وقتی شفافیت در سلیقه ای عمل کردن نفس کم می آورد!

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما:  تجربه شفاف سازی در دنیا نشان می دهد هر چقدر بر میزان شفافیت نهاد‌ها و سازمان افزوده شود، به همان میزان فرآیند‌های اصلاحی اداره امور ،ایجاد انگیزه برای نوآوری، انسجام اجتماعی، تحول فرهنگی تقویت می شوند.

پاسخگویی و شفافیت، پایه‌های لازم الاجرای نظارت مردمی هستند که بخش دولتی، خصوصی و جامعه مدنی را به تمرکز بر نتایج، پیگیری اهداف روشن، توسعه استراتژی‌های مؤثر، نظارت بر عملکرد و گزارش آن وادار می کند. پاسخگویی به افراد و سازمان های مسئول در برابر عملکرد اشاره دارد و شامل پاسخگویی مالی، اداری، سیاسی و اجتماعی می باشد؛ بنابراین شفافیت تسهیل دستیابی شهروندان به اطلاعات و درک آن‌ها از سازوکار‌های تصمیم گیری است. به تعبیری شفافیت بخش دولتی با استفاده از استاندارد‌های واضح و دستیابی به اطلاعات شروع می شود.

با این اوصاف بررسی فهرست وضعیت زیر مجموعه هایی وزارتخانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برروی سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد اطلاعات نشان می دهد از ۵۷ زیر مجموعه این وزراتخانه، ۵۴ زیرمجموعه متصل به سامانه فعال است و در واقع سه زیرمجموعه سازمان امور سینمایی و سمعی و بصری فعال نیست.

این سازمان سینمایی کشور یک سازمان زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران است که مسئولیت رسیدگی به امور سینمایی و شبکه‌های نمایش خانگی را بر عهده دارد. نکته قابل تامل در خصوص این سازمان نخست اینکه گزارش عملکرد این سازمان در بخش اسناد منتشر شده سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، ۱۴ مورد و تا سال ۱۳۹۷ است، همچنین با مراجعه به سایت سازمان امور سینمایی و http://cinema-org.ir/?p=newslis به عنوان مثال مجوز‌ها و پروانه‌های صادره سینمایی و غیر سینمایی و ... تا تاریخ ۱۰/ ۰۳/ ۱۳۹۷ در این سایت بارگذاری شده است.

دوم سازمان سینمایی و امور سمعی و بصری زیر مجموعه وزارتخانه‌ای است که در حقیقت متولی ارسال گزارش به دولت و مجلس، بوده، اما سلیقه‌ای عمل کرده است؛ به گونه‌ای که در مراجعه به سایت، این سازمان عملکرد خود را در راستای ترویج شفافیت در سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات منتشر نکرده است.

قوانین بالادستی سند
بند (د) ماده یک قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات – مصوب ۱۳۸۷
و بند (۴) آیین نامه اجرایی ماده (۸) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مشتمل بر۲۳ ماده و هفت تبصره است که به موضوعات مختلف از جمله آزادی اطلاعات، ترویج شفافیت، آئین دسترسی آزاد، استثنائات دسترسی آزاد، مسئولیت‌های مدنی و کیفری و... می‌پردازد.

مطابق بند (د) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات و بند (۴) از ماده (۱) آیین‌نامه اجرایی این قانون، همه مؤسسات عمومی شامل "سازمان‌ها و نهاد‌های وابسته به حکومت به معنای عام آن شامل دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری، نهاد‌های انقلابی، نیرو‌های مسلح، قوای قضائیه و مقننه و مؤسسات، شرکت ها، سازمان ها، نهاد‌های وابسته به آن‌ها و بنیاد‌ها و مؤسساتی که زیر نظر مقام معظم رهبری اداره می شوند.

با رعایت تبصره ذیل ماده (۱۰) قانون و همچنین هر مؤسسه، شرکت یا نهادی که تمام یا بیش از پنجاه درصد سهام آن متعلق به دولت یا حکومت که در مجموعه قوانین جمهوری اسلامی ایران آمده است»، به موجب ماده (۵) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات "مکلفند اطلاعات موضوع این قانون را در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض در دسترسی مردم قرار دهند".

دسترسی مردم به اطلاعات در مواد ۳۰ و ۳۱ منشور حقوق شهروندی که در سال ۱۳۹۵ از سـوی رئـیس جمهور وقت به عنوان برنامه و خط مشی دولت ابلاغ شد همه مسئولان، کارگزاران و کارکنان نظـام را ملـزم مـی کنـد تـا رعایت و اجرای قانون انتشار و دسترسی آزاد بـه اطلاعـات را جـدی بگیرنـد.

