زیر پوست بازارگاه

این روزها اخبار متعدد و متفاوتی از صنعت طیور می‌شنویم.
گاهی معدوم شدن جوجه‌های یک روزه احساسات انسانی‌ ما را جریحه دار می کند و گاهی افزایش قیمت مرغ منجر به نگرانی و گلایه مردم می شود.
اما فروش نهاده‌های دامی دولتی به قیمت آزاد در بازار آزاد گویا این روزها به یکی از کسب و کارهای پر سود و بی‌زحمت برای برخی مرغداران تبدیل شده است ولی نباید اما و اگرهای بسیار  آن را فراموش کرد. 
حال و روز بد بازار گوشت مرغ، افزایش ناگهانی قیمت طی چند روز موجب شد تا شرایط ملتهبی در بازار ایجاد کند.
البته نمی توان شیوع ویروس کرونا را بر شرایط بد بازار گوشت مرغ بی تاثیر دانست زیرا که منجر به دودلی تولیدکنندگان مرغ و مرغداران برای جوجه‌ریزی و تولید مرغ شده است و این مهم موجب کاهش تولیدگوشت مرغ و به تبع آن کاهش عرضه در مقابل افزایش تقاضا را ایجاد کرد که همزمان با باز شدن بخش های پر مصرف مانند گردشگری همراه بود.

فارغ از مسائل حاشیه ای افزایش قیمت مرغ و التهابات این بازار ، موضوعی پیش آمده که گویا از چشم بسیاری دور مانده است به همین منظور تحقیقات میدانی خود را از مرغداری های کهگیلویه و بویراحمد و استان فارس ( قطب تولید گوشت مرغ) آغاز کردیم.

ورود بازار آزاد به چرخه خوراک طیور؛

ابتدا فکر می کردم موضوع بسیار ساده است اما با یکی از تولید کنندگان جوجه هم کلام شدم که می گفت: او فروش سهمیه دان مرغ و سویا را در بازار آزاد تایید کرد و علت آن را دردسر های بازار مرغ دانست.

دیگر تولید کننده مرغ هم با بیان اینکه مرغداری شغلی پردردسر و هزینه بر است گفت: هزینه انرژی، کارگران، هزینه های سالن ها از یک طرف و شیوع ویروس کرونا در روزهای اخیر و تلفات غیر قابل پیش بینی این بخش آن را به شغل پرزحمت و دردسر تبدیل کرده است.

