را از چالش‌های توسعه کشاورزی در استان می‌داند و می‌افزاید: ظرفیت بالقوه تولید فرآورده‌های صنایع تبدیلی استان قزوین بیش از یک میلیون تن در سال است و بخش خصوصی باید بیشتر در این بخش سرمایه‌گذاری کند.
مصلایی در ادامه به ضرورت ایجاد اتحادیه و انجمن‌های صنفی صنایع تبدیلی اشار و اضافه می‌کند: آنچه در توسعه صنایع تبدیلی استان ضروری است، تسریع و تسهیل روند اعطای مجوز به واحد‌های تولیدی است؛ چرا که اگر کمتر وقت تولیدکنندگان صرف رفت‌وآمد‌های اداری شود، قطعاً آنها زمان بیشتری برای فرآیند‌های تحقیق و توسعه خواهند گذاشت که می‌تواند به رشد پویایی و خلاقیت در فرآیند تولید، توزیع و فروش منجر شود.
حمایت جهادکشاورزی از صنایع تبدیلی و غذایی
رییس سازمان جهادکشاورزی استان قزوین با بیان اینکه چرا صنایع تبدیلی در قزوین رونقی ندارد؟ می‌گوید: این مطلب را قبول ندارم، زیرا در بحث صنایع تبدیلی با توجه به اعداد و ارقام، استان قزوین پیشرو است و جهاد کشاورزی از صنایع تبدیلی و غذایی با هدف توسعه کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده در تولید محصولات کشاورزی حمایت می‌کند.
صدور ۳۷۰ مجوز بهره برداری در بخش صنایع غذایی تبدیلی
فاطمه خمسه می‌افزاید: تاکنون بیش از ۳۷۰ مجوز بهره برداری در بخش‌های مختلف صنایع غذایی و تبدیلی کشاورزی استان صادر شده است که از این رقم حدود ۱۳۰ واحد دارای پروانه بهره برداری است.
خمسه اولویت‌های سرمایه گذاری دربخش صنایع تبدیلی وغذایی قزوین را شامل سورت و بسته بندی سبزیجات تازه و انواع میوه به روش انجماد سریع (IQF)، صنایع تولید وبسته بندی آجیل و خشکبار، فراوری محصول گوجه فرنگی، احداث سرد خانه‌های بالای صفر و زیر صفر کشمش، فرآوری و بسته بندی زیتون، ترمینال ضبط و فرآوری پسته، تولید و بسته بندی انواع کنسرو‌های گوشتی و غیر گوشتی ذکر و اضافه می‌کند:صنایع تبدیلی و غذایی استان سالانه دارای ظرفیت تولید بیش از یک میلیون تن انواع فرآورده را دارد.
ایجاداشتغال برای دو هزارو ۵۰۰ نفر با توسعه صنایع تبدیلی
بگفته او سرمایه گذاری انجام شده در صنایع تبدیلی استان به حدود هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال می‌رسد که زمینه اشتغال برای دو هزار و ۵۰۰ نفر را فراهم کرده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: در صورت اجرای طرح‌های نیمه تمام در بخش صنایع تبدیلی شاهد رونق هرچه بیشتر کشاورزی در قزوین خواهیم بود،
بگفته خمسه ظرفیت تولید طرح‌های صنایع تبدیلی در استان که برای آنها جواز تاسیس صادر شده ۲.۹ میلیون تن در سال با استفاده از ۳.۹ میلیون تن محصول خام کشاورزی است.
او اضافه می‌کند: کشمش با ۲۹ واحد و ظرفیت فرآوری ۱۰۱ هزار تن محصول از ۴۵۶ هزار تن اتگور با اشتغال ۷۲۵ نفر بزرگترین مجموعه صنایع تبدیلی بخش کشاورزی استان قزوین را به خود اختصاص داده است.
خمسه می‌گوید: زیتون با ۱۵ واحد و ظرفیت تولید ۹ هزار و ۴۳۴ تن محصول فرآوری شده با جذب ۵۲ هزار تن محصول خام در ردیف دوم قرار دارد و در این بخش هم هم در سال ۲۷هزار تن محصول تولید میشود و ۱۸مورد صنایع تبدیلی در این زمینه فعالند.
بگفته خمسه واحد‌های لبنی، خشکبار، رب گوجه و سس و ماکارونی، مربا، آب میوه و برنج کوبی‌ها در ردیف‌های بعدی قرار دارند.
فاطمه خمسه می‌افزاید: رعایت استاندارد‌های لازم در صنایع تبدیلی و تولیدی و همچنین توجه با نیاز بازار‌های داخلی و خارجی ضروری است.
خمسه بکارگیری روش کشاورزی قراردادی جهت تامین مواد اولیه سالم و مطابق با استاندارد‌ها و شاخص‌های بهداشتی سرمایه گذاری در حوزه صنایع تبدیلی و غذایی را رونق می‌بخشد.
افتتاح پایانه صادراتی بخش کشاورزی استان به زودی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین همچنین می‌گوید: برای استفاده درست از محصولات کشاورزی مرحله نخست اولین پایانه صادراتی بخش کشاورزی استان بهمن ماه به بهره برداری می‌رسد.
بگفته خمسه سردخانه، انبار و سیلو از جمله امکانات این پایانه صادراتی در آبیک است که مرحله نخست آن بهمن ماه افتتاح میشود.
او اضافه می‌کند: همچنین با توجه به موقعیت استان در بخش دام و طیور قراراست شهرک لبنیانی در استان راه اندازی میشود. سرمایه گذار این شهرک هم مشخص شده و مجوز آن هم صادر شده است.
او در ادامه از راه اندازی اولین کارخانه کنسانتره و آب انگور در استان در آینده‌ای نزدیک خبر می دهد.
داد و با اشاره به پرداخت تسهیلات در بخش صنایع تبدیلی می‌افزاید: از سال۹۰ تا کنون بیش از ۱۱۰میلیارد تومان تسهیلات به این بخش پرداخت شده است.
به گفته خمسه، ۱۸واحد و ترمینال پسته برای خشک، بسته بندی کردن و صادرات آن فعال است که عوامل این واحد‌ها باغداران هستند.
۳۰ درصد محصولات کشاورزی قزوین تبدیل به ضایعات
معاون اقتصادی استاندار قزوین هم می‌گوید: در حال حاضر بیش از ۳۰ درصد محصولات کشاورزی ما تبدیل به ضایعات میشود و این امر عملا به پیکره اقتصاد کشاورزی استان ضربه می‌زند.
عیسی قبادی با تاکید بر لزوم توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی می‌افزاید: یکی از مؤثرترین روش‌های توسعه اشتغال و افزایش درآمد‌های مرتبط با بخش کشاورزی در مناطق روستایی فرآوری و بسته‌بندی مواد غذایی و کشاورزی است. ضمن اینکه صنایع تبدیلی رابطه باارزشی را بین کشاورزی و صنعت ایجاد می‌کنند.
قبادی اضافه می‌کند: در حال حاضر بسیاری از کشاورزان ما در برخی از ماه‌های سال بیکار می‌شوند که اگر صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی را در کنار اراضی زراعی توسعه دهیم، مانع بیکاری فصلی کشاورزان میشود و درآمد بیشتری برای آنها رقم زده و ارزش افزوده بیشتری را برای محصولات و دسترنج آنها به وجود می‌آورد.
