معرفی برگزیدگان نخستین جشنواره داستانی حافظ

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس،جشنواره داستانی حافظ همزمان با ویژه برنامه‌های مرکز حافظ‌شناسی، به مناسبت بیست‌وپنجمین یادروز حافظ و با حضور نویسندگانی از سراسر کشور برگزار شد.
طبق بیانیه اعلام‌شده از سوی هیات داوران، داستان «فضای سینه حافظ، هنوز، پر ز صداست» نوشته مژگان شادفر از شیراز؛ داستان «در میان خطوط»، به قلم صدیقه محمودی بهلولی از زرقان؛ داستان «زیر بوته گل سرخ»، از مرتضی فرجی از همدان؛ داستان «سر دار بلند»، اثر هادی طیطه از مهاباد و داستان «۲۵۵» از مصطفی محمدی تمنایی از تهران آثار شایسته سپاس جشنواره داستان حافظ بودند.

بر اساس اعلام روابط عمومی دانشگاه شیراز، هیأت داوران نخستین جشنواره داستانی حافظ، آقایان حسن میرعابدینی، ابوتراب خسروی، محمد کشاورز و احمد اکبرپور و خانم منیژه عبدالهی بودند.

حافظ، بیش از دیگران توانسته از امکانات روایی در غزل بهره گیرد

استاد دانشگاه شیراز در آیین پایانی این جشنواره گفت: یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مواردی که حافظ در اشعار خود کوشیده است آن را به تصویر بکشد، قصه عشق است؛ قصه‌ای که رخداد مهم آن، شکل‌گیری عشق و شخصیت‌های محوری‌اش، عاشق و معشوق‌اند؛ اما آنچه باعث می‌شود ما روایت‌مندی (تداوم، انسجام روایی) را آن‌گونه که باید، در شعر حافظ نیابیم، این است که او برای بیان دغدغه‌ها، احساسات و افکار و اندیشه‌هایش، از روایتی یگانه و منفرد بهره نگرفته است؛ چون در آن صورت، روایت منفرد، آغاز و پایانی داشت؛ اما در این قالب، حافظ به شکل‌های گوناگون می‌تواند وجوه و جنبه‌های گوناگون شخصیت‌های شعرش را به تصویر بکشد و او، هوشمندانه، چنین کرده است.
به‌گفته سعید حسام پور، عنصر برجسته دیگر در شعر حافظ، بحران و کشمکش است؛ حافظ، به‌زیبایی، شخصیت‌هایی آفریده که تضاد موجود در پرداختشان به ماندگاری آن‌ها کمک می‌کند. شخصیت‌های برساخته حافظ به‌گونه‌ای پرداخت شده‌اند که تشخیص داشته باشند. برای این کار، حافظ از امکانات روایی، مانند بحران و کشمکش، بهره گرفته و هر کدام را به‌نوعی، مقابل دیگری قرار داده است؛ مانند کشمکش تند و خشنِ «رند و زاهد»، «پیرمغان و صوفی» و «حافظ و محتسب» و کشمکش خفیف‌تر بین «عاشق و معشوق» و «حافظ و باد صبا»؛ از این طریق، او خرده‌روایت‌هایی آفریده که بهتر در ذهن مخاطب ماندگار می‌شوند. تضاد شخصیت‌ها با هم، از یک سو و تضاد آن‌ها با پیشینه خودشان از سوی دیگر، به این پرداخت کمک زیادی کرده است؛ البته این پرداخت، به کمک خرده‌روایت‌ها، در غزل‌های گوناگون رخ می‌دهد و فقط از یک روایت قابل برداشت نیست.


معرفی برگزیدگان نخستین جشنواره داستانی حافظ

در ادامه برنامه، منیژه عبدالهی عضو شورای عالی مرکز حافظ‌شناسی و نماینده هیات داوران جشنواره، پس از گزارشی از روند برگزاری جشنواره، بیانیه این هیات را قرائت کرد.
در بخشی از این بیانیه آمده است: «حافظ از بزرگ‌ترین گویندگانی است که در ساخت و پرداخت معنای جهان، نقش‌آفرینی کرده است و دیوان او که برآیند ادب، فرهنگ و اندیشه‌ی قوم‌های ایرانی است، جهان ذهن و زبان ایرانیان را وسعت داده است؛ بااین‌حال و با آنکه در سال‌های اخیر، توجه و اقبال به شعر و شیوه اندیشه‌ورزی حافظ، رو به فزونی‌ست، تحرک و پویایی لازم در عرصه خلق آثاری متناسب با شرایط جهان معاصر، با بهره‌مندی از تجربه‌های ذهنی و زبانی حافظ و تکیه بر نفوذ عمیق او در میان مردم، پدید نیامده است؛ این درحالی‌ست که برخی از نویسندگان موفق جهان، توانسته‌اند با بهره‌گیری از آثار بزرگان ادب پارسی، همچون عطار و فردوسی، داستان‌های خود را غنا بخشند. هیئت داوران جشنواره‌ی داستان حافظ، کوشش مرکز حافظ‌شناسی را ارج می‌نهد که زمینه‌ای مناسب فراهم آورده تا نویسندگان و داستان‌نویسان، با زبان آشنای خود، یعنی زبان داستان و بهره‌گیری از تجربه‌های هنری جدید، پیوند خود را با هویت هنری و فرهنگی حافظ تداوم بخشند.