وی اضافه کرد: افزایش قیمت نهاده ها در بازار آزاد به دلیل شایعاتی مبنی بر کمبود باعث شده آزاد فروشی سهمیه دان دولتی به راهی کم خطر و بی دردسر تبدیل شود.
حال سوال اینجااست چگونه با این حاشیه امن و سودهای کلان و خالص باید انتظار داشت مرغداران به تعهد خود عمل کرده و شاهد افزایش تولید و در نتیجه تعادل در بازار گوشت مرغ باشیم؟
وعده برداشتن موانع بر سر راه تغذیه ارزان به مرغداران که هنوز محقق نشده...
سال گذشته بود که عرضه جو، ذرت و کنجاله سویا به سامانه بازارگاه نهاده های کشاورزی منتقل شد تا چوب دلالی را از لابه لای چرخ خوراک دام و طیور بردارد و تغذیه ارزان و آسان را به مرغداران و دامداران برساند.
این سامانه مجازی دل خوشی های بزرگی برای سرو سامان گرفتن بازار آشفته نهاده های دامی به وجود آورد اما گلایه های مشتری های این بازار گواهی می دهد این سامانه آن گونه که انتظار می رفت نتوانست رضایت جامعه هدف خود را جلب کند.
شیوه ثبت نیاز در سامانه بازارگاه
توزیع نهاده های دامی بر اساس حواله هایی است که در سامانه "بازارگاه" و "سماصط" یا همان سامانه مدیریت اطلاعات صنعت طیور ثبت و اعلام می شود.
ابتدا نیاز دامداران و مرغداران بر اساس خوداظهاری در سامانه بازارگاه ثبت و سپس برای تاییدیه نهایی وارد سامانه سماصط خواهد شد.
اما نکته مهم اینجاست که به گفته مرغداران در سامانه سماصط نهاده مورد نیاز مرغدار بر اساس گواهی جوجه‌ریزی که از سوی دامپزشکی و جهاد کشاورزی تایید می شود و سپس حواله صادر خواهد شد.
با تمام این تفاسیر تحقیقات میدانی نشان می دهد هنوز بخشی از فعالیت صدور حواله به صورت شخصی انجام می گیرد که نمی توان گفت ادعایی که در بالا مطرح شد کاملا رد است.
سامانه بازارگاه عامل قاچاق و گرانی دان مرغ
برخی از صاحبان مرغداری های راکد از سامانه بازارگاه، دان مرغ دریافت می کنند!!
یکی از صاحبان مرغداری در استان مازندران گفت: می توان بدون دردسر ومشکل سهمیه دان مرغ ( سویا) را در بازار آزاد بفروشیم و سودی در حد جوجه ریزی دریافت کنیم.
او با بیان اینکه نهاده دولتی را برای مدتی در انبار نگهداری کردم و با کمی کمتر از قیمت بازار به فروش رساندم .
این صاحب مرغداری اکنون نیز منتظر است تا سهمیه بعدی نهاده های دامی اعلام شود و اقدام قبلی خود را تکرار کند و اصلا هم سودای جوجه‌ریزی را در سر ندارد.
جنس نامرغوب را به که برگردانیم؟
یکی از مرغداران هم استانی بدون اشاره به نام خود می گوید: اگر نهاده از بازارگاه تهیه ‌شود و این نهاده کیفیت خوبی نداشته باشد و بار نامرغوب باشد، مرغدار نمی‌داند به چه کسی مراجعه کند و خسارت خود را از چه کسی بگیرد.
دیگر مرغدار نیز گفت: گاهی وسیله نقلیه‌ای که ذرت یا سویا را حمل می‌کند، مقدار بیش‌تر یا کم‌تر از آن سهمیه‌ای که باید به مرغدار تعلق بگیرد بار می‌زند و این‌جا هم معلوم نیست مابه‌التفاوت این بار اضافی یا کمبود بار چگونه باید مدیریت یا پس داده شود.
مرغدار دیگری می گوید: با توجه به این‌که کل نیازها در این سامانه عرضه نمی‌شود و مقدار محدودی سویا و ذرت در بازارگاه عرضه می‌شود، هر که زودتر اقدام کند، نهاده دریافت می‌کند.
سامانه ای برای مرغ داران که زبانِ چانه زنی را از آنان گرفته
وی با بیان اینکه بازارگاه قدرت چانه‌زنی را از تولیدکننده گرفته است اضافه کرد: با این شیوه‌ عملاً تمام نهاده‌هایی که با ارز دولتی وارد می‌شود، نه‌تنها به‌موقع به مرغدار تحویل داده نمی‌شود، بلکه سر از بازار آزاد درمی‌آورد.
اما یک مرغدار کواری گفت: باتوجه به اینکه هم پروانه وهم مجوز کار را دارم و در سامانه بازارگاه ثبت سفارش خوراک کرده ام، باز هم بعد از مدت ها بایک تماس دلال وبدون بارنامه به دستم رسید که بار تحویل داده شده کمتر از میزان سفارش شده بود.
دلالانی که خوراک در بازار آزاد را مدیریت وتنها با معتمدان خود کار می کردند
رد دلالان را که پیگیری کردم مقصدم به باربری ها رسید راننده هایی که حالا به واسطه هایی برای دلالان تبدیل شده بودند.
به عنوان دلال به یکی از شرکتهای باربری در شیراز رفتم شماره تماس یکی از دلالان را گرفتم او می گفت: هر مقدار که بخواهم می توانم سفارش بدهم، آقای قاسمی وقتی متوجه شد خریدار واقعی هستیم حتی هزینه ها را هم بالا وبالاتر می برد.
از او پرسیدم شما بار را از کجا می آورید گفت: بار از بندر امام خمینی(ره) می آید و در مسیر برای استانهای مختلف نیز بار می بریم.
حالا دیگر کلاف سردرگم علل افزایش قیمت مرغ من را از نتیجه کار بی جواب گذاشت.
از آقای بهرامیان مدیرکارخانه پاسارگاد درخواست کردم با شرکت آواتجارت که همیشه از طریق آن ثبت سفارش می کرد، جلوی دوربین صدا وسیما با این شرکت تماس بگیرید اما گفت: اگر شرکت متوجه شود دیگر با ماهمکاری نمی کند اما با اصرار ما این کار را انجام داد.
ترس از همکاری نکردن همین دلالان حالا به کابوس مرغداران و واحدهای تولید خوراک دام درکشور تبدیل شده، ترسی که اگر باهمین قیمت بالای سویا وذرت از آنها بازهم بی نصیب خواهند شد وباید به قول خودشان "فاتحه همین آب باریکه را خواند".

