۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان ؛ اینجا در منطقه سیاه درویشان صومعه سرا، یادمانی است که نوشته‌های روی آن ، معرّف آغاز یکی از مهم‌ترین رویداد‌های دهه ۹۰ قرن ۱۳ هجری خورشیدی است.
اسناد می‌گوید ؛ در هُرم هوای بیستم مرداد ۱۲۹۳ هجری خورشیدی، میرزا کوچک و چند نفر از یارانش، پس از گذر از روستای پیربازار رشت و تالاب انزلی، در این بخش از منطقه سیاه درویشان صومعه سرا که در آن زمان نیزاز و مرداب بود و حالا در گذر زمان منطقه مسکونی شده، با هم، هم پیمان شدند.
اینجا، نخستین گامگاه میرزاکوچک جنگلی و یاران او در برپایی خیزش جنگل است.
جایی که به گواه اسناد تاریخی، دکتر ابراهیم حشمت، میر احمد مدنی، میرزا یحیی اسحاق زاده، میرزا شفیع، میرزا ابولقاسم، دکتر سید عبدالکریم کاشی، عبدالسلام عرب و رضا سرایی، برای رهایی مردم از ستم، سوگند یاد کردند تا نهضتی آزادی خواه را پایه گذاری کنند.

با دکتر عباس پناهی، عضو هیات علمی پژوهشکده گیلان شناسی و مجری طرح جمع آوری اسناد نهضت جنگل صحبت می‌کنم و او درخصوص چگونگی شکل گیری نهضت جنگل توضیح می‌دهد و می‌گوید : در سال ۱۲۵۷ هجری شمسی وقتی یونس ، فرزند میرزا بزرگ ، در محله استاد سرای رشت به دنیا آمد ، شاید کسی فکر نمی‌کرد او روزی بنیانگذار نهضتی شود که سرلوحه آن، استبداد ستیزی و مقابله با استعمار باشد.
این پژوهشگر اسناد تاریخی درخصوص ابعاد شخصیتی روحانی شهید، میرزا کوچک جنگلی هم گفت: میرزا، با اخلاق مداری و مردمداری، توانسته بود چهره‌ای اثرگذار در جامعه باشد و با همین ویژگی‌ها هم توانست جریان‌های مختلف و مجاهدان بسیاری را با نهضت جنگل همراه کند.
دکتر عباس پناهی با بیان اینکه میرزا کوچک جنگلی از مبارزان قدیمی نهضت مشروطه بود گفت: وی به همراه نیرو‌های مردمی مشروطه خواه گیلانی و بختیاری در جریان فتح تهران در تیر ۱۲۸۸ هجری شمسی، حضور و نقش پر رنگی داشت.
مجری طرح جمع آوری اسناد نهضت جنگل با اشاره به اینکه نهضت جنگل قیام مردمی است که در اعتراض به ناکامی مشروطه به بار نشست افزود: چند سال پس از واقعه فتح تهران و پس از تضعیف نهضت مشروطه، هیات اتحاد اسلام، به میرزا کوچک جنگلی ماموریت داد تا با استفاده از پوشش جنگل‌های مناطق تولم و آلیان فومن در گیلان، قیام خود را آغاز کند.
نوه یکی از مبارزان جنگل را پیدا می‌کنم و از او درباره خاطرات پدربزرگش با میرزا کوچک جنگلی می‌پرسم.
عنیات صائمی به نقل از پدربزرگش می‌گوید: میرزا کوچک همینجا در منطقه آلیان فومن، نخستین قدم‌های نهضت را برداشت و مردم هم، گروه گروه به او پیوستند.
او می‌گوید : پدربزرگش از بیزاری مردم منطقه از حکومت و دست نشانده هایش تعریف می‌کرد و اینکه مردم بخاطر ایمان ، صداقت و اقتدار میرزا به او می‌پیوستند و جان و مال خود را فدای نهضت جنگل می‌کردند و برخی هم تا پای جان و تا آخرین گام‌های قیام، دوشادوش میرزا بودند.

