صنایع تبدیلی، حلقه تکمیلی تولید

به گزارش خبرگزاری  صدا وسیما مرکز گلستان ،صنعت و کشاورزی همواره مکمل هم بوده اند، چه در بخش ابزار آلات تولید و چه در بخش برداشت و چه در بخش نگهداری محصولات.
هدر رفت ۳۰ درصدی برخی محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره مصرف ، هر ساله ضرر بسیار بزرگی به اقتصاد کشور وارد می‌کند و برای جلو گیری از این ضرر و زیان صنعت بهترین راه را پیش رو  قرار می‌دهد تا ضمن افزایش ضریب ماندگاری با ایجاد ارزش افزوده توان اقتصادی صنعت کشاورزی زا افزایش دهد.
مقصودلو ،کشاورز سیب زمینی کار گرگانی می‌گوید: به علت ارزان بودن قیمت سیب زمینی و جبران نکردن هزینه‌های داشت و برداشت مجبور شدم زمین خود را شخم کنم.

به علت نبود آموزش صحیح به کشاورزان برای انتخاب واریته های مقاوم و با ماندگاری بالا یا مخصوص صنایع ۸۰ درصد سیب زمینی  استان گلستان مخصوص تازه خوری است و تنها ۲۰درصد بدرد  صنایع می خورد به همین علت سیب زمینی هایی که برداشت شده باید  زود تر راهی بازار شود تا خراب نشود هر حتی به قیمت پایین.

رضایی، کشاورز گوجه کار رامیانی می‌گوید: امسال هم کارخانه‌های رب گوجه محصول ما را بسیار ارزان خریدند و نتوانستیم درآمد خوبی کسب کنیم.

درباره گوجه فرنگی  گلستان هم به علت ورود محصولات سایر استانها به بازار  کشور در تابستان و کشت و برداشت ارقام نا مناسب برای تازه خوری و  صادرات ارقام با ماندگاری  کم همین  اتفاق می افتد .

رضایی می افزاید : با فراوان شدن عرضه گوجه در بازار ، صاحبان کارخانه های رب گوجه به راحتی بر سر قیمت گوجه استان می زنند و ما ضرر  می کنیم و یا بخشی از محصول را نچیده و در زمین باقی می گزاریم.

بر اساس آمار سازمان جهانی غذا (فائو) بیش از ۳۵ درصد محصولات کشاورزی در جهان به ضایعات تبدیل می‌شود.

ضایعات کشاورزی درایران ۲۵ برابر کشور‌های پیشرفته دنیا بوده و در بخش ضایعات میوه رتبه اول دنیا را دارد بطوری که با این حجم دور ریختنی می‌توان ۱۵ میلیون نفر راسیر کرد.

آمار و برآورد‌های داخلی هم نشان دهنده ضایعات ۲۵ تا ۳۰ درصدی محصولات کشاورزی از مزرعه تا خانوار‌ها را دارد.
البته بشر از قدیم روش‌هایی برای افزایش ماندگاری محصولات مانند شور کردن، دودی کردن، عصاره گرفتن داشته است.

مصرف بعضی محصولات نیاز به فرآوری دارد.
رحمتی صاحب یک کارخانه شالی کوبی در گلستان می‌گوید: در پی خشکسالی‌های امسال ،تولید شلتوک که مواد اولیه کارخانه ماست در گلستان بسیار کاهش یافته و تنها برای دو ماه قادر به فعالیت هستیم.
اسلامی، مسئول تولید کارخانه فرآوری زیتون که با ۳۰ درصد ظرفیت کار می‌کند می‌گوید: به علت خشکسالی و کاهش تولید زیتون در استان امسال بخشی از مواد اولیه خود را از استان فارس خریداری کردیم.
سلیمانی ،صاحب کارخانه رب گوجه فرنگی که تنها ۹۰ روز درسال فعال است می‌گوید: امسال بخشی از مواد اولیه مورد نیاز کارخانه خود را از گوجه فرنگی زنجان تامین کردیم تا خط تولید ما خالی نماند.
امنیت غذایی بخشی از امنیت سیاسی و امنیت اجتماعی است و صنایع تبدیلی با فرآوری و ایجاد ارزش افزوده  به مواد غذایی اشتغالزایی قابل توجهی دارد.