عضو شورای عالی مرکز حافظ‌شناسی، درباره جزئیات برگزاری جشنواره و فرایند داوری آثار گفت: مقدمات این جشنواره از یک‌سال پیش آغاز شد و با انتشار متن فراخوان در اسفندماه ۱۳۹۹ ادامه یافت.
به گفته وی، در بازه زمانی تعیین شده، یعنی تا ۱۵مردادماه که مهلت ارسال آثار به پایان رسید، مجموعا ۳۲۰نفر (۲۰۰ خانم و ۱۲۰ آقا) با ارسال داستان‌های خود به دبیرخانه، در این جشنواره شرکت کردند و آثارِ رسیده برای داوری به گروه داوران سپرده شده است.
عبدالهی اظهار داشت: داوری آثار دریافت‌شده، در مدت‌زمانی نسبتاً طولانی که لازمه بررسی دقیق آثار بود، انجام شد. داوران، در دیدگاه کلی خود، افزون بر مرتبط بودن داستان‌ها با رویکرد اصلی جشنواره، یعنی سرشته‌شدن درون‌مایه داستان با شعر یا زندگی یا زمانه حافظ، به ساخت و پرداخت هنرمندانه اثر و بهره‌مندی کافی از شیوه‌ها و تکنیک‌های داستان‌پردازی نیز، توجه داشته‌اند.
به‌گفته او، داوران، داستان‌ها را بدون نام نویسنده، در طی سه مرحله، ارزیابی کردند؛ نخست، تمام داستان‌ها بررسی شد و از میان آن‌ها، براساس معدل نظرات داوران، تعداد ۶۳ داستان به مرحله‌ی دوم راه یافت. در این مرحله، پس از بازخوانی داستان‌ها، هرکدام از داوران، به‌طور مستقل، برای هر داستان، مجدداً، امتیازی در نظر گرفتند که برآیند آن، برگزیده‌شدن پانزده داستان برای مرحله‌ی سوم بود.
وی ادامه داد: در این مرحله، وجوه مختلفِ داستانی هر کدام از آثار پانزده‌گانه (روایت، زبان، درون‌مایه، موضوع و...) دیگربار بررسی شد. سرانجام، هیئت داوران توافق کردند که در این دوره، اثری به‌عنوان داستان برگزیده و برنده جایزه نخست تا سوم، معرفی نشود؛ با این حال، نظر به برخی شایستگی‌های هنری داستان‌ها، همراه با ادراک عاطفی شعر حافظ و ارتباط صمیمانه با جهان فکری و زندگی و زمانه او، پنج اثر به‌عنوان آثار شایسته سپاس معرفی شدند.

از نظر حافظ، هنر عشق در همه‌ی زمینه‌ها کارساز است

آخرین سخنران مراسم اختتامیه جشنواره داستانی حافظ، دکتر اصغر دادبه، استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی بود. دکتر دادبه، سخنرانی خود را با عنوان «حافظ، شاعری اندیشمند؛ آراسته به چندین هنر» ارائه داد.
وی، نخست با نقل دو نظر از افلاطون و لغتنامه‌ی دهخدا، به تعریف «هنر» پرداخت و سپس، با استناد به مفهوم هنر از دیدگاه ادیبان و متفکران ایرانی، آراسته‌بودن حافظ به چندین هنر را تبیین کرد: «افلاطون اصطلاحی دارد با عنوان «آرته» که ریشه «آرت» (Art) است. آرته ویژگی هرچیز است که موجب می‌شود آن چیز چنان که باید، عمل کند؛ برای مثال، آرته کارد، خوب‌بریدن است؛ اگر خوب ببرد، آرته دارد؛ اما براساس لغتنامه دهخدا، هنر، آن درجه از کمال آدمی است که هشیاری، فراست، فضل، فضیلت، مهارت، دانش و معرفت را دربردارد؛ طبق این تعریف که کامل‌تر از تعریف افلاطون است، هنر جلوه‌ای بیرونی دارد که می‌توان آن را مهارت و قابلیت نامید و جلوه‌ای درونی که اسمش را می‌گذاریم فضیلت».