جزییات نانوشته‌ای از زندگی میرزا از نسل فرزندان مبارزان و همراهان او بسیار شنیدنی است.
مثل "بی بی لیلا " که سن و سالی از او گذشته است و می‌گوید: پدرش به میرزا کوچک جنگلی، پناه داده است.
او از ماه‌های آخر عمر نهضت جنگل می‌گوید که تنهایی و خیانت، میرزا را به پناه جنگل برد و او را به جنگل‌های منطقه گسکره فومن، جایی که مشهدی نبات، پدر "بی بی لیلا"، کلبه چوپانی داشت کشاند.
"بی بی لیلا" به نقل از مرحوم مشهدی نبات تعریف می‌کند که میررزا کوچک و حسن خان آلیانی یار مورد وثوق او، غروب یکی از روز‌های پاییزی در حالی که برف می‌بارید، به کلبه او رسیدند و میرزا از مشهدی نبات خواست که به آن‌ها پناه دهد.
بی بی لیلا می‌گوید: پدرم برایشان کمی دورتر از کلبه با شاخه درختان پناهگاهی درست کرد و برای میرزا و حسن خان آلیانی، تا ۲ روز آب و غذا برد، اما ۲ روز بعد، چوپانی پیغام آورد که قزاق‌ها باخبر شده اند و به اینجا می‌آیند.
این پیرزن ۹۰ ساله افزود: آنطور که پدرم تعریف می‌کرد: به میرزا خبر می‌دهد و به او آذوقه راه می‌دهد و میرزا هم از او تشکر می‌کند و راهی کوه‌های ماسوله رودخان می‌شود، اما مشهدی نبات در دست قزاق‌ها اسیر شد اگرچه بخت با وی یار بود و زمانی که می‌خواستند برای اعتراف گرفتن زبانش را قطع کنند، یکی از افراد با نفوذ منطقه، مانع شد و پدرک جان سالم به در برد.
البته، خیلی‌ها مثل مشهدی نبات، حاضر بودند جانشان را فدای نهضت و میرزا کنند!

متفاوت‌تر از جنبش‌های دیگر
مجری طرح جمع آوری اسناد نهضت جنگل به تقارن قیام میرزا کوچک جنگلی با ۳ رویداد مهم جنگ جهانی اول، انقلاب بلشویکی در روسیه و انعقاد قرداد ۱۹۱۹ که بر اساس آن، همه امور کشوری و لشکری ایران، زیر نظر مستشاران انگلیسی و با مجوز آنان صورت می‌گرفت، اشاره می‌کند و می‌گوید: همزمانی این رویداد‌ها یکی از وجوه تمایز نهضت جنگل نسبت به دیگر جنبش هاست.
دکتر عباس پناهی توضیح می‌دهد؛ نهضت جنگل در محدوده جغرافیایی‌ای به ثمر می‌نشیند که گذرگاه و دروازه ورود به اروپاست و بسیاری از معادلات جهانی در آن دوره، در همین کریدور برنامه ریزی شده بود.

نهضت جنگل، نهضتی به روز
پای حرف‌های یک کارشناس جامعه شناسی می‌نشینم.
دکتر نعیمی، استاد دانشگاه با بیان اینکه تشکیلات نهضت جنگل، روزنامه منتشر می‌کرد گفت: روزنامه جنگل، به نوعی ارگان رسمی اطلاع رسانی نهضت جنگل، محسوب می‌شود.
وی یکی از عناصر متمایز کننده این نهضت نسبت به جنبش‌های دیگر را ورود کنشگران جدید از جمله زنانی می‌داند که به عنوان یک کنشگر سیاسی و نظامی در روند قیام جنگل حضوری موثر دارند.
این جامعه شناس در این باره مثالی می‌زند و می‌گوید: برای مثال "عظمت خانم فولادلو" حاکم خلخال یکی از عناصر تاثیرگذار در نهضت جنگل بود که به علت نفوذ، قدرت و تمکن مالی بسیار، حمایت‌های زیادی از قیام میرزا کرد و در به ثمر نشستن این نهضت هم بسیار نقش داشت.
به گفته وی نهضت جنگل از امور رفاهی مردم و توسعه ازجمله راه سازی و مدرسه سازی هم غافل نبوده است.

نهضت جنگل، سامانه غیر نظام‌مند مردمی
سراغ دکتر مجید رحمانی، یکی از پژوهشگران تاریخی گیلان می‌روم او از نهضت جنگل به عنوان یک سامانه غیر نظام‌مند مردمی یاد می‌کند و می‌گوید: مبارزان جنگل، مردم عادی بودند و بدون تشکیلات نظامی و داشتن تجهیزات، امکانات و یا بودجه مشخص، راهبرد‌های نهضت را در مقابله با استبداد و استعمار عملی می‌کردند.
او با بیان اینکه قشر‌های مختلف پزشک، نقاش، روزنامه نگار، کشاورز، دامدار و کسبه هر کدام، به سهم خود در جریان این نهضت با میرزا همراهی می‌کردند افزود: یک نفر کار و زندگی اش را رها می‌کند و اسلحه به دوش، همراه میرزا، جنگل‌ها را پاتوق مبارزه می‌کند و دیگری در سنگری دیگر، بخشی از محصول را برای ادامه حیات نهضت جنگل و تامین نیاز‌های این جنبش هدیه می‌دهد.
دکتر مجید رحمانی به خدمات بزرگ این نظام مردمی اسلامی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: برای مثال در سال‌هایی که قحطی بزرگ و بیماری وبا و آنفلونزا، پایتخت را فرا گرفت و تلفات بی سابقه‌ای به جا گذاشت، مردم گیلان به رهبری میرزا کوچک جنگلی و یارانش، دست به کار شدند و افزون بر فرستادن آذوقه و دارو به پایتخت، مهاجرانی را که برای فرار از این وضعیت، از تهران و دیگر مناطق کشور می‌آمدند، در گیلان پناه می‌دادند.