این بخشی از واقعیتی است که امروزه با افزایش جمعیت، کاهش منابع کشاورزی و افزایش هزینه‌های تولید محصولات با ماندگاری بالا اهمیت صد چندانی یافته است.
همیشه بخشی از محصولات کشاورزی به صورت تازه خوری مصرف می‌شود و بخشی برای مصرف باید فرآوری شود و بخشی بیش از نیاز تولید می‌شود و برای افزایش ماندگاری فرآوری شود.
آنچه نیاز همیشه جوامع بوده توانایی افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی و امکان ذخیره ومصرف آن‌ها در خارج از فصل تولید است.
بنا بر این صنایع تبدیلی بخش کشاورزی فعالیتی است که به موازات تولیدات بخش کشاورزی فعالیت می‌کند.
هدف اصلی صنایع تبدیلی جذب مواد خام، افزایش ماندگاری با فرآوری و بسته بندی وایجاد ارزش افزوده است و شامل بخش فرآوری یا فرایند تولید و بخش بسته بندی یا سورتینگ و بخش نگهداری یا انبار است.
در بخش فراوی محصول جدید از مواد خام تولید می‌شود، در بخش بسته بندی محصول کشاورزی سورتینگ و درجه بندی و مطابق نیاز بازار بسته بندی می‌شود و در بخش نگهداری برای زمانی که بازار مصرف تقاضا کند در سردخانه یا انبار نگهداری می‌شود و از فن آوری‌های نوین از جمله سردخانه‌های مدرن و انبار‌هایی با قابلیت کنترل دما و رطوبت استفاده می‌کند.
در اقتصادصنایع کشاورزی دو دیدگاه جدید و قدیم دارد.
یاسر ساور سفلی ،معاون مدیر  صنایع جهاد کشاورزی گلستان می گوید:در دیدگاه قدیمی یا سنتی صنایع تبدیلی بر اساس نوع محصول کشاورزی غالب منطقه و میزان محصول ایجاد می‌شد و رابطه‌ای بین تولیدات کشاورزی و تقاضا وجود نداشت و از وضع هم خبر نداشتند   که باعث می شد گاهی همه محصول کشاورزی را جذب نکنند و بخشی از آن به هدر می‌رود اما در دیدگاه جدید، صنایع تبدیلی بر اساس نیاز بازار مصرف داخلی و خارجی شکل می‌گیرد و پس از بازار یابی  با کشت قرار دادی به کشاورز سفارش تولید می‌دهد.
ساور می افزاید :در دیدگاه سنتی کار خانه فرآوری زمانی ایجاد می شود که مواد خام در منطقه وجود داشته باشد بدون توجه به نیاز بازار یعنی در خارج از فصل و یا درصورت تغییر کشت در منطقه کارخانه هم تعطیل می‌شود، مانند کارخانه‌های پنبه پاک کنی تعطیل شده گلستان، در نتیجه، چون وابسته به تولید مواد اولیه است و در طول سال مواد اولیه تولید نمی‌شود بخش از سال غیر فعال است و امکان برنامه ریزی برای تولید، بازار یابی، رقابت با صنایع و حفظ بازار داخلی و صادراتی وجود ندارد،در این دیدگاه کارخانه باید در خارج از فصل تولید مواد اولیه را با صرف هزینه‌های بالای حمل ونقل  وتامین کند.
وی می گوید :در روش مدرن که صنایع تبدیلی منطبق با نیاز‌های بازار مصرف شکل می‌گیرد ،کارخانه‌ها برای تولید مواد اولیه در قالب کشت قرار دادی به کشاورزان سفارش تولید می‌دهند یا صنایع در قالب واحد‌های کشت و صنعت فعالیت می‌کنند و در نتیجه امکان تامین مواد اولیه کارخانه و فعالیت بیشترآن وجود دارد و همیشه امکان برنامه ریزی برای تولید و تامین نیاز بازار مصرف وجود دارد و کالای تولید شده بازار مصرف دارد، زیرا با تحقیق و توسعه یا R&D از نیاز‌های بازار و ذائقه وسلیقه مصرف کننده آگاهند.
ساور می افزاید:در نگاه مدرن نوع محصول کشاورزی بر اساس الگوی کشت یعنی  اقلیم منطقه و مطابقت با منابع آبی و محیط زیست آن مشخص و تولید می‌شود وکارخانه بر اساس آمایش سرزمینی در شعاع ۱۸۰ کیلومتری  اراض کشاورزی ایجاد می‌شود و در این روش کشاورز می‌تواند با خیال راحت محصول با کیفیت تولید و عرضه کند و هم کارخانه‌ها با خیال راحت مواد اولیه  تامین ومحصولاتی با ماندگاری بالاتر برای بازار تولید کنند و با جذب نیرو‌های کار به اشتغال جامعه و افزایش درآمد و امنیت اجتماعی کمک کند.
صنایع تبدیلی در گلستان
استان گلستان با داشتن بیش از ۶۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی سالانه ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تن محصول کشاورزی تولید می‌کند که حدود ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تن آن قابلیت فرآوری دارد، اما در حال حاضرتنها  ۳ میلیون و ۴۶۱ هزار تن محصول در صنایع تبدیلی استان جذب می‌شود و باید برای فرآوری ۳۴۰ هزار تن محصول باقی مانده صنایع جدید ایجاد کرد یا صنایع موجود را توسعه داد.

