توجه به اوقات فراغت کلیه اقشار جامعه برای داشتن جامعه ای فعال و سالم امری حیاتی و ضروری است و در این راستا عدم توجـه به اوقات فراغت و نیازهای سالمندان هزینه های زیادی را برای جامعه در بر خواهد داشت.
چکیده مصاحبه پژوهشی:
- برنامه ريزي براي ارائه هرگونه خدمات، نيازمند شناخت نيازهاي واقعي سالمندان است.
- گذراندن اوقات فراغت به بهترين وجه ممکن از نيازهاي سالمندان است.
- سالمند بايد از خانه بيرون بيايد و ما با ايجاد منابع و شرايط تفريح و اوقات فراغت سالمند را پر کنيم که احساس بيهودگي نکند.
- يکي از برنامه ها ايجاد شبکه‌هاي مجازي و بانک سالمندي است.
- فراهم کردن ارتباطات سالمندان با يکديگر و آگاه کردن آنها به مسايل و دادن آموزش‌هاي لازم از طريق شبکه مجازي به آنها.
-تسهيل در امر گردشگري از طريق شبکه مجازي با ارتباط گرفتن سالمندان با يکديگر.
پژوهش خبری صدا وسیما:با پيشرفت روز افزون علم پزشكي، اميد به زندگي افزايش يافته و جوامع مختلف با افزايش جمعيت سالمند روبرو شده اند. برنامه ريزي براي ارائه هرگونه خدمات، نيازمند شناخت نيازهاي واقعي سالمندان است. آگاهي و دستيابي به نيازهاي واقعي آنان به برنامه ريزان كمك مي كند تا با توجه به خواست و نياز آنان برنامه ريزي کنند. يکي از نيازهاي سالمندان گذراندن اوقات فراغتشان به بهترين وجه ممکن است. اين نوشتار مصاحبه پژوهشي با دکتر محسن سلمان نژاد، رئيس دبيرخانه شوراي سالمندي است که براي اطلاع از برنامه هاي اين دبيرخانه براي پر کردن اوقات فراغت سالمندانِ نظرات ایشان را جویا شده ایم .
جای خالی گردشگري سالمندان
ـ دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: اولويت جمعيتي کشور ما ابتدا جوانان است و پس از آن سالمندي. واقعيت اين است که خيلي کارها در مقياس کوچک در شرکت هاي مردم نهاد (سمن ها) و بنيادهاي مردمي انجام مي شود. در سطح کشور هم در حد برنامه ريزي و تدوين سند پيش ميرود.
به دليل باز شدن پنجره جمعيتي کشورمان به سالمندي؛ تقريبا در سه دهه آينده از هر سه نفر يک سالمند خواهيم داشت. براي نگهداري سالمندان فکر شده است و جا و مکان هم داريم، براي کارهاي پرستاري و توانبخشي و کارهاي روزانه؛براي همه اين کارها و تاسيس مرکزي در خصوص اين کارها مجوز مي‌دهيم و ... ولي گردشگري سالمندان جايش خالي است. براي تفريح و پر کردن اوقات سالمندان جايي نداريم و اين موضوع خيلي مهمي است در اکثر کشورهاي پيشرفته براي اوقات فراغت و سرگرمي و توانمندي سالمندان برنامه‌ريزي شده است که سالمندان در جامعه فعال باشند. چون ما نبايد فقط فکر سالمند بيمار باشيم ما الان روي صحبت‌مان سالمندان سالم و فعال است.
سالمندان و آمارهای موجود
ـ دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: در گذشته بسیاری از سالمندان به سن حتي 65-60 سالگی هم نمي‌رسيدند. الان اغلب 60 ساله بازنشسته مي‌شوند و يا از کار افتاده مي‌شوند و تا 85-80 سال عمر مي‌کنند ما همين الان بيش از يک ميليون سالمند بالاي 80 سال داريم. در 5/ 7 ميليون نفر حدود 5/ 2 ميليون سالمند 65-60 ساله داريم.