نبض استعمار در دستان نهضتی برخاسته از دل جنگل!
دکتر مجید رحمانی قیام میرزا کوچک جنگلی را نهضتی با ویژگی‌های بیگانه ستیزی و مبارزه با متجاوزان خارجی می‌داند و اذعان دارد: در دوره بی اقتداری حکومت مرکزی ایران، مبارزه ۷ ساله سربازان نهضت جنگل در شمال ایران باعث شد، فعالیت‌های متجاوزان خارجی که این منطقه را گذرگاهی برای اجرای راهبرد‌های جنگ جهانی اول قرار داده بودند، تا حدود زیادی محدود شود.
وی با اشاره به ۶ جنگ مستقیم و غیر مستقیم مبارزان جنگل با روس‌های تزاری و چند نبرد مهم آنان با انگلیسی‌ها افزود: پیروزی در مبارزه‌های پی درپی و نیز اعمال معاهده‌ها و شروط مختلف از سوی تشکیلات نهضت جنگل، قرداد‌های استعماری این متجاوزان را بی اثر کرده بود و ابهت نظامی بیگانگان را شکسته بود.
این پژوهشگر می‌گوید: نهضت جنگل برای حضور و عبور انگلیسی‌ها و روسی‌ها در شمال ایران شرط‌های بسیاری قائل شده بود و در قالب معاهداتی آن‌ها را در قید شرایطی که جمهوری نهضت جنگل تعیین می‌کرد، در آورده بود.

سرمشقی برای جنبش‌های دیگر
دکتر مجید رحمانی، نهضت جنگل را یکی از موفق‌ترین، اثرگذار‌ترین و مردمی‌ترین جنبش‌ها و قیام‌های مردمی می‌داند که تا قبل از انقلاب اسلامی توانسته با اثراتی که ایجاد کرده، الهام بخش تحرکات آزادی بخش دوران معاصر باشد.
وی استقلال طلبی و مبارزه با بیگانگان، آزادای خواهی و مبارزه با استبداد و خودکامگی، اجرای احکام الهی و ارزش‌های ناب اسلامی، نقش آفرینی توده‌های مردم را از مهم‌ترین اشتراکات نهضت جنگل و انقلاب اسلامی دانست و گفت: البته این اشتراکات با دو اثر گذاری متفاوت، جزو مطالبه‌های تاریخی ملت ایران است.

"سردار جنگل" در بیانات رهبری
نگاهی به بیانات رهبری نیز گویای پر رنگ بودن ارزش‌های ناب اسلامی در نهضت جنگل است.
حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: حرکت میرزا کوچک جنگلی، حرکتی ۱۰۰ درصد ایرانی– اسلامی است و میرزا ضمن مقابله با اجانب در حفظ استقلال کشور همت داشت و با تحرکات استبداد داخلی هم مقابله کرد.
در فراز‌های دیگری از بیانات رهبری هم به این موضوع اشاره و تاکید شده است و این جمله تاریخی ایشان در اذهان عمومی ماندگاراست که فرمودند: میرزا کوچک جنگلی، یک واحد مینیاتوری را از نظام اسلامی و جمهوری اسلامی در رشت و در همان محدوده‌ی خاصّ خودش- گیلان- به وجود آورد.

فرزندان میرزا و عشق ولایت
در نهایت با توطئه و تفرقه افکنی بیگانگان و عمال مستبد داخلی، میرزا و یارانش تنها ماندند و سردار نهضتی که پیمانش در سکوت نیزار‌های مرداب "سیاه درویشان" صومعه سرا بسته شد، در سکوتِ سرد و یخ زده منطقه آلاله گشته ماسال، در سرما و برف بی رحم کوهستان، جانش را فدای استقلال و آزادی میهن کرد.
اگرچه نهضت جنگل در گیلان ۷ سال بیشتر طول نکشید، اما آرمان‌های ناب این نهضت، هنوز در خاطر جنگل‌های گیلان ماندگار است و فرزندان دیار میرزا قرص و محکم، پای آرمان‌های استقلال و آزادی میهن شان ایستاده اند؛ شیر مردان و شیرز نان گیلانی که اُلفتی دیرینه با ولایت دارند و همراهی با آرمان‌های انقلاب را با عمق جان فریاد می‌زنند.

*نویسنده: مریم امدادی

۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل ۱۱ آذری دیگر و یادی از سردار نهضت جنگل / بازنشر یک تحلیل