پیشرفت‌های تازه در ژن‌درمانی برای اختلالات عصبی نادر

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، پژوهشگران مؤسسه ملی سلامت آمریکا با استفاده از روش ویرایش ژنی توانستند شدت بیماری نادر «تای‌ساکس دیررس» (LOTS) را در سلول‌های انسانی و مدل حیوانی کاهش دهند. این مطالعه که بر جهشی در ژن HEXA متمرکز بود، نشان داد اصلاح این جهش می‌تواند فعالیت آنزیم حیاتی مغزی را افزایش دهد و در موش‌ها به طول عمر بیشتر منجر شود.

تای‌ساکس دیررس نوعی بیماری ارثی بسیار نادر است که معمولاً در اواخر کودکی یا اوایل بزرگسالی بروز می‌کند. این بیماری با علائمی همچون ضعف عضلانی، از دست دادن هماهنگی حرکتی و حرکات غیرارادی شناخته می‌شود. بر خلاف نوع نوزادی تای‌ساکس که شدید و کشنده است، LOTS پیشرفت کندتری دارد اما تاکنون درمان تأییدشده‌ای برای آن وجود ندارد. رویکرد جدید پژوهشگران NIH نخستین شواهد بالینی پیش‌مرحله‌ای از کارآمدی احتمالی درمانی را ارائه می‌دهد.

این بیماری بر اثر جهش در ژن HEXA به وجود می‌آید که تولید آنزیم بتا-هگزوآمینیداز A را مختل می‌کند. این آنزیم مسئول تجزیه ماده‌ای چربی به نام GM2 گانگلیوزید در مغز است. کمبود آنزیم باعث تجمع GM2 و تخریب سلول‌های عصبی می‌شود. بیماران LOTS معمولاً تنها ۴ تا ۶ درصد از فعالیت طبیعی این آنزیم را دارند.

در مدل حیوانی، اصلاح جهش ژن HEXA باعث افزایش فعالیت آنزیم و تأخیر در بروز علائم شد. پژوهشگران برآورد می‌کنند حتی افزایش اندکی در فعالیت آنزیم، حدود ۱۰ درصد، می‌تواند روند بیماری را به‌طور معناداری تغییر دهد.

ریچارد پرویا، یکی از نویسندگان مطالعه گفت: «ما دریافته‌ایم که افزایش فعالیت آنزیم ممکن است ممکن شود؛ گام بعدی figuring out این است که چگونه این کار را در انسان انجام دهیم.»

برای بررسی رویکرد ویرایش ژنی، سلول‌های انسانی مورد استفاده از یک شرکت‌کننده در مطالعه LOTS در مرکز بالینی NIH گرفته شد. این فرد دو نسخه جهش‌یافته از ژن HEXA داشت و سلول‌های او مدلی مناسب برای ارزیابی اثر مداخله ژنی فراهم کردند. در حال حاضر، حدود ۲۵ نفر در این مطالعه بالینی NIH تحت نظر هستند و تخمین زده می‌شود LOTS تنها حدود ۵۰۰ نفر را در سراسر جهان درگیر کند.

یافته‌ها می‌تواند به دیگر اختلالات ذخیره‌ای لیزوزومی که ناشی از تجمع مواد مشابه در مغز هستند نیز مرتبط باشد. این بیماری‌ها شامل GM1 گانگلیوزیدوز، بیماری ساندهوف، نیمن-پیک، بیماری کرابه و بیماری گوشر می‌شوند.

با وجود امیدبخش بودن نتایج، این مطالعه هنوز به معنای ارائه یک درمان قطعی یا تأییدشده نیست. گام‌های آینده شامل توسعه روش‌های کارآمد انتقال اصلاح ژنی به مغز خواهد بود، به‌ویژه عبور از سد خونی-مغزی که چالشی مهم در درمان‌های ژنی است. یکی از گزینه‌های مطرح، استفاده از ویروس‌های AAV (آدنو-وابسته) است که به‌طور گسترده در ژن‌درمانی‌ها به‌عنوان حامل DNA به کار می‌روند. با این حال، این روش نیز چالش‌هایی مانند وجود آنتی‌بادی‌های پیشین علیه این ویروس‌ها و دشواری هدف‌گیری دقیق سلول‌های مغزی دارد.

پژوهشگران LOTS را به دلیل روند کندتر آن نسبت به انواع دیگر تای‌ساکس برگزیدند. نوع نوزادی معمولاً در چند ماه اول زندگی تشخیص داده می‌شود و تا ۴ یا ۵ سالگی کشنده است. نوع نوجوانی کندتر پیش می‌رود اما اغلب در دوره نوجوانی مرگبار است. در LOTS به دلیل باقی‌ماندن بخشی از فعالیت آنزیم، امکان مداخله درمانی بیشتر وجود دارد.

جهش در ژن HEXA در برخی جمعیت‌ها شایع‌تر است؛ از جمله یهودیان اشکنازی، فرانسوی-کانادایی‌ها، کاژون‌ها و جامعه آمیش. در ایالات متحده غربالگری ناقلان این ژن معمولاً برای زنان باردار و شریک آن‌ها انجام می‌شود تا خطر انتقال بیماری مشخص شود.

این پژوهش اگرچه هنوز در مراحل آغازین است، اما گامی مهم در مسیر توسعه درمان ژنی برای تای‌ساکس دیررس و سایر بیماری‌های نادر عصبی-ژنتیکی محسوب می‌شود.