دوم اینکه مگر نه اینکه باید ثبت سفارش در سامانه بازارگاه تنها با کد شرکتِ فعالِ مرغداری باشد، چرا برخی مرغداران راکد هنوز خوراک تحویل می گیرند ودر بازار آزاد با چند برابر قیمت به فروش می رسانند؟ و سوم اینکه چرا سامانه بازارگاه هم اکنون هیچ فروش وعرضه ای ندارد ولی در بازار آزاد همین خوراک به وفور یافت می شود.
تعطیلی ۷ هزار واحد مرغ داری در چندماهه اخیر و اما و اگرهای سامانه بازارگاه

بدعهدی فروشنده ها و تاخیر در ارسال نهاده خریداری شده به تولیدکننده ها مشکل دیگری است که شعبانلو به آن اشاره می کند، طبق گفته های او سامانه بازارگاه پس از واریز وجه و ثبت سفارش به شرکتهای فروشنده ۱۰ روز فرصت می دهد تا محموله را به خریدار تحویل بدهد.
آرزویی که تاکنون رنگ واقعیت نگرفته و این مدت آنقدر کش می آید که صبر و حوصله خریداران لبریز می شود.
راهکارهایی که هنوز گره کار مرغداران را باز نکرده
رییس اتحادیه مرغ گوشتی همدان از متولیان سامانه بازارگاه می خواهد که برای فروشندگان بدقول جریمه دیرکرد اعمال شود و سود سرمایه ای که در اختیار آنها است براساس نرخ روز محاسبه و به خریداران پرداخت شود تا نه سیخ بسوزد و نه کباب.
رییس سازمان جهادکشاورزی همدان منصور رضوانی جلال نه تنها نقایص این سامانه را انکار نمی کند بلکه بر آن صحه گذاشته و می گوید: بازارگاه در اوایل راه اندازی مشکلات بسیاری داشت که این مسائل به صورت مکتوب گزارش و تاکنون برخی از آنها مرتفع و در آخرین نامه نگاری در اواخر خرداد نیز بخشی دیگر از کم و کسری های موجود برای اصلاح و بازنگری، گزارش شده است.
به اعتقاد او پیش از این، طرفین معامله خوراک دام هیچ اثری از خود به جا نمی گذاشتند و جایی ثبت نمی شد اما در بازارگاه میزان داد و ستد نهاده های کشاورزی ثبت و ضبط شده و بانک اطلاعاتی سودمندی تشکیل داده که فواید بسیاری دارد.
رضوانی جلال تاکید می کند نهاده های دامی با ارز دولتی وارد کشور شده و در این سامانه عرضه می شود تا دست دلالان و سودجویان از این بازار کوتاه شود و در عین حال این اقلام از شبکه توزیع رسمی کشور خارج نشود.
درخواست تولیدکنندگان مرغ از حذف تخصیص ارز دولتی برخی خوراک طیور
حسین مدرس خیابانی، سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت، به‌ تازگی خبر داده که ارز ۴۲۰۰ تومانی تنها به واردات پنج قلم کالای اساسی ذرت، جو، سویا، روغن و دانه روغنی کالایی تعلق می‌گیرد و به جز این موارد، دیگر برای هیچ کالای دیگری ارز دولتی داده نمی‌شود.
این اتفاق برای تولیدکنندگان دام و طیور خبر خوبی است، آنها می‌توانند این اقلام را با قیمت پایین بخرند، در نتیجه هزینه تولید پایین می‌آید و در نهایت گوشت و مرغ با نرخ کمتر در بازار عرضه می‌شود.
تمایل مرغداران برای خرید خوراک طیور بدون تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی
با این حال اما عضو هیات مدیره کانون سراسری مرغداران گوشتی از تمایل مرغداران به ورود اقلام یادشده بدون تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی خبر داد و گفت: از آذر 1398، ارز ۴۲۰۰ تومانی از واردات واکسن، ریزمغذی‌ها، مکمل‌ها و داروها حذف شده است.
برومند چهارآیین افزود: پیشنهاد ما به عنوان فعالان صنعت دام و طیور این است که اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کنجاله ذرت و سویا نیز حذف شود و تولیدکنندگان خوراک مورد نیاز خود را با ارز نیمایی و آزاد تامین کنند.
وی ادامه داد: چون سود حاصل از اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به خوراک دام و طیور نه نصیب تولیدکننده می‌شود و نه مصرف‌کننده بلکه به جیب دلالانی می‌رود باید حذف شودتا دست این دلال‌ها هم کوتاه ‌شود.
علل این مشکلات از کجا آب می خورد
به گفته دبیر اتحادیه واردکنندگان نهاده های دام و طیور ایران در شرایطی که حتی یک کیلو نهاده دامی بدون تایید و دریافت حواله عرضه از سوی دستگاه های ذی ربط امکان خروج از گمرک یا انبار کارخانه تولیدی را ندارد شاهد فروش نهاده های دامی با نرخ آزاد در بازار هستیم که این امر به درستی نشان می دهد ساختار سامانه بازارگاه از طراحی تا اجرا با اشکالات جدی مواجه است.