نقی اسدی، مدیر صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: افزایش ظرفیت جذب ماده خام کشاورزی، بازسازی و نوسازی واحد‌های به بهره برداری رسیده و ایجاد صنایع جدید و اشتغالزایی ، صدور مجوز تاسیس ،صدور پروانه بهره برداری و معرفی برای دریافت تسهیلات به بانک‌ها مهمترین وظیفه‌های معاونت صنایع جهاد کشاورزی است.
آقای  اسدی می‌افزاید: یکی دیگر از وظایف این معاونت ،توسعه ۱۰ درصدی صنایع موجود بر اساس تخمین افزایش ۱۰ درصدی  تولید و بهره وری اراضی کشاورزی و تخمین ۱۰ درصدی نیاز بازار مصرف و بازار اشتغال است که در برخی موارد با ایجاد واحد‌های صنعتی جدید، در برخی موارد با ایجاد خط تولید دوم در کنار خط تولید اصلی برای فرآوری محصولات دیگر خارج از فصل خط تولید اول و در برخی موارد با بهینه کردن ماشین آلات خط تولید انجام می‌دهیم.
وی مشکل عمده سرمایه گذاری در این بخش را تسهیلات حمایتی می‌داند ومی گوید:برای توسعه صنایع تبدیلی به تسهیلات ارزان قیمت با کار مزد کمتر از ۱۰ درصد، با دوره پرداخت دراز مدت، تسهیل دریافت وثیقه‌های بانکی و پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش با کار مزد کمتر از ۱۲ درصد است.
به گفته وی: کارخانه‌های آرد، رب گوجه فرنگی، شالیکوبی، خوراک دام، ماکارونی، کشتارگاه دام و طیور، کود آلی و روغن کشی،فرآوری میگو، انبار داری محصولات کشاورزی، سردخانه و سورتینگ میوه و بسته بندی حبوبات و غلات و خشکبار عمده صنایع تبدیلی استان گلستان را تشکیل می‌دهند.
اسدی می افزاید:از جمله مزایای وجود صنایع تبدیلی در استان گلستان فرآوری پسماند کارخانه‌های صنایع تبدیلی و کشتار گاه های مرغ و دام برای تهیه خوراک دام و کود کشاورزی است که به این ترتیب محصولات غذایی هیچ دور ریزی نخواهد داشت.
با توجه به رابطه یک طرفه موجود بین بانک‌ها و کارخانه‌ها  و پدیده هایی مانند خشکسالی خطر پذیری یا ریسک سرمایه گذاری در صنایع تبدیلی بالاست و کارخانه‌ها در صورت پیش آمد تنش‌هایی مانند خشکسالی و کمبود مواد اولیه از پرداخت اقساط ناتوان شده و در نهایت به مصادره و تملک بانک‌ها در می‌آیند، زیرا بانک‌ها سود خود را می‌خواهند.
وی با اشاره به ضرورت کاهش سود بانکی تسهیلات صنایع تبدیلی می گوید : تسهیلات با سود ۱۸ درصد برای کارخانه دار‌ها به صرفه نیست و با توجه به شرایط تحریم‌های موجود صنایع تبدیلی برای تامین غذای جامعه به کمک بیشتر دولت نیاز دارند.
به گفته کارشناسان ،راهکار اصلی تامین امنیت غذایی و کاهش هدر رفت محصولات کشاورزی ایجادواحد‌های کشت و صنعت و تعاونی‌های تولید و استار تاپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان کشاورزی برای افزایش بهره وری اراضی کشاورزی است.

