خواجه نصیرالدین طوسی، افتخار جهان اسلام

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز اراک؛ دانشمندان بزرگ غربی مانند کوپرنیک در ریاضیات و نجوم از روش و نظریات دانشمندان مسلمان مانند خواجه نصیر الدین طوسی در حل مسائل استفاده می‌کردند. اعتراف دانشمندان مغرب زمین را در منابع بسیاری همچون کتاب «حضور ایرانیان در جهان اسلام» ص ۱۷۲و ۱۷۵و ۱۷۶ که «آنماری شیمل جورج صلیبا» نویسنده آن است.

خواجه نصیرالدین طوسی، (۵۹۷ - ۶۷۳ق) با نام محمد بن محمد بن حسن طوسی، معروف به محقق طوسی و معلم ثالث، حکیم، متکلم، ریاضی‌دان و منجم شیعی قرن هفتم هجری قمری بود. 

خواجه در رشته‌های زیادی متخصص مشهوری بود؛ از جمله ریاضی.

• دانش‌پژوهان غربی، خواجه را تنها از طریق این رشته شناخته و دیگر علوم و فنون وی از نظر آنان پنهان مانده است. او با تالیف کتاب «الشکل القطاع» نظریات جدیدی در ریاضی به وجود آورد و بحث مثلثات را از علم فلک جدا کرده، هرکدام را موضوعی جداگانه به حساب آورد.
• محقق طوسی اولین دانشمندی بود که حالات شش‌گانه مثلث کروی در قائم الزاویه را به کار برد. تألیف سی و پنج اثر در موضوع ریاضی از سوی خواجه دلیلی روشن بر این است که وی از دانشوران برجسته این علم بوده است.

خواجه در فلسفه و کلام

خواجه نصیرالدین در قرن هفتم با تالیف کتاب بسیار مهم و مستدل «تجرید العقاید» محکم‌ترین متن کلامی را به رشته تحریر درآورد و افق‌های تازه‌ای به روی مشتاقان این علم گشود. این کتاب جاودانگی هفتصد ساله خود را هم‌چنان حفظ کرده است و در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های اسلامی تدریس می‌شود.

 برخی از دیدگاه‌های اقتصادی خواجه نصیرالدین طوسی 

• مهم‌ترین اصول اقتصادی که باید هریک از افراد جامعه مراعات کنند، اصل کفاف است. یعنی هرکس باید به‌اندازه نیاز متعارفش در جامعه از کالا‌ها و خدمات ضروری استفاده کند.
• از دیدگاه وی منظور از مواسات در اسلام، چیزی جز مصرف اشتراکی نیست و مقصود از «قناعت»، استفاده از کالا‌ها و خدمات ضروری در حد ضرورت است.
• وی همچنین در مورد «صله رحم» معتقد است که مقصود از آن، برقراری یک سیستم اشتراک اقتصادی فامیلی است.
• در مورد ظالمان معتقد است که ثروتمندان همواره از طریق ظلم و استثمار دیگران به پول و ثروت مافوق خود دست می‌یابند و استثمارگران و سرمایه‌داران از بزرگترین ظالمان هستند.

عدالت اقتصادی از نگاه خواجه

• خواجه معتقد است که استقرارِ عدالت، قلب اقتصاد است و سایر مسائل اقتصادی اندام‌ها و اعضای فرعی اقتصاد است.
• بنابراین اگر در یک جامعه، استثمار انسان از انسان و استثمار انسان از انسانیت به هر شکل آن وجود داشته باشد، اقتصاد آن جامعه به بیماری قلب مبتلا است.
• استقرار عدالت در سه چیز است: محو روابط استثماری در انباشت ثروت و جمع اموال، محو روابط استثماری در مبادلات و محو روابط استثماری در اعمال کیفر و مجازات یا اعطای پاداش و اعمال تشویقات.

خانواده و توسعه اقتصادی از دیدگاه خواجه

• پدر خانواده باید استعداد هریک از فرزندان را کشف و با درآمد خود در شکوفا کردن هرچه بیشتر استعداد‌های مذکور در زمینه‌های مختلف اقتصادی سرمایه‌گذاری کند.
• پدر خانواده باید نقش هماهنگ‌کننده فعالیت‌های اقتصادی اعضای خانواده را نیز ایفا کند؛ به‌طوری که همگی به کمال مطلوب برسند.

و در پایان اشاره‌ای به تقسیم کار

خواجه نصیر ایرانی، قبل از آدام اسمیت اسکاتلندی و حتی قبل از ابن خلدون تونسی در نوشته‌های خود مسائل مربوط به تقسیم کار را عنوان کرده و به چهار مسئله عمده اشاره کرده است:

۱- انسان بدون کمک دیگران قادر به تهیه همه مایحتاج خود نیست.
۲- نیاز به تعاون، پایه پیدایش تقسیم کار است.
۳- مبادله مازاد بر مصرف باید بر اساس قسط و محو استثمار یکی از دیگری انجام پذیرد.
۴- در جامعه تعاونی، مصرف باید در حد کفاف انجام گیرد.

بر اساس این استدلال خواجه طوسی می‌توان نتیجه گرفت که بیش از ۵۰۰ سال قبل از آدم اسمیت و کارل مارکس، وی به نتایج زیر رسیده است:

‌الف: در تولید اجتماعی جامعه تقسیم کار امری ضروری است.
‌ب: ارزش مبادله کالا بر اساس مقدار کاری که برای تولید آن انجام شده است، مشخص می‌شود.

خواجه نصیر درباره مسائل دیگر اقتصادی مانند عوامل تولید، کار، درآمد، شرایط سرمایه‌گذاری، مدیریت دارایی‌ها، قانون حداقل مقیاس، مبادله و پول، کشاورزی، بار مالیاتی، خرید دارایی‌های غیرمولد و مواردی دیگر دارای دیدگاه‌های مهمی است.