دلایل کندی توسعه صنایع تبدیلی
ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی دارای توجیه اقتصادی، فنی و مالی در قطب‌های عمده تولید محصولات کشاورزی با رویکرد صادرات و مشارکت هرچه بیشتر بهره‌برداران این بخش، درجهت بازگشت ارزش افزوده محصولات کشاورزی به آنها یکی از محور‌های مهم است.
پیش بینی نشدن اعتبارات موردنیاز برای اجرایی کردن طرح‌های محوری، برخوردار نبودن صنایع تبدیلی از معافیت‌های مالیاتی و مزایای دیگر مانند تخفیف تعرفه‌های آب و برق مانند بخش کشاورزی از مهمترین دلایل کندی حرکت بسمت صنایع تبدیلی است.
بالا بودن قیمت تمام شده با توجه به این که ۷۰ درصد قیمت تمام شده محصولات فرآوری شده را مواد اولیه تشکیل می‌دهد، ناکافی بودن تسهیلات سرمایه در گردش، فرسودگی ماشین آلات و روند طولانی مدت بررسی طرح‌های متقاضیان صنایع تبدیلی در بانک‌ها بویژه متقاضیان استفاده از صندوق ذخیره ارزی کشور را باید از دیگر دلایل کندی در این بخش ذکر کرد.
توسعه مکانیزاسیون بخش کشاورزی می‌تواند موجب کاهش قیمت تمام شده محصول تولیدی شود، از سوی دیگر ضروری است صنایع تبدیلی به عنوان جزئی از زنجیره تولید بخش کشاورزی در مصوبه‌ها و قوانین منظور شود.
یکی دیگر از راهکار‌های جلب سرمایه گذاری خارجی در ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی است. همچنین باید سازوکاری را فراهم کرد تا کشاورزان و تولیدکنندگان مواد خام کشاورزی در ارزش افزوده ایجاد شده ناشی از فرآوری محصولات کشاورزی سهیم شوند. از سوی دیگر باید بستر لازم برای سرمایه گذاری تأسیسات زیربنایی مانند نواحی صنعتی و مجتمع‌های صنایع کشاورزی فراهم شود.
جایگاه توسعه صنایع تبدیلی در توسعه روستاها
در چند قرن اخیر، با رشد پرشتاب صنعت و فناوری درجهان، عقب ماندگی مناطق روستایی بیشتر نمایان شده است، به طوری که اکثراً روستاییان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری هستند و از خدمات ناچیزی برخوردارند. با توجه به این مطلب، باید گفت اگر قرار باشد تحول و پیشرفت در روستاها اتفاق بیافتد و تغییری در زندگی روستاییان رخ دهد، این تحول باید در بخش کشاورزی صورت گیرد.
توسعه و پیشرفت روستایی بدون تحول در بخش کشاورزی غیر ممکن به نظر می‌رسد، به همین علت حتی اگر توسعه روستایی را مترادف با توسعه کشاورزی ندانیم، ولی به صورت قاطعانه باید گفت توسعه کشاورزی قسمت اعظم توسعه روستایی را در بر می‌گیرد. با همین استدلال باید بیان داشت که اگر قرار باشد توسعه صنعتی در روستاها اتفاق بیافتد این توسعه صنعتی نیز باید در رابطه و تعامل با توسعه کشاورزی باشد.
صنایع تبدیلی، راه جلوگیری از خام فروشی
با توجه به نیاز به توسعه روستاها و نیاز روز افزون جامعه به غذا و رشد جمعیت و کاهش منابع غذایی، یکی از مهمترین مسائلی که توجه دولتمردان، اندیشمندان و محققان را به خود معطوف داشته است لزوم گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی روستایی است.
در این زمینه صنایع تبدیلی با به کارگیری محصولات کشاورزی به عنوان مواد اولیه می‌تواند عاملی برای توسعه روستاها و استفاده بهتر از این محصولات تلقی شود.
بسیاری از محصولات کشاورزی دارای زمان تولید و مصرف متفاوتی هستند. تولید یا برداشت آنها معمولاً در یک زمان مشخص و کوتاه، ولی مصرف در زمان طولانی تری صورت می‌گیرد.
صنایع تبدیلی می‌تواند با حفظ و نگهداری محصولات، در آنها به گونه‌ای تغییر و تبدیل ایجاد کند که امکان مصرفشان در طی سال میسر باشد؛ لذا باید از خام‌فروشی محصولات کشاورزی پیشگیری شود و راه پیشگیری هم جلوگیری از خام‌فروشی و گسترش صنایع تبدیلی مرتبط با کشاورزی است.
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی، ایجاد ارزش افزوده در بخش کشاورزی، افزایش سطح درآمد روستاییان، بالا بردن بهره‌وری بخش کشاورزی و افزایش سهم اشتغال صنعتی در مناطق روستایی و نیز به عنوان جزئی از فرآیند توسعه روستایی ایفای نقش می‌کند.
این صنایع در فرآیند توسعه کشور نقش کلیدی داشته و توجه بیشتر به آن، تسریع در رشد و توسعه کشاورزی و اقتصادی کشور را در پی خواهد داشت. با وجود این، موضوع صنایع تبدیلی و تکمیلی علی‌رغم اهمیت آن، در ایران مقوله نسبتاً جدید است که هنوز آن گونه که شایسته بخش کشاورزی و اقتصاد ملی است، مورد حمایت و هدایت قرار نگرفته است.
در قوانین بالادستی کشور به امر گسترش صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی توجه ویژه‌ای شده است. این تاکیدات به ویژه در برنامه چهارم و پنجم توسعه به وضوح مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این قوانین می‌توان به ماده ۱۸ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، تبصره ۲ ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه، همچنین بند ب ماده ۱۹۳ و ماده ۱۴۴ همین قانون اشاره کرد؛ بنابراین بر کسی پوشیده نیست که گسترش صنایع تبدیلی یکی از بهترین روش‌های توسعه اشتغال و افزایش درآمد‌ها به ویژه در مناطق روستایی است و از سوی دیگر، ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی مؤثرترین راهکار برای کاهش میزان ضایعات کشاورزی است.
راهکار‌های گسترش صنایع تبدیلی در روستاها
چرا مقام معظم رهبری تاکید دارند راه توسعه روستاها، ایجاد صنایع تبدیلی در خود روستا‌هاست؟
دیدار هئیت دولت با مقام معظم رهبری در مورخه (۰۵/ ۰۶، ۱۳۹۳) را شاید بتوان حلقه‌ی مفقوده بحث ایجاد و گسترش صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی دانست. چرا معظم له تاکید دارند که صنایع تبدیلی در خود روستاها و نواحی روستایی باید ایجاد شود؟
شاید بتوان واضح‌ترین جواب به این سوال را این گونه داد که هدف معظم له از مطرح کردن این بحث بازگشت ارزش افزوده‌ی محصولات کشاورزی به خود روستا و ایجاد اشتغال و درآمد بیشتر برای روستاییان دانست، زیرا آنچه که اکنون در مورد صنایع تبدیلی در کشور شاهد آن هستیم این است که بسیاری از کارخانه‌های صنایع تبدیلی به دور از مناطق روستایی و در جوار شهر‌ها و در شهرک‌های صنعتی ایجاد شده‌اند و بعضاً حتی فروش محصولات کشاورزی به عنوان ماده اولیه به این قبیل کارخانه‌ها نه به وسیله‌ی کشاورزان بلکه دلال‌ها و واسطه‌ها انجام می‌دهند و یا اینکه عواملی که در استخدام این کارخانه‌ها هستند، در فصل برداشت محصول و در اوج تولید، محصول را به بهایی ناچیز از کشاورز خریداری می‌کنند و با فرآوری و ذخیره سازی، محصولات فرآوری شده را در طی سال به بهایی چندین برابر قیمت محصول اولیه به فروش می‌رسانند.