آقای حاجی زاده گفت: بیش از یک سال است که مسئولان ذی ربط در طراحی و اجرای سامانه بازارگاه وعده رفع اشکالات این سامانه با مشورت و همفکری ذینفعان را داده اند اما در عمل هیچ اتفاقی رخ نداده است.

دبیر اتحادیه واردکنندگان نهاده های دام و طیور ایران می گوید: صددرصد نهاده های دامی که در بازار با نرخ آزاد خرید و فروش می شود، با حواله وزارت جهادکشاورزی بارگیری شده است و سوال ما از مسئولان ذی ربط این است " چرا کالایی که باید بر اساس نیاز واحد تولیدی در بازار عرضه شده باشد سر از بازار آزاد درمی آورد؟
لزوم اصلاح سامانه بازارگاه نهاده های کشاورزی
معاون توسعه صنایع تبدیلی و کسب و کار‌های کشاورزی وزیر جهاد کشاورزی می گوید: اصلاح سامانه «بازارگاه نهاده‌های کشاورزی در دست پیگیری و اقدام است.
آقای امید گیلان پور افزود: سامانه بازارگاه نهاده‌های کشاورزی (sps.bki.ir) صرفا برای کنترل توزیع نهاده‌ها در این شرایط نیست بلکه برای حسابداری ملی نهاده‌ها هم اساساً به چنین سامانه‌هایی نیاز داریم و در شرایط فعلی نیازمان به این سامانه‌ها بیشتر است.

گیلان پور اضافه کرد: نقش‌هایی را تعریف کردیم که باید دوباره آن‌ها را تعریف کنیم در نتیجه سامانه "بازارگاه" باوجود این که توانسته است نقش مثبتی را در کنترل و نظارت بر توزیع بازی کند، اما هنوز با آن چیزی که باید باشد فاصله دارد.
پای کمبود ارز به مشکلات مرغداران
آقای محمد مهدی نهاوندی عضو هیات مدیره اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور نیز می گوید: بخشی از مشکلات به علت کمبود ارز است و روند تامین ارز متناسب با برنامه پیش بینی شده محقق نشده است و طبیعتاً ابزاری مانند سامانه «بازارگاه» برای کنترل شرایط در وضع محدودیت طراحی شده است.
آقای نهاوندی عضو هیئت مدیره اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور گفت: یکی از ایراد‌های این سامانه این است که قابلیت مانیتورینگی که قبلاً به علت فعال بودن سامانه انبار‌ها وجود داشت را تا حدودی مخدوش کرده است.
آقای نهاوندی افزود: اکنون بیشتر افرادی که از طریق وزارت جهادکشاورزی در سامانه معرفی می‌شوند کُد انبار قابل شناسایی ندارند.