به‌گفته دادبه، می‌توان موضوع هنرمندی حافظ را ذیل این دو عنوان، جمع و معنای مصراعِ «تا بدانی که به چندین هنر آراسته‌ام» را روشن کرد: دو نکته‌ی اساسی در اینجا وجود دارد: ۱. جامعیت قدما: اساساً، آموزش آن‌ها مبتنی بر گونه‌ای جامعیت بوده و دانش‌هایی را که در آن زمان، زیر عنوان دانش‌های نظری و عملی (عقلی و نقلی) جمع می‌شده است، فرامی‌گرفته‌اند؛ همان‌گونه که حافظ، حافظ قرآن و صدهزار حدیث، موسیقی‌دان، خوش‌خوان (آوازخوان) و خوش‌نویس، بوده و از نجوم تا فقه و حکمت، اطلاع داشته است؛ ۲. مسأله عشق که حافظ بر آن تأکید می‌کند: بیانیه حافظ، عشق و رندی است؛ رندی از عشق جدا نیست و عشق از رندی. با این محاسبه، هنر یعنی عشق.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این نکته که «عشق، در واقع، خردِ عشق است؛ عشق، خردی است که غیر از استدلال، شهود را نیز، آموخته»، به بیان مهارت‌های حافظ در پرتو خردِ عشق پرداخت: «نخستین مهارت حافظ، هنر شاعری است؛ هنری‌ترین بیان‌ها را او دارد و همین مسأله است که حافظ را حافظ کرده و تاکنون برای ما زنده نگه داشته است؛ به قول استاد او، سعدی: ʼمرا معلم عشق تو شاعری آموخت̒؛ همچنین، حافظ در حوزه‌ی جلوه‌ی درونی هنر (فضیلت)، با طراحی عاشقانه و به‌مدد خرد عشق، همان کاری را کرده که حکما، به‌مدد عقل (عقل استدلالی در حوزه‌ی اخلاق) انجام می‌دهند: ۱. تخلیه‌شدن از رذایل (پاک‌شدن وجود آدمی از صفات منفی)؛ ۲. آراسته‌شدن به فضایل. توصیه‌های اخلاقی که حافظ می‌کند، به‌یاری خرد عشق است و در این غزل هم، سیری را که به برکت عشق انجام می‌شود، بیان می‌کند: او عاشق می‌شود، هنر‌های مختلف پیدا می‌کند، از رذایل تخلیه می‌شود (شرم از خرقه آلوده و زهد ریاکارانه)، سیر و سلوک عاشقانه را دنبال می‌کند و سرانجام، به وصال می‌رسد».

دادبه، با بیان این موضوع که همواره، از نظر حافظ، هنر عشق در همه زمینه‌ها کارساز است و هر نغمه‌ای که مطرب عشق بزند، راه به جایی دارد و نتیجه‌ای به بار»، به سخنانش پایان داد.

ازجمله برنامه‌های مرکز حافظ‌شناسی در بیست‌وپنجمین یادروز حافظ، اجرای طرح حافظ و هنرمندان است که برای نخستین‌بار همزمان با اختتامیه‌ی جشنواره داستانی حافظ ارائه شد و به پخش فیلم دل‌گفته‌های دکتر قطب‌الدین صادقی، فیلمنامه‌نویس و کارگردان تئاتر اختصاص یافت. در این طرح، هنرمندان نامدار به‌گونه‌ای ساده و بی‌تکلف، از احساس درونی خود در پیوند با حافظ سخن می‌گویند و اگر خاطره‌ای شخصی از رابطه درونی خود با حافظ و شعر او دارند، در چند دقیقه بیان می‌کنند. این مجموعه ارزشمند در «گنجینه اسناد و آثار» مرکز حافظ‌شناسی ذخیره می‌شود تا در تاریخ به یادگار بماند و آیندگان نیز از آن بهره‌مند باشند. این گفتگو‌های صمیمی به‌جز آنکه در ارتقای سطح فرهنگی جامعه مؤثر است، پیوند مردم، به‌ویژه نسل جوان را با میراث‌های ارزشمند ملی خود تقویت می‌کند.

اعطای نشان درجه یک علمی حافظ‌شناسی به حافظ‌پژوه برتر (۲۰مهر ۱۴۰۰- ساعت ۱۶:۳۰) و سخنرانی‌های علمی‌هنری با موضوع حافظ و هنر (۲۱ تا ۲۳ مهر ۱۴۰۰، ساعت ۲۰) از دیگر ویژه‌برنامه‌های مرکز حافظ‌شناسی با همکاری ستاد یادروز حافظ است که به‌مناسبت بیست‌وپنجمین یادروز حافظ درنظر گرفته شده و به‌صورت مجازی ارائه خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

شعر حافظ همه بیت الغزل معرفت است

نقش ِعشق و موسیقی در سخن حافظ