بگفته هادی متولی یکی از کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی آنچه که در این بین می‌تواند به کشاورزان و روستاییان کمک کند این است که با آگاهی دادن به کشاورزان آنان را تشویق به جمع آوری سرمایه‌های خرد در قالب تعاونی کرد تا به این وسیله ارزش افزوده محصولات کشاورزی به خود روستاییان بازگردد. راهکار دیگر حمایت از جوانان روستایی دانش آموخته دانشگاه‌هاست که با توجه به علم و دانشی که دارند اقدام به ایجاد این قبیل صنایع در مناطق روستایی کنند.
این کارشناس می‌گوید: راهکار دیگر سرمایه‌گذاری خیرین و ایجاد صنایع تبدیلی برای روستاییان است که این حمایت می‌تواند به صورت مشارکت در ساخت، وقف، عقود اسلامی و... باشد. همچنین این راهکار‌ها را می‌توان به صورت تلفیقی به کار برد. آنچه که در این بین مهم به نظر می‌رسد این است که با ایجاد صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی در قالب صنایع کوچک و صنایع روستایی ارزش افزوده محصولات کشاورزی به بهترین نحو در خود روستاها باقی بماند و موجبات کاهش فقر، بیکاری، مهاجرت و... در مناطق روستایی را فراهم آورد. دولت نیز باید حمایت‌های لازم جهت گسترش این گونه صنایع را با رویکرد پیشرفت روستاها فراهم کند.
نقش صنایع تبدیلی در ایجاد ارزش افزوده
مدیر صنایع تبدلی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: بدون تردید ایجاد صنایع تبدیلی یکی از سودمندترین ارتباطات بین دو بخش صنعت و کشاورزی است. زیرا این صنایع می‌تواند پیش نیاز استراتژی صنعتی شدن و تامین کننده امنیت غذایی باشد.
آبرادات مصلایی می‌افزاید: صنایع غذایی بیش از ۸۵ درصد صنایع تبدیلی و تکمیلی مربوط به بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهد و با توجه به آثار مستقیم و غیرمستقیم این صنایع از نظر تولید و اشتغال که در بخش کشاورزی بر جای می‌گذارد و موجب رشد و شکوفایی، در سطح کلان اقتصاد میشود.
مصلایی اضافه می‌کند: اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی را زمانی بیشتر درمی یابیم که توجه کنیم بعد از صنایع سنگین، صنایع غذایی از نظر وسعت و گستردگی، دومین مقام را در جهان داراست.
صنایع غذایی استراتژیک، غلات، قند، لبنیات و روغن را نیز در بر می‌گیرد. در ضمن با توجه به میزان ارزش افزوده در این صنایع که با ارزش افزوده در صنایع پتروشیمی برابری دارد، با جایگزینی صدور این محصولات به جای صدور قسمتی از نفت، می‌توان به شکوفایی اقتصادی نزدیک‌تر شد.
او می‌گوید: در اقتصاد کشاورزی معاصر، صنایع تبدیلی عامل مهمی در فرآوری محصولات کشاورزی است که از یک سو، ارزش افزوده محصولات اولیه بخش را ارتقا می‌دهد و از سوی دیگر محصولاتی به بازار ارائه می‌کند که با استفاده از تکنولوژی مدرن به دست آمده اند. بنابراین، از نظر استمرار تولید و مولد بودن دارای ویژگی‌های مناسبی هستند.
مدیر صنایع تبدلی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌افزاید: بطور خلاصه مهمترین مزیت صنایع تبدیلی را به چند مورد بسیار مهم می‌توان تقسم کرد که اولین آن از آنجائیکه محصولات کشاورزی در کمترین زمان در معرض فساد قرار می‌گیرند، به همین علت، حتی اگر در تولید محصولات کشاورزی بهترین و باکیفیت‌ترین محصول تولید شود باید با فرآوری، از ضایعات آن جلوگیری شود. هم اکنون ضایعات بخش کشاورزی حدود ۳۰ درصد است که ارزش این میزان از ضایعات، متاسفانه میلیارد‌ها تومان در سال برآورد میشود. به همین جهت گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌تواند یکی از موثرترین گزینه‌های کاهش این میزان از ضایعات باشد.
بخش عمده ضایعات محصولات کشاورزی به علت فاصله زمانی و مکانی مراکز تولید تا کارخانه‌ها و صنایع به علت غیرمنطقی، وارد سبد ضایعات میشود که در صورت ایجاد صنایع تبدیلی، این مقدار ضایعات به چرخه تولید بازگشته و علاوه بر تامین کسری نیاز داخلی، امکان صادرات و در نتیجه کسب درآمد ارزی را فراهم می‌کند.
نزدیکی صنایع تبدیلی به محل تولید، از مقدار ضایعات می‌کاهد، ضمن این که موجب حذف هزینه حمل و نقل و در نتیجه کاهش قیمت تمام شده فرآورده‌های تولیدی نیز میشود.
دومین مزیت صنایع تبدیلی، افزایش اشتغال و پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرهاست، صنایع تبدیلی بخش کشاورزی ضمن ایجاد فرصت‌های شغلی و سرمایه گذاری مناسب جایگاه ویژه‌ای در فرآوری محصولات کشاورزی به ویژه در مناطق روستایی دارد.
همچنین از آنجا که کشاورزان پس از برداشت محصول تا زمان آماده سازی زمین برای فصل بعدی کاشت، به طور معمول بیکارند، از آن طرف هم صنایع تبدیلی با انبار کردن مواد اولیه قادرند در زمان دلخواه، فعالیت خود را پی بگیرند از مهاجرت بی رویه روستانشینان با ایجاد اشتغال جلوگیری می‌کند که یکی از نتایج صنایع تبدیلی به ویژه در روستاها خواهد بود.
گسترش این صنایع باعث تثبیت سطح درآمد و افزایش سود کشاورزان میشود و همچنین شرایطی فراهم میشود که در زمان افزایش تولید محصولات و کاهش تقاضا برای تولیدات خام، مانع از ضایع شدن آن و نوسانات منفی قیمت میشود.
سومین مزیت صنایع تبدیلی، افزایش رقابتی کردن محصولات کشاورزی برای صادرات است. بخش کشاورزی یکی از مزایای نسبی کشور در بازار‌های صادراتی است و توانایی مناسبی برای رونق صادرات و افزایش ارزآوری دارد، اما نبود نگرش‌های مدیریت بر صدور محصولات این بخش موجب شده تا از فرصت‌های صادراتی آن به خوبی استفاده نشود.
در واقع نگاه صادرکنندگان بخش کشاورزی به بازار‌های بین المللی از منظر کسب درآمد فوری و بدون تلاش زیاد است در حالی که اندکی تلاش برای تبدیل محصولات کشاورزی به فرآورده‌های با ارزش افزوده، علاوه بر آن که مقدار کسب درآمد از بازار‌های صادراتی را افزایش می‌دهد، طول عمر ماندگاری در بازار‌ها را نیز بالا می‌برد.
صادرات فله‌ای محصولات کشاورزی همواره عاملی برای فروش تولیدات این بخش در بازار‌های بین المللی با حداقل قیمت جهانی بوده و فرصت‌های ارزآوری قابل توجهی را از دست صادرکنندگان ایران ربوده است.
مطالعه و توجه دقیق برخی صادرکنندگان محصولات کشاورزی به خواست‌ها و علائق بازار‌های بین المللی موجب شده تا محصول صادراتی آنها در بازار هدف با استقبال روبه رو نشود و صادرکنندگان با توجه به فرصت محدود نگهداری این قبیل محصولات ناچار به عرضه آنها به پایین‌ترین قیمت شوند در حالی که تبدیل محصول اولیه به فرآورده تبدیلی، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده و افزایش مدت نگهداری محصول صادراتی، موجب توسعه کارآفرینی و گردش بیشتر سرمایه صنعتی خواهد شد.
تغییر ساختار کشاورزی و صادرات را باید تاثیر انکارناپذیر صنایع تبدیلی دانست. این خصیصه به علت ویژگی صنایع یادشده در ایجاد ارزش افزوده است. زیرا با حفظ خواص محصولات، موجب بالا رفتن کیفیت و ارزش افزوده می‌شوند. اما از سوی دیگر، گسترش کشاورزی موجب رونق و توسعه صنایع تبدیلی را فراهم می‌آورد.
در کشور ما فرآوری محصولات صادراتی و تطابق آن با استاندارد‌های جهانی بسیار ضعیف است به طوری که در محصولاتی مثل زعفران و خرما که جزو برترین تولیدکنندگان آن هستیم متاسفانه، از نظر بسته بندی و فرآوری جزو آخرین کشور‌ها محسوب می‌شویم که همین امر خسارات فراوانی را متوجه کشورمی کند.
در حال حاضر محصولات کشاورزی به صورت خام و فرآوری نشده صادر میشود که با رونق و توسعه این صنایع و مطابقت تولید با استاندارد‌های جهانی می‌توان بازار‌های صادراتی بهتر و ارزش افزوده بیشتری را به دست آورد.
کاهش ریسک در بخش اقتصادی کشاورزی و تکمیل زنجیره بازاریابی از جمله مزیت‌های دیگر گسترش صنایع تبدیلی است.
صنایع تبدیلی پنجره‌ای رو به بازار‌های جهانی
کارشناسان معتقدند پیوند بین بخش صنعت و کشاورزی از نقاط قوت کشور‌های توسعه یافته است، این در حالی است که گذار از کشاورزی سنتی به اقتصادی پویا در کشور‌های در حال توسعه ارتباط متقابل بین کشاورزی و صنعت را می‌طلبد و از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی محسوب میشود.
با توجه به این مهم به نظر می‌رسد توجه روز افزون به توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلیِ بخش کشاورزی که از یک طرف با ایجاد اشتغال پایدار به کاهش مهاجرت روستاییان کمک شایانی می‌کند و از طرف دیگر با کاهش ضایعات بر ارزش افزوده و توسعه صادرات تاثیر به سزایی می‌گذارد؛ در نگاه کلان می‌تواند خلا ء‌های بخش کشاورزی را پرکند و حضور ایران به ویژه استان قزوین را در بازار‌های بین المللی پر رنگ می‌کند.
استان قزوین با برخورداری از دشت حاصلخیز و همچنین زیرساخت‌های مناسب در بخش کشاورزی با وجود آنکه یک درصد خاک و مساحت کشور را دارد، سالانه بین ۴ تا ۵ درصد محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند.
استان قزوین دارای ۴۸۹ هزار هکتار اراضی کشاورزی است که به گفته کارشناسان در صورت برنامه ریزی و استفاده مناسب، این دشت سالانه قادر به تامین غذای ۲۵ میلیون نفر است.
رهبر معظم انقلاب دردیدار سال ۹۳ خود با هیئت دولت، با تاکید بر بخش کشاورزی عنوان کردند: صنایع بخش کشاورزی، یکی از بخش‌های راهبردی است که در همه کشور‌ها به آن کمک میشود و دولت باید به بخش کشاورزی مساعدت ویژه‌ای کند.
یکی از بهترین روش‌های توسعه اشتغال و افزایش درآمد به ویژه در مناطق روستایی، ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و صنایع روستایی است.
توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و صنایع در دو دهه اخیر به صورت یک راهبرد مشخص در امر توسعه و برنامه ریزی روستایی در دستور کار بخش کشاورزی قرار گرفته است.
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به صنایعی گفته میشود که به فرآوری و عمل آوری نباتی و حیوانی (زراعی، باغی، شیلاتی، دام و طیور، جنگل و مرتع) می‌پردازد، فرآوری، در برگیرنده تغییرات فیزیکی، شیمیایی، نگهداری، بسته بندی و توزیع است.
صنایع تبدیلی راهکار ایجاد اشتغال
همچنین یکی از بهترین راهکار‌های توسعه اشتغال و جلوگیری از مهاجرت بی رویه، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده محصولات و توسعه اقتصادی، اجتماعی مناطق روستایی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی است.
عاملی که می‌تواند آسیب پذیری محصولات کشاورزی را کاهش دهد و ارزش افزوده آنها را زیاد کند و بهره وری از منابع را افزایش دهد، صنایع تبدیلی و تکمیلی است.
محصولات کشاورزی در کمترین زمان در معرض فساد قرار می‌گیرند و به همین علت، ما حتی اگر در تولید محصولات کشاورزی بهترین و با کیفیت‌ترین محصول را تولید کنیم باید با فرآوری، از ضایعات آن بکاهیم.
توجه به صنایع تبدیلی یک نیاز اساسی
در جلسه مجمع نمایندگان استان قزوین در مجلس شورای اسلامی اعلام شد که توجه به صنایع تبدیلی یک نیاز اساسی در استان است و می‌تواند علاوه بر جلوگیری از خام فروشی، اشتغال را به همراه داشته باشد.
در این جلسه همچنین نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی تاکید کردند: صنایع تبدیلی یکی از ضعیف‌ترین صنایع استان قزوین است که باید در کنار کشاورزی دیده می‌شد، اما به آن بی توجهی شده است.
صنایع تبدیلی سدی برای مقابله با خام فروشی
چرا صنایع تبدیلی در قزوین رونقی ندارد؟ وقتی وام‌های کمرشکن سرمایه‌گذار را فراری می‌دهد.
با وجود نقش بالای صنایع تبدیلی در جهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش کیفیت و رونق صادرات این محصولات، سود بالای تسهیلات بانکی و موانع اداری مهمترین چالش‌های توسعه صنایع تبدیلی استان قزوین محسوب می‌شوند.. با توجه به تولید سالانه حدود ۵ میلیون تن محصولات کشاورزی در استان قزوین، حدود ۵ درصد از محصولات باغی و زراعی کشور در این استان تولید میشود.
همچنین استان قزوین مقام اول تولید انگور، کشمش و زغال اخته را به خود اختصاص داده و در بخش تولید محصولات باغی کشور صاحب رتبه است. به همین خاطر این پرسش مطرح است که چرا صنایع تبدیلی در استان قزوین رونق نگرفته وظرفیت صنایع تبدیلی کشاورزی استان با تولیدات آن تناسبی ندارد؟
غفلت دولت از توسعه محصولات باغی
یک باغدار قزوینی با انتقاد از بی توجهی به بخش صنایع تبدیلی می‌گوید: یکی از عمده مشکلات در این بخش سود سنگین بازپرداخت وام‌های بانکی است.
محسن نوری می‌افزاید: توانستیم پس از طی مراحل اداری طاقت فرسا تسهیلات بگیریم، اما بازپرداخت این وام با سود‌ی که بانک‌ها دریافت می‌کنند انصافا نفس گیر است و نفس تولیدکننده تازه کار صنایع تبدیلی را می گیرد.
نوری ، نبود حمایت‌های دولتی از واحد‌های تبدیلی بعد از راه‌اندازی آنها را از جمله دیگر مشکلات این بخش ذکرمی کند.
ضرورت تهیه طرح جامع توسعه صنایع تبدیلی
مدیر صنایع تبدلی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: برای جلوگیری از موازی‌کاری‌ها و ایجاد تصویری دقیق از ظرفیت‌های استان در حوزه صنایع تبدیلی باید طرح جامع توسعه این صنایع تهیه و تدوین شود.
آبرادات مصلایی می‌افزاید:، چون همه محصولات باغی و زراعی ما به فرآوری نیاز ندارند، بعضی از آنها مستقیم در بازار عرضه شده و برخی هم به مبادی صادراتی می‌روند، باید همه این موارد درست و دقیق سنجیده شود و بعد برای ساماندهی واحد‌های تبدیلی آنها طرح جامعی ارائه شود.
مصلایی با یادآوری اینکه هنوز این مطالعه به صورت کامل انجام و اجرایی نشده است ، اضافه می‌کند: به همین علت بعضاً تداخل‌هایی بین فعالیت کارخانجات صنایع تبدیلی پیش میآید که ناشی از نداشتن تصویری درست از ظرفیت‌های استان است.
او درباره علت تهیه نشدن این طرح طی چند دهه اخیر می‌گوید:، چون صنایع تبدیلی ما متاسفانه دو متولی دارد که یکی وزارتخانه جهاد کشاورزی و دیگری صنعت، معدن و تجارت است، تهیه چنین طرح‌هایی معمولاً بین این دو وزارتخانه سرگردان می شود، اگرچه طبق قانون ظاهراً این مشکل حل شده، ولی در عمل مشکلات همچنان به قوت خود باقی است.
مصلایی اظهار امیدواری می کند در آینده با اجرای طرح جامع آمایش صنایع تبدیلی، با آرامش بیشتر مجوز‌ها در اسرع وقت صادر شود؛ چرا که صدور مجوز اشتباه سرمایه مردم و کشور را هدر می‌دهد.
لزوم ایجاد اتحادیه‌های صنفی صنایع تبدیلی
او خام‌فروشی را از چالش‌های توسعه کشاورزی در استان می‌داند و می‌افزاید: ظرفیت بالقوه تولید فرآورده‌های صنایع تبدیلی استان قزوین بیش از یک میلیون تن در سال است و بخش خصوصی باید بیشتر در این بخش سرمایه‌گذاری کند.
مصلایی در ادامه به ضرورت ایجاد اتحادیه و انجمن‌های صنفی صنایع تبدیلی اشار و اضافه می‌کند: آنچه در توسعه صنایع تبدیلی استان ضروری است، تسریع و تسهیل روند اعطای مجوز به واحد‌های تولیدی است؛ چرا که اگر کمتر وقت تولیدکنندگان صرف رفت‌وآمد‌های اداری شود، قطعاً آنها زمان بیشتری برای فرآیند‌های تحقیق و توسعه خواهند گذاشت که می‌تواند به رشد پویایی و خلاقیت در فرآیند تولید، توزیع و فروش منجر شود.
حمایت جهادکشاورزی از صنایع تبدیلی و غذایی
رییس سازمان جهادکشاورزی استان قزوین با بیان اینکه چرا صنایع تبدیلی در قزوین رونقی ندارد؟ می‌گوید: این مطلب را قبول ندارم، زیرا در بحث صنایع تبدیلی با توجه به اعداد و ارقام، استان قزوین پیشرو است و جهاد کشاورزی از صنایع تبدیلی و غذایی با هدف توسعه کشاورزی و ایجاد ارزش افزوده در تولید محصولات کشاورزی حمایت می‌کند.
صدور ۳۷۰ مجوز بهره برداری در بخش صنایع غذایی تبدیلی
فاطمه خمسه می‌افزاید: تاکنون بیش از ۳۷۰ مجوز بهره برداری در بخش‌های مختلف صنایع غذایی و تبدیلی کشاورزی استان صادر شده است که از این رقم حدود ۱۳۰ واحد دارای پروانه بهره برداری است.
خمسه اولویت‌های سرمایه گذاری دربخش صنایع تبدیلی وغذایی قزوین را شامل سورت و بسته بندی سبزیجات تازه و انواع میوه به روش انجماد سریع (IQF)، صنایع تولید وبسته بندی آجیل و خشکبار، فراوری محصول گوجه فرنگی، احداث سرد خانه‌های بالای صفر و زیر صفر کشمش، فرآوری و بسته بندی زیتون، ترمینال ضبط و فرآوری پسته، تولید و بسته بندی انواع کنسرو‌های گوشتی و غیر گوشتی ذکر و اضافه می‌کند:صنایع تبدیلی و غذایی استان سالانه دارای ظرفیت تولید بیش از یک میلیون تن انواع فرآورده را دارد.
ایجاداشتغال برای دو هزارو ۵۰۰ نفر با توسعه صنایع تبدیلی
بگفته او سرمایه گذاری انجام شده در صنایع تبدیلی استان به حدود هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال می‌رسد که زمینه اشتغال برای دو هزار و ۵۰۰ نفر را فراهم کرده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: در صورت اجرای طرح‌های نیمه تمام در بخش صنایع تبدیلی شاهد رونق هرچه بیشتر کشاورزی در قزوین خواهیم بود،
بگفته خمسه ظرفیت تولید طرح‌های صنایع تبدیلی در استان که برای آنها جواز تاسیس صادر شده ۲.۹ میلیون تن در سال با استفاده از ۳.۹ میلیون تن محصول خام کشاورزی است.
او اضافه می‌کند: کشمش با ۲۹ واحد و ظرفیت فرآوری ۱۰۱ هزار تن محصول از ۴۵۶ هزار تن اتگور با اشتغال ۷۲۵ نفر بزرگترین مجموعه صنایع تبدیلی بخش کشاورزی استان قزوین را به خود اختصاص داده است.
خمسه می‌گوید: زیتون با ۱۵ واحد و ظرفیت تولید ۹ هزار و ۴۳۴ تن محصول فرآوری شده با جذب ۵۲ هزار تن محصول خام در ردیف دوم قرار دارد و در این بخش هم هم در سال ۲۷هزار تن محصول تولید میشود و ۱۸مورد صنایع تبدیلی در این زمینه فعالند.
بگفته خمسه واحد‌های لبنی، خشکبار، رب گوجه و سس و ماکارونی، مربا، آب میوه و برنج کوبی‌ها در ردیف‌های بعدی قرار دارند.
فاطمه خمسه می‌افزاید: رعایت استاندارد‌های لازم در صنایع تبدیلی و تولیدی و همچنین توجه با نیاز بازار‌های داخلی و خارجی ضروری است.
خمسه بکارگیری روش کشاورزی قراردادی جهت تامین مواد اولیه سالم و مطابق با استاندارد‌ها و شاخص‌های بهداشتی سرمایه گذاری در حوزه صنایع تبدیلی و غذایی را رونق می‌بخشد.
افتتاح پایانه صادراتی بخش کشاورزی استان به زودی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین همچنین می‌گوید: برای استفاده درست از محصولات کشاورزی مرحله نخست اولین پایانه صادراتی بخش کشاورزی استان بهمن ماه به بهره برداری می‌رسد.
بگفته خمسه سردخانه، انبار و سیلو از جمله امکانات این پایانه صادراتی در آبیک است که مرحله نخست آن بهمن ماه افتتاح میشود.
او اضافه می‌کند: همچنین با توجه به موقعیت استان در بخش دام و طیور قراراست شهرک لبنیانی در استان راه اندازی میشود. سرمایه گذار این شهرک هم مشخص شده و مجوز آن هم صادر شده است.
او در ادامه از راه اندازی اولین کارخانه کنسانتره و آب انگور در استان در آینده‌ای نزدیک خبر می دهد.
داد و با اشاره به پرداخت تسهیلات در بخش صنایع تبدیلی می‌افزاید: از سال۹۰ تا کنون بیش از ۱۱۰میلیارد تومان تسهیلات به این بخش پرداخت شده است.
به گفته خمسه، ۱۸واحد و ترمینال پسته برای خشک، بسته بندی کردن و صادرات آن فعال است که عوامل این واحد‌ها باغداران هستند.
۳۰ درصد محصولات کشاورزی قزوین تبدیل به ضایعات
معاون اقتصادی استاندار قزوین هم می‌گوید: در حال حاضر بیش از ۳۰ درصد محصولات کشاورزی ما تبدیل به ضایعات میشود و این امر عملا به پیکره اقتصاد کشاورزی استان ضربه می‌زند.
عیسی قبادی با تاکید بر لزوم توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی می‌افزاید: یکی از مؤثرترین روش‌های توسعه اشتغال و افزایش درآمد‌های مرتبط با بخش کشاورزی در مناطق روستایی فرآوری و بسته‌بندی مواد غذایی و کشاورزی است. ضمن اینکه صنایع تبدیلی رابطه باارزشی را بین کشاورزی و صنعت ایجاد می‌کنند.
قبادی اضافه می‌کند: در حال حاضر بسیاری از کشاورزان ما در برخی از ماه‌های سال بیکار می‌شوند که اگر صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی را در کنار اراضی زراعی توسعه دهیم، مانع بیکاری فصلی کشاورزان میشود و درآمد بیشتری برای آنها رقم زده و ارزش افزوده بیشتری را برای محصولات و دسترنج آنها به وجود می‌آورد.
دلایل کندی توسعه صنایع تبدیلی
ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی دارای توجیه اقتصادی، فنی و مالی در قطب‌های عمده تولید محصولات کشاورزی با رویکرد صادرات و مشارکت هرچه بیشتر بهره‌برداران این بخش، درجهت بازگشت ارزش افزوده محصولات کشاورزی به آنها یکی از محور‌های مهم است.
پیش بینی نشدن اعتبارات موردنیاز برای اجرایی کردن طرح‌های محوری، برخوردار نبودن صنایع تبدیلی از معافیت‌های مالیاتی و مزایای دیگر مانند تخفیف تعرفه‌های آب و برق مانند بخش کشاورزی از مهمترین دلایل کندی حرکت بسمت صنایع تبدیلی است.
بالا بودن قیمت تمام شده با توجه به این که ۷۰ درصد قیمت تمام شده محصولات فرآوری شده را مواد اولیه تشکیل می‌دهد، ناکافی بودن تسهیلات سرمایه در گردش، فرسودگی ماشین آلات و روند طولانی مدت بررسی طرح‌های متقاضیان صنایع تبدیلی در بانک‌ها بویژه متقاضیان استفاده از صندوق ذخیره ارزی کشور را باید از دیگر دلایل کندی در این بخش ذکر کرد.
توسعه مکانیزاسیون بخش کشاورزی می‌تواند موجب کاهش قیمت تمام شده محصول تولیدی شود، از سوی دیگر ضروری است صنایع تبدیلی به عنوان جزئی از زنجیره تولید بخش کشاورزی در مصوبه‌ها و قوانین منظور شود.
یکی دیگر از راهکار‌های جلب سرمایه گذاری خارجی در ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی است. همچنین باید سازوکاری را فراهم کرد تا کشاورزان و تولیدکنندگان مواد خام کشاورزی در ارزش افزوده ایجاد شده ناشی از فرآوری محصولات کشاورزی سهیم شوند. از سوی دیگر باید بستر لازم برای سرمایه گذاری تأسیسات زیربنایی مانند نواحی صنعتی و مجتمع‌های صنایع کشاورزی فراهم شود.
جایگاه توسعه صنایع تبدیلی در توسعه روستاها
در چند قرن اخیر، با رشد پرشتاب صنعت و فناوری درجهان، عقب ماندگی مناطق روستایی بیشتر نمایان شده است، به طوری که اکثراً روستاییان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری هستند و از خدمات ناچیزی برخوردارند. با توجه به این مطلب، باید گفت اگر قرار باشد تحول و پیشرفت در روستاها اتفاق بیافتد و تغییری در زندگی روستاییان رخ دهد، این تحول باید در بخش کشاورزی صورت گیرد.
توسعه و پیشرفت روستایی بدون تحول در بخش کشاورزی غیر ممکن به نظر می‌رسد، به همین علت حتی اگر توسعه روستایی را مترادف با توسعه کشاورزی ندانیم، ولی به صورت قاطعانه باید گفت توسعه کشاورزی قسمت اعظم توسعه روستایی را در بر می‌گیرد. با همین استدلال باید بیان داشت که اگر قرار باشد توسعه صنعتی در روستاها اتفاق بیافتد این توسعه صنعتی نیز باید در رابطه و تعامل با توسعه کشاورزی باشد.
صنایع تبدیلی، راه جلوگیری از خام فروشی
با توجه به نیاز به توسعه روستاها و نیاز روز افزون جامعه به غذا و رشد جمعیت و کاهش منابع غذایی، یکی از مهمترین مسائلی که توجه دولتمردان، اندیشمندان و محققان را به خود معطوف داشته است لزوم گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی روستایی است.
در این زمینه صنایع تبدیلی با به کارگیری محصولات کشاورزی به عنوان مواد اولیه می‌تواند عاملی برای توسعه روستاها و استفاده بهتر از این محصولات تلقی شود.
بسیاری از محصولات کشاورزی دارای زمان تولید و مصرف متفاوتی هستند. تولید یا برداشت آنها معمولاً در یک زمان مشخص و کوتاه، ولی مصرف در زمان طولانی تری صورت می‌گیرد.