علت همه مشکلات با بازارگاه نیست؛

آقای گیلان پور معاون توسعه صنایع تبدیلی و کسب و کار‌های کشاورزی وزیر جهاد کشاورزی هم با بیان اینکه این نتیجه گیری که همه مشکلات مربوط به سامانه «بازارگاه» است نادرست است ادامه داد: در اینکه این سامانه ایراد‌هایی دارد شکی وجود ندارد، اما همه ایراد‌ها نباید به این سامانه منتسب شود.
چرا نهاده هایی که با ارز دولتی وارد می شود از بازار آزاد سر در می آورد.
آقای محمدعلی کمالی مشاور اتحادیه سراسری مرغ گوشتی افزود: اگر قرار است این نهاده‌ها با ارز مصوب وارد کشور شود چگونه از بازار آزاد سر در آورده است؟
آقای کمالی ادامه داد: چگونه است که سه میلیون و ۴۰۰ هزار تن ذرت وارد کشور شده است، اما فقط ۹۰۰ هزار تن آن توسط سامانه «بازارگاه» با قیمت مصوب و با تاخیر در اختیار مرغدار قرار گرفته است؟
مشاور اتحادیه سراسری مرغ گوشتی اضافه کرد: طبیعتاً نهاده‌های موجود در بازار آزاد از طریق تامین کننده‌ها تامین می‌شود، زیرا به جز آن راه دیگری وجود ندارد، زیرا به اندازه کافی تولید سویا در کشور نداریم.
مشکل امضای طلایی در سامانه بازارگاه
وی با اشاره به اینکه در استان‌ها برای اینکه مرغدار‌ها نهاده‌ها را با قیمت مصوب دریافت کنند به امضای طلایی نیاز دارند، افزود: با توجه به اینکه بخشی از تصدی گری توزیع در اختیار کارگزاران دولتی قرار گرفته است و آن‌ها متوجه شدند که سامانه بازارگاه نمی‌تواند به خوبی عمل کند در بسیاری از جا‌ها این سامانه در عمل، دستی و موجب شده است مرغدار مجبور شود مکرر به ساختار‌های دولتی مراجعه کند و امضا‌هایی را بگیرد تا بتواند کار‌های خود را پیش ببرد.
آقای کمالی اضافه کرد: ضریب نفوذ اینترنت در همه جای کشور یکی نیست و برخی مرغداران در مناطق دور افتاده کشور به اینترنت دسترسی ندارند تا بتوانند از سامانه استفاده کنند.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز می گوید: با بررسی‌هایی که بر روی سامانه «بازارگاه» داشتیم متاسفانه مشکلاتی وجود دارد که برای رفع آن باید تلاش کرد.
آقای محمدجواد عسکری افزود: نخستین مشکل این سامانه، امکان دخالت در سامانه است که به واسطه فضای مدیریتی می‌توانند به راحتی در آن دخالت کنند.
همچنین تولید کنندگان خرد امکان ثبت سفارش را ندارند و امکان نظارت برای دستگاه‌های متولی مانند کمیسیون کشاورزی، تعریف نشده است.
وی ادامه داد: در موضوع بازارگاه باید چکش کاری جدی انجام شود تا اتفاق‌های خوبی بیفتد، زیرا امنیت غذایی یکی از مباحث بین المللی و ملی است.
ناتمامی روایت تلخ تخلفات در توزیع خوراک دام
روایت تلخ قیمت مصرف‌کننده و نحوه توزیع خوراک دام پایانی ندارد.
از واردات نهاده‌ها با ارز دولتی و توزیع آن به قیمت ارز آزاد گرفته تا تزریق قطره‌چکانی خوراک دام برای کنترل بازار و بالا بردن قیمت‌ها، همگی تخلفاتی است که واردکننده‌های نهاده‌های دامی و طیور در تمام ماه‌های سال انجام می‌دهند و هرگز مورد بازخواست، توبیخ یا محاکمه قرار نمی‌گیرند.