بهره وری اراضی کشاورزی
یکی دیگر از راهکار‌های اساسی برای کشاورزی معیشتی و خرده مالکی استان گلستان که بیش از ۸۰ درصد مالکیت اراضی کشاورزی را تشکیل می‌دهد رعایت الگوی کشت است که می‌تواند محصولات کشاورزی را متناسب با نیاز بازار مصرف و صنایع موجود و منابع آبی منطقه هماهنگ کند.
در صورت حمایت از صنایع تبدیلی هم امنیت غذایی حفظ می‌شود و هم هدر رفت محصولات کشاورزی کاهش می‌یابد و هم امنیت شغلی برای کارگران ایجاد می‌شود وهم امنیت اجتماعی افزایش می‌شود.

اشتغالزایی بالای صنایع تبدیلی

آقای دیانی صاحب کارخانه سورتینگ و فرآوری میگو در بندر ترکمن می‌گوید: امسال ۵۰۰ تن میگو را فرآوری و بسته بندی کردیم که ۸۰ درصد آن را به کشور‌های چین، لبنان، امارات، روسیه و اروپایی صادر می‌کنیم.

او می‌ افزاید: ۲۰ درصد میگو را برای مصرف داخل کشور بسته بندی می‌کنیم و برای ۴ نوع ذائقه با چهار طعم بسته بندی می‌کنیم.

آقای دیانی با اشاره به اشتغالزایی بالای فرآوری میگو می‌افزاید:دردو شیفت کاری حدود ۱۶۰ نفر از بانوان منطقه در فصل صید در این کارخانه مشغول کار شده اند.

وی که قصد توسعه کارخانه فرآوری خود را دارد با اشاه به مشکل وثیقه بانکی برای دریافت تسهیلات ۵ میلیارد تومانی می‌گوید: با وجود هزینه دو میلیارد تومانی برای احداث کارخانه جدید، بانک عامل برای اعطاء تسهیلات با سود ۱۸ درصدی مبلغ ۱۳ میلیارد تومان وثیقه از ما خواست که با وجود تامین وثیقه مورد نظر تسهیلات ما را پرداخت نمی‌کنند.

اولویت اعطای اعتبارات در گلستان با صنایع تبدیلی

حسین طلوعیان، رئیس صنعت، معدن و تجارت استان می گوید: محور توسعه گلستان، کشاورزی و صنایع تبدیلی است و اولویت اعطای اعتبارات در گلستان با صنایع تبدیلی است.

طلوعیان با بیان اینکه بعد از تولید محصولات خام کشاورزی، چهار بخش سورتینگ (درجه بندی)، بسته بندی، فرآوری و نگهداری،صنایع تبدیلی را تشکیل می دهند می افزاید: در کشور‌های توسعه یافته، بیش از ۹۵درصد از تولیدات خام، وارد این چرخه می‌شود، ولی در کشور ما حدود ۴۰درصد به این چهار بخش می‌رسد.

وی با اشاره به اینکه فصل تولید محصولات و ماندگاری آن محدود است، می گوید: برای ایجاد ارزش افزوده، توسعه صنایع تبدیلی، ضروری است.

رئیس صنعت، معدن و تجارت گلستان می افزاید: برای محصولات راهبردی استان مانند گندم، دانه‌های روغنی و گوجه فرنگی، ظرفیت‌های صنعتی خوبی داریم، اما باید برای تامین مواد اولیه، فکری بشود و باید تولیداتمان را با ارزش افزوده بسنجیم با تولید محصولاتی با فناوری بالاتر، روی بیاوریم.

وی با اشاره به در دستور کار بودن تکمیل زیر ساخت‌ها در شهرک‌های صنعتی می گوید: در چند سال گذشته، با توجه به اعتبارات خوبی که داشتیم، توانستیم با پرداخت سرمایه در گردش، بسیاری از ظرفیت‌ها را تکمیل کنیم و در تولیدات راهبردی استان، رشد خوبی داشتیم.

طلوعیان می افزاید: اما اعتبارات بیشتر و ویژه تری می‌طلبد و در سال‌های اخیر، سهم صنایع تبدیلی در پرداخت تسهیلات ثابت، حداکثر ۲۰درصد از کل بود که مشارکت بیشتر بانک‌ها را می‌طلبد.

وی با بیان اینکه سقف تسهیلات بانک‌ها در استان‌ها باید افزایش یابد می گوید: اکنون در حوزه کشاورزی و صنعت، بیش از یکهزار و ۱۰۰طرح صنایع تبدیلی با دست کم ۲۰هزار فرصت شغلی داریم که ۱۲تا۱۳ هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری لازم دارد.

طلوعیان، راه اندازی منطقه آزاد اینچه برون را هم برای واردات تکنولوژی و فرآوری و صادرات تولیدات استان و جذب سرمایه گذار، ظرفیت خوب و جذاب برای سرمایه گذاری می داند.

نقی اسدی، مدیر صنایع تبدیلی جهادکشاورزی گلستان نیز با اشاره به تولید سالانه ۵و نیم میلیون تُن انواع محصولات زراعی، باغی و دامی در استان می گوید: ۵۱واحد صنایع تبدیلی جدید در استان نیاز است که به سرمایه نیاز دارد و برنامه ریزی کردیم تا بر اساس نیاز‌ها تولید کنیم.

امیر یوسفی، نائب رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران نیز می گوید:توسعه صنایع تبدیلی به خصوص در منطقه آزاد اینچه برون فرصت بسیار مناسبی هم برای سرمایه گذاران و هم برای کشاورزی و هم برای صادرات گلستان است.

وی می افزاید:در مراوداتی که با تجار خارجی داریم، معرفی محصولات و ظرفیت‌های استان در دستور کار است.

نتیجه 

توسعه صنایع تبدیلی با فن آوری روز دنیا در استانی که قطب تولید بسیاری از محصولات کشاورزی همچون گندم و کلزای کشور است و به بازار های  داخلی و خارجی راه دارد بسیار ضروری است و دولت با تامین نیاز سرمایه گذاران این بخش می تواند ضمن افزایش اشتغالزایی ، ارزش افزوده بالا برای  محصولات استان ایجاد کند که این مهم نیازمند حمایت های بانکی با سود پایین است تا  در صورت  بروز تنش های بخش کشاورزی و کاهش مواد اولیه صنایع تبدیلی به سرعت ورشکسته و مصادره نشوند.