صنایع تبدیلی می‌تواند با حفظ و نگهداری محصولات، در آنها به گونه‌ای تغییر و تبدیل ایجاد کند که امکان مصرفشان در طی سال میسر باشد؛ لذا باید از خام‌فروشی محصولات کشاورزی پیشگیری شود و راه پیشگیری هم جلوگیری از خام‌فروشی و گسترش صنایع تبدیلی مرتبط با کشاورزی است.
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی، ایجاد ارزش افزوده در بخش کشاورزی، افزایش سطح درآمد روستاییان، بالا بردن بهره‌وری بخش کشاورزی و افزایش سهم اشتغال صنعتی در مناطق روستایی و نیز به عنوان جزئی از فرآیند توسعه روستایی ایفای نقش می‌کند.
این صنایع در فرآیند توسعه کشور نقش کلیدی داشته و توجه بیشتر به آن، تسریع در رشد و توسعه کشاورزی و اقتصادی کشور را در پی خواهد داشت. با وجود این، موضوع صنایع تبدیلی و تکمیلی علی‌رغم اهمیت آن، در ایران مقوله نسبتاً جدید است که هنوز آن گونه که شایسته بخش کشاورزی و اقتصاد ملی است، مورد حمایت و هدایت قرار نگرفته است.
در قوانین بالادستی کشور به امر گسترش صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی توجه ویژه‌ای شده است. این تاکیدات به ویژه در برنامه چهارم و پنجم توسعه به وضوح مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این قوانین می‌توان به ماده ۱۸ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، تبصره ۲ ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه، همچنین بند ب ماده ۱۹۳ و ماده ۱۴۴ همین قانون اشاره کرد؛ بنابراین بر کسی پوشیده نیست که گسترش صنایع تبدیلی یکی از بهترین روش‌های توسعه اشتغال و افزایش درآمد‌ها به ویژه در مناطق روستایی است و از سوی دیگر، ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی مؤثرترین راهکار برای کاهش میزان ضایعات کشاورزی است.
راهکار‌های گسترش صنایع تبدیلی در روستاها
چرا مقام معظم رهبری تاکید دارند راه توسعه روستاها، ایجاد صنایع تبدیلی در خود روستا‌هاست؟
دیدار هئیت دولت با مقام معظم رهبری در مورخه (۰۵/ ۰۶، ۱۳۹۳) را شاید بتوان حلقه‌ی مفقوده بحث ایجاد و گسترش صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی دانست. چرا معظم له تاکید دارند که صنایع تبدیلی در خود روستاها و نواحی روستایی باید ایجاد شود؟
شاید بتوان واضح‌ترین جواب به این سوال را این گونه داد که هدف معظم له از مطرح کردن این بحث بازگشت ارزش افزوده‌ی محصولات کشاورزی به خود روستا و ایجاد اشتغال و درآمد بیشتر برای روستاییان دانست، زیرا آنچه که اکنون در مورد صنایع تبدیلی در کشور شاهد آن هستیم این است که بسیاری از کارخانه‌های صنایع تبدیلی به دور از مناطق روستایی و در جوار شهر‌ها و در شهرک‌های صنعتی ایجاد شده‌اند و بعضاً حتی فروش محصولات کشاورزی به عنوان ماده اولیه به این قبیل کارخانه‌ها نه به وسیله‌ی کشاورزان بلکه دلال‌ها و واسطه‌ها انجام می‌دهند و یا اینکه عواملی که در استخدام این کارخانه‌ها هستند، در فصل برداشت محصول و در اوج تولید، محصول را به بهایی ناچیز از کشاورز خریداری می‌کنند و با فرآوری و ذخیره سازی، محصولات فرآوری شده را در طی سال به بهایی چندین برابر قیمت محصول اولیه به فروش می‌رسانند.
بگفته هادی متولی یکی از کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی آنچه که در این بین می‌تواند به کشاورزان و روستاییان کمک کند این است که با آگاهی دادن به کشاورزان آنان را تشویق به جمع آوری سرمایه‌های خرد در قالب تعاونی کرد تا به این وسیله ارزش افزوده محصولات کشاورزی به خود روستاییان بازگردد. راهکار دیگر حمایت از جوانان روستایی دانش آموخته دانشگاه‌هاست که با توجه به علم و دانشی که دارند اقدام به ایجاد این قبیل صنایع در مناطق روستایی کنند.
این کارشناس می‌گوید: راهکار دیگر سرمایه‌گذاری خیرین و ایجاد صنایع تبدیلی برای روستاییان است که این حمایت می‌تواند به صورت مشارکت در ساخت، وقف، عقود اسلامی و... باشد. همچنین این راهکار‌ها را می‌توان به صورت تلفیقی به کار برد. آنچه که در این بین مهم به نظر می‌رسد این است که با ایجاد صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی در قالب صنایع کوچک و صنایع روستایی ارزش افزوده محصولات کشاورزی به بهترین نحو در خود روستاها باقی بماند و موجبات کاهش فقر، بیکاری، مهاجرت و... در مناطق روستایی را فراهم آورد. دولت نیز باید حمایت‌های لازم جهت گسترش این گونه صنایع را با رویکرد پیشرفت روستاها فراهم کند.
نقش صنایع تبدیلی در ایجاد ارزش افزوده
مدیر صنایع تبدلی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: بدون تردید ایجاد صنایع تبدیلی یکی از سودمندترین ارتباطات بین دو بخش صنعت و کشاورزی است. زیرا این صنایع می‌تواند پیش نیاز استراتژی صنعتی شدن و تامین کننده امنیت غذایی باشد.
آبرادات مصلایی می‌افزاید: صنایع غذایی بیش از ۸۵ درصد صنایع تبدیلی و تکمیلی مربوط به بخش کشاورزی را تشکیل می‌دهد و با توجه به آثار مستقیم و غیرمستقیم این صنایع از نظر تولید و اشتغال که در بخش کشاورزی بر جای می‌گذارد و موجب رشد و شکوفایی، در سطح کلان اقتصاد میشود.
مصلایی اضافه می‌کند: اهمیت صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی را زمانی بیشتر درمی یابیم که توجه کنیم بعد از صنایع سنگین، صنایع غذایی از نظر وسعت و گستردگی، دومین مقام را در جهان داراست.
صنایع غذایی استراتژیک، غلات، قند، لبنیات و روغن را نیز در بر می‌گیرد. در ضمن با توجه به میزان ارزش افزوده در این صنایع که با ارزش افزوده در صنایع پتروشیمی برابری دارد، با جایگزینی صدور این محصولات به جای صدور قسمتی از نفت، می‌توان به شکوفایی اقتصادی نزدیک‌تر شد.
او می‌گوید: در اقتصاد کشاورزی معاصر، صنایع تبدیلی عامل مهمی در فرآوری محصولات کشاورزی است که از یک سو، ارزش افزوده محصولات اولیه بخش را ارتقا می‌دهد و از سوی دیگر محصولاتی به بازار ارائه می‌کند که با استفاده از تکنولوژی مدرن به دست آمده اند. بنابراین، از نظر استمرار تولید و مولد بودن دارای ویژگی‌های مناسبی هستند.