سالمندان و اوقات فراغت
ـ دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: ما سالمندان سالم زيادي داريم که نمي‌دانند چکار کنند ما براي اينها سعي مي کنيم با تقويت شرکت‌هاي مردم نهاد کاري انجام دهيم چون سرگرمي و اوقات فراغت چيزي است که ما بايد از پايين به بالا به اين مسئله نگاه کنيم يعني خود سالمندان در قالب گروه‌هايي محلي، گروه‌هاي مردم نهاد (سمن ها) کمک کنند و برنامه‌ريزي شود و ساعت فراغت اين عزيزان پر شود. که الان خيلي از شرکت هاي مردم نهاد اما در مقياس هاي خيلي کوچک در شهرها اين کار را انجام مي‌دهند البته اين موضوع در روستاها خيلي بهتر است يعني در روستاها سالمندان اوقات فراغتشان را خودشان با کمک هم پر کرده‌اند و آنجا از اين بابت هيچ مشکلي ندارند. يعني مشغوليت سالمندان در روستاها و شهرهاي کوچک بهتر از شهرهاي بزرگ است، در شهرهاي کوچک دور هم جمع مي شوند، صحبت مي‌کنند با هم بيرون مي‌روند يا به تفريح يا به ديدن يکديگر مي روند در روستاها که بطور کلي کار مي‌کنند و به اوقات فراغت کمتري نسبت به شهرها نياز دارند ولي متاسفانه شهرنشيني باعث شده شرايط زندگي در شهرهاي بزرگ مانند شهرهاي کوچک و روستاها نباشد ما ناگريزيم به شکلي سالمند را از خانه‌اش بيرون آوريم و با ايجاد منابع و شرايطي براي اينکه سالمند تفريح و اوقات فراغتش را پر کنيم که احساس بيهودگي نکنند.
اين فکر که دولت شرايط و منابع را براي گذراندن اوقات فراغت سالمند فراهم کند نادرست است ولي ما مي توانيم شرايط اين کار را فراهم کنيم و فکرش را ايجاد کنيم و آموزش را در محلات بگذاريم يعني تصويرش را براي آنها ترسيم کنيم و در شروع اين مسئله هم به آنها کمک کنيم و حتي مي توان منابع مالي اندکي هم در اختيار سازمان ها قرار داد.
ما بايد با داشته‌هايِ خودِ سالمندان؛ آنها را سازماندهي کنيم تا متکي به دولت نباشند. در کشورهاي در حال توسعه براي سالمندانشان 300-200 کسب و کار درست کرده‌اند. و به اين صورت سالمند را سرگرم کرده‌اند و قاعدتا بايد سالمند را فعال کرد و به اين شکل مي توان اوقات فراغتشان را پر کرد و آنها را سرگرم کرد و نه به صورتي که پس از سي سال کار آنها مجددا مشغول به کار شوند. ما به دنبال آن هستيم که به شکل پاره وقت آنها را سرگرم کنيم.
ما به دنبال استفاده از توانمندي‌هاي سالمندان براي پر کردن اوقات فراغت خودشان هستيم و بخشي ديگر هم بصورت تفريح و گردش وقتشان را پر کنيم.
پژوهش خبری :براي تفريح سالمندان تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته است؟
ـ دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: دبيرخانه شوراي ملي سالمندن متولي 5/ 7 ميليون نفر سالمند و براي کل کشور است. بهزيستي 600هزار سالمند را تحت پوشش دارد. با سازمانها و جاهاي مختلف نامه نگاري مي‌کنيم که افراد سالمند براحتي بتوانند سفر کنند.
در سنين سالمندي خصوصا درکشور ما يکي از محل‌هايي که افراد سالمند در اين دوره دوست دارند بروند اماکن زيارتي است که بهترين محل زيارت براي آنها مشهد مقدس است. اين سفر براي آنهايي که خيلي دوست دارند و آنهايي که بويژه تا بحال به مشهد نرفته اند کارهايي در حال انجام است که بتوانند مشرف شوند بطور مثال با شرکت رجاء هماهنگ کرديم براي سالمندان و تخفيف گرفتيم و نيز با آستان قدس هماهنگي هاي لازم را به عملي آورديم که سالمندان در بهترين شرايط سفر کنند.
ما (دبيرخانه شوراي ملي سالمندان) در کنار مطالعه پيمايشي سالمند و سند ملي سالمند برنامه هاي زيادي داريم . از جمله راه‌اندازي سايت سمن ها و تعداد آنها را افزايش خواهيم داد و ارتباط بين سمن ها را بالا خواهيم برد. آموزش هاي محله محور را رونق خواهيم داد. بحث مراقبت از سالمند را سازماندهي مي‌کنيم و حتي رشته اي تخصصي در دانشگاه برايش تعريف کرده‌ايم.
کار networkmarketing را بطور جدي براي سالمندان شروع کرده ايم. يعني ما بوسيله شبکه‌هاي مجازي ارتباطات سالمندان را در کشور افزايش خواهيم داد و آنها را از طريق شبکه‌ها به مسