ظرفیت‌های مغفول مانده بندر چابهار؛ تنها بندر اقیانوسی کشور

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: در روز ۵ مارس ۲۰۲۱ وزیر امور خارجه هند “اس جایشنکار” در یک سخنرانی در اجلاس دریایی هند گنجاندن بندر چابهار به کریدور شمال- جنوب را خواستار شد.

جایشکار در این سخنرانی که همزمان با “روز چابهار” بوده، بزرگداشت این روز را نشان تعهد قوی هند در ارتباطات منطقه ای عنوان کرده. هند نزدیک به سه دهه است که توسعه بندر چابهار در آب های دریای عمان را در نظر داشته تا علاوه بر افزایش روابط تجاری با ایران بتواند از ظرفیت های این بندر در مسیر ترانزیت کانال شمال - جنوب “INSTC” برای دسترسی به بازار‌های اروپایی استفاده نماید.

اتحاد آسیای جنوبی با خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی، روسیه و اروپا توسط این دالان تجاری هدف همه کشور‌های مسیر، به خصوص هند است که با ایجاد فرصت های اقتصادی و پویایی ژئواکونومیک می تواند منجر به تغییر ژئوپلیتیک در اوراسیا شود.

قوانین بالادستی سند
سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی
تطبیق با قانون برنامه سوم و پنجم توسعه کشور
تقویت دیپلماسی اقتصادی با تمرکز بر ورود به بازار‌های جهانی برای صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی، تأمین مالی و جذب سرمایه گذاری خارجی و دستیابی به فناوری های نوین و ایجاد زمینه های
لازم برای حضور بخش غیردولتی در دیگر کشور‌های منطقه و کشور‌های جنوب غربی آسیا به ویژه کشور‌های همسایه و اسلامی در چهارچوب سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی
بند ۱۰ اقتصاد مقاومتی - توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالاو خدمات و تأمین نیاز‌های ضروری و منابع مالی از خارج
بند ۱۲ اقتصاد مقاومتی: مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز
*ماده ۱۸۶ قانون برنامه سوم توسعه.
*ماده ۲۱۰ برنامه پنجم توسعه در زمینه سیاست خارجی.

تاکیدات رهبر معظم انقلاب
مقام معظم رهبری در دیدار خود با فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۹ آذر ۱۳۹۳ فرمودند:" مسئله آبادسازی سواحل مکران نیز جزو همین کار‌های اساسی است که باید با همکاری دولت، برنامه‌های مورد نظر در این منطقه با سرعت بیشتری دنبال شود". (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای)

چرایی و اهمیت موضوع
توسعه بندر چابهار (سواحل مکران) و کریدور شمال - جنوب مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا محسوب می شود و اهمیت ژئواکونومیک زیادی برای جمهوری اسلامی ایران دارد. این مسیر در مقایسه با مسیر‌های سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان تر است. این کریدور همچنین می تواند یکی از مسیر‌های مهم ترانزیتی در آسیای میانه باشد که کشور‌های مسیر این کریدور را منتفع می کند. این کریدور ارتباط ترانزیتی کشور‌های شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و دریای خزر به کشور‌های حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار کرده و اتصال خلیج عمان و بندر چابهار به عنوان بندری استراتژیک به این کریدور در مبادله کالا به شرق کشور و همسایه‌های شرقی و آسیای میانه نقش مهمی ایفاد خواهد کرد.

ارزش فراگیری و پرداخت سند
باتوجه به تاکیدات مقام معظم رهبری درباره توسعه سواحل مکران و نظر به اینکه این بندر می‌تواند سبب تسهیل ترانزیت کالا از کشور‌های شمال اروپا و روسیه و از طریق ایران به کشور‌های حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا شود و همچنین بندر چابهار در ساحل شرق دریای مکران، به عنوان بندری استراتژیک در مبادله کالا به شرق کشور و همسایه های شرقی و آسیای میانه نقش مهمی ایفاد خواهد کرد و می تواند جایگزینی برای تردد از کانال سوئز باشد؛ بر این اساس توسعه این بندر حائز اهمیت است چرا که توسعه سواحل مکران فرصتی ممتار برای اقتصاد شرق و جنوب کشورمان نیز محسوب می شود.

سابقه موضوع:
توافقنامه این کریدور (و توسعه بنادر مرتبط با آن) در سال ۲۰۰۰ در سن پترزبورگ روسیه توسط وزرای حمل و نقل روسیه، ایران و هند امضا و در سال ۲۰۰۲ به تصویب رسیده و کشور‌های ارمنستان، آذربایجان، قزاقستان، بلاروس، تاجیکستان، ترکمنستان، اوکراین، قرقیزستان، ترکیه، بلاروس، سوریه و بلغارستان نیز متعاقباً به آن پیوستند. علاوه بر آن برخی از کشور‌های اروپایی مانند فنلاند، استونی و لتونی نیز علاقه خود را برای پیوستن به آن ابراز کرده اند. همگرایی کشور‌های اروپایی، آسیای غربی و آسیای میانه این پروژه را یکی از مهمترین مسیر‌های ارتباطی اوراسیا تبدیل کرده است.

کریدور شمال- جنوب به عنوان یک شبکه چند حالته (دریایی، ریلی و جاده ای) به طول ۷۲۰۰ کیلومتر برای جابجایی بار از بمبئی در هند تا هلسینکی در فنلاند در مقایسه با مسیر‌های سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان تر محاسبه شده و هند قادر خواهد بود با انجام این پروژه تا ۲۰ درصد در هزینه حمل و نقل و تدارکات ارسال کانتینر به کشور‌های مشترک المنافع در آسیای مرکزی صرفه جویی کند.

گفتنی است در سیاست های کلی برنامه ششم توسعه به طور مشخص توسعه اقتصاد دریایی جنوب کشور حد فاصله چابهار تا خرمشهر، مورد تاکید قرار گرفته؛ منطقه ای که در برنامه‌های توسعه‌ای سال های گذشته مغفول مانده است.

مسئله بر زمین مانده
باتوجه به شرایط تحریمی ایران، توسعه این بندر و سواحل مکران برای تکمیل حلقه مفقوده کریدور شمال به جنوب می تواند سبب افزایش سرانه تولید ناخالص ملی شود. همچنین ایران می تواند به عنوان پل ارتباطی بین کشور‌های شمال (روسیه وکشور‌های حوزه اوراسیا) و همچنین کشور‌های جنوب آسیا و خلیج فارس برای ترانزیت کالا ایفای نقش کند. این نکته قابل توجه است که اگر توسعه این بندر طولانی شود پاکستان با توسعه بندر گوادر (کانال ارتباطی چین به اقیانوس هند) قادر خواهد بود جایگاهی راهبردی در منطقه برای خود کسب کند.

پژوهشگر: مریم قربانعلی نژاد