مدیر صنایع تبدلی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌افزاید: بطور خلاصه مهمترین مزیت صنایع تبدیلی را به چند مورد بسیار مهم می‌توان تقسم کرد که اولین آن از آنجائیکه محصولات کشاورزی در کمترین زمان در معرض فساد قرار می‌گیرند، به همین علت، حتی اگر در تولید محصولات کشاورزی بهترین و باکیفیت‌ترین محصول تولید شود باید با فرآوری، از ضایعات آن جلوگیری شود. هم اکنون ضایعات بخش کشاورزی حدود ۳۰ درصد است که ارزش این میزان از ضایعات، متاسفانه میلیارد‌ها تومان در سال برآورد میشود. به همین جهت گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌تواند یکی از موثرترین گزینه‌های کاهش این میزان از ضایعات باشد.
بخش عمده ضایعات محصولات کشاورزی به علت فاصله زمانی و مکانی مراکز تولید تا کارخانه‌ها و صنایع به علت غیرمنطقی، وارد سبد ضایعات میشود که در صورت ایجاد صنایع تبدیلی، این مقدار ضایعات به چرخه تولید بازگشته و علاوه بر تامین کسری نیاز داخلی، امکان صادرات و در نتیجه کسب درآمد ارزی را فراهم می‌کند.
نزدیکی صنایع تبدیلی به محل تولید، از مقدار ضایعات می‌کاهد، ضمن این که موجب حذف هزینه حمل و نقل و در نتیجه کاهش قیمت تمام شده فرآورده‌های تولیدی نیز میشود.
دومین مزیت صنایع تبدیلی، افزایش اشتغال و پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرهاست، صنایع تبدیلی بخش کشاورزی ضمن ایجاد فرصت‌های شغلی و سرمایه گذاری مناسب جایگاه ویژه‌ای در فرآوری محصولات کشاورزی به ویژه در مناطق روستایی دارد.
همچنین از آنجا که کشاورزان پس از برداشت محصول تا زمان آماده سازی زمین برای فصل بعدی کاشت، به طور معمول بیکارند، از آن طرف هم صنایع تبدیلی با انبار کردن مواد اولیه قادرند در زمان دلخواه، فعالیت خود را پی بگیرند از مهاجرت بی رویه روستانشینان با ایجاد اشتغال جلوگیری می‌کند که یکی از نتایج صنایع تبدیلی به ویژه در روستاها خواهد بود.
گسترش این صنایع باعث تثبیت سطح درآمد و افزایش سود کشاورزان میشود و همچنین شرایطی فراهم میشود که در زمان افزایش تولید محصولات و کاهش تقاضا برای تولیدات خام، مانع از ضایع شدن آن و نوسانات منفی قیمت میشود.
سومین مزیت صنایع تبدیلی، افزایش رقابتی کردن محصولات کشاورزی برای صادرات است. بخش کشاورزی یکی از مزایای نسبی کشور در بازار‌های صادراتی است و توانایی مناسبی برای رونق صادرات و افزایش ارزآوری دارد، اما نبود نگرش‌های مدیریت بر صدور محصولات این بخش موجب شده تا از فرصت‌های صادراتی آن به خوبی استفاده نشود.
در واقع نگاه صادرکنندگان بخش کشاورزی به بازار‌های بین المللی از منظر کسب درآمد فوری و بدون تلاش زیاد است در حالی که اندکی تلاش برای تبدیل محصولات کشاورزی به فرآورده‌های با ارزش افزوده، علاوه بر آن که مقدار کسب درآمد از بازار‌های صادراتی را افزایش می‌دهد، طول عمر ماندگاری در بازار‌ها را نیز بالا می‌برد.
صادرات فله‌ای محصولات کشاورزی همواره عاملی برای فروش تولیدات این بخش در بازار‌های بین المللی با حداقل قیمت جهانی بوده و فرصت‌های ارزآوری قابل توجهی را از دست صادرکنندگان ایران ربوده است.
مطالعه و توجه دقیق برخی صادرکنندگان محصولات کشاورزی به خواست‌ها و علائق بازار‌های بین المللی موجب شده تا محصول صادراتی آنها در بازار هدف با استقبال روبه رو نشود و صادرکنندگان با توجه به فرصت محدود نگهداری این قبیل محصولات ناچار به عرضه آنها به پایین‌ترین قیمت شوند در حالی که تبدیل محصول اولیه به فرآورده تبدیلی، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده و افزایش مدت نگهداری محصول صادراتی، موجب توسعه کارآفرینی و گردش بیشتر سرمایه صنعتی خواهد شد.
تغییر ساختار کشاورزی و صادرات را باید تاثیر انکارناپذیر صنایع تبدیلی دانست. این خصیصه به علت ویژگی صنایع یادشده در ایجاد ارزش افزوده است. زیرا با حفظ خواص محصولات، موجب بالا رفتن کیفیت و ارزش افزوده می‌شوند. اما از سوی دیگر، گسترش کشاورزی موجب رونق و توسعه صنایع تبدیلی را فراهم می‌آورد.
در کشور ما فرآوری محصولات صادراتی و تطابق آن با استاندارد‌های جهانی بسیار ضعیف است به طوری که در محصولاتی مثل زعفران و خرما که جزو برترین تولیدکنندگان آن هستیم متاسفانه، از نظر بسته بندی و فرآوری جزو آخرین کشور‌ها محسوب می‌شویم که همین امر خسارات فراوانی را متوجه کشورمی کند.
در حال حاضر محصولات کشاورزی به صورت خام و فرآوری نشده صادر میشود که با رونق و توسعه این صنایع و مطابقت تولید با استاندارد‌های جهانی می‌توان بازار‌های صادراتی بهتر و ارزش افزوده بیشتری را به دست آورد.
کاهش ریسک در بخش اقتصادی کشاورزی و تکمیل زنجیره بازاریابی از جمله مزیت‌های دیگر گسترش صنایع تبدیلی است.
صنایع تبدیلی پنجره‌ای رو به بازار‌های جهانی
کارشناسان معتقدند پیوند بین بخش صنعت و کشاورزی از نقاط قوت کشور‌های توسعه یافته است، این در حالی است که گذار از کشاورزی سنتی به اقتصادی پویا در کشور‌های در حال توسعه ارتباط متقابل بین کشاورزی و صنعت را می‌طلبد و از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی محسوب میشود.
با توجه به این مهم به نظر می‌رسد توجه روز افزون به توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلیِ بخش کشاورزی که از یک طرف با ایجاد اشتغال پایدار به کاهش مهاجرت روستاییان کمک شایانی می‌کند و از طرف دیگر با کاهش ضایعات بر ارزش افزوده و توسعه صادرات تاثیر به سزایی می‌گذارد؛ در نگاه کلان می‌تواند خلا ء‌های بخش کشاورزی را پرکند و حضور ایران به ویژه استان قزوین را در بازار‌های بین المللی پر رنگ می‌کند.
استان قزوین با برخورداری از دشت حاصلخیز و همچنین زیرساخت‌های مناسب در بخش کشاورزی با وجود آنکه یک درصد خاک و مساحت کشور را دارد، سالانه بین ۴ تا ۵ درصد محصولات کشاورزی کشور را تولید می‌کند.
استان قزوین دارای ۴۸۹ هزار هکتار اراضی کشاورزی است که به گفته کارشناسان در صورت برنامه ریزی و استفاده مناسب، این دشت سالانه قادر به تامین غذای ۲۵ میلیون نفر است.
نگارنده: علی صفری الموتی
نظر شما