تأکیدات رهبر معظم انقلاب در شفافیت
شفاف‌سازی؛ دستور اسلامی
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای ۲۳/ ۰۷/ ۹۷ در ابتدای جلسه‌ی درس خارج فقه، در فرازی از نامه‌ی حضرت امیرالمؤمنین (ع) خطاب به مسئولان و فرماندهان نظامی را خواندند و این نامه را به‌مثابه‌ی دستورالعملی برای همه‌ی مدیران نظام اسلامی دانستند. در فرازی از این نامه، موضوع شفافیت مسئولان مطرح شده است: "اَلا وَ اِنَّ لَکُم عِندِی اَن لَا اَحتَجِبَنَّ دُونَکُم سِرّاً اِلّا فی حَرب» (امالی طوسی، ص۲۱۷.)، «بدانید حقّ شما بر من است که چیزى را از شما جز اسرار جنگ پنهان ندارم". معنای شفافیت این است که «مسئول در جمهوری اسلامی عملکرد خودش را به‌طور واضح در اختیار مردم قرار بدهد.» (خطبه‌های نماز عید سعید فطر ۲۹ /۰۶/ ۱۳۸۸)

شفافیت در ارتباط با مردم
اگر در اموری که به زندگی مردم مربوط می‌شود شفافیت از سوی دولتمردان صورت پذیرد، جلوی بسیاری از بدگمانی‌ها و اختلاف‌ها را خواهد گرفت. شفافیت، اعتماد مردم به حکومت را افزایش می‌دهد. در این رویکرد مردم جدای از حکومت نیستند؛ همه‌چیز با آن‌ها در میان گذاشته خواهد شد؛ «هم به مردم اطّلاع‌رسانى کنید، خبر دهید و پیشرفت‌ها را بگویید؛ هم اگر واقعاً موانعى وجود دارد، آن‌ها را هم شفّاف با مردم در میان بگذارید.» (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت (۰۴/۰۶/۱۳۸۱) مردم باید بدانند مشکلات کشور چیست که در این صورت بتوانند در حل مشکلات به دولت کمک کنند؛ با مردم حرف بزنید، مسائل را به مردم بگویید، بگویید که دشمن می‌خواهد از رخنه‌ی اقتصادی استفاده کند، بگویید البته ما مشکلات اقتصادی‌ای داریم، دشمن می‌خواهد از این استفاده کند، ما نخواهیم گذاشت و به کمک شما احتیاج داریم" (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت ۲۴/ ۰۴/ ۱۳۹۷)

چرایی و اهمیت موضوع
متولی شفافیت خود شعار شفافیت می دهد، اما زیر مجموعه آن سلیقه‌ای عمل می کند.
سلیقه‌ای عمل کردن به قانون موضوعی است که در رابطه با این موضوع و حوزه‌های مختلف قابل پیگیری است.

ارزش فراگیری و پرداخت سند
فصل سوم قانون دسترسی آزادی دسترسی به اطلاعات در خصوص ترویج شفافیت
بند اول - تکلیف به انتشار
ماده ١٠ - هریک از موسسات عمومی باید جز در مواردی که اطلاعات دارای طبقه بندی می باشد، در راستای نفع عمومی و حقوق شهروندی دستکم به طور سالانه اطلاعات عمومی شامل عملکرد و ترازنامه (بیلان) خود را با استفاده از امکانات رایانه‌ای و حتی الامکان در یک کتاب راهنما که از جمله می تواند شامل موارد زیر باشد منتشر سازد و در صورت درخواست شهروند با اخذ هزینه تحویل دهد. 

بند دوم - گزارش واحد اطلاع رسانی به کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
ماده ١٢ - موسسات عمومی موظفند از طریق واحد اطلاع رسانی سالانه گزارشی درباره فعالیت های آن موسسه در اجرای این قانون به کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات ارائه دهند.

سابقه موضوع:

مسئله بر زمین مانده
متولی نهاد شفافیت و زیر مجموعه های آن در عملیاتی کردن قانون که خود باید پیشرو باشند تا انگیزه بیشتر سایر نهاد‌های و سازمان‌های دولتی را در ترویج شفافیت رقم زند نه اینکه خودشان سلیقه‌ای عمل کنند و از نهاد‌های دیگر انتظار شفافیت داشته باشند. موضوع اصلی که باید در دستور کار رسانه ای در کنار ترویج و مطالبه گری قانون شفافیت قرار گیرد، شفاف سازی در خصوص سلیقه‌ای عمل کردن به قانون است که طیفی وسیعی از حوزه ها و دستگاه ها را شامل می شود.

پژوهشگر: محمد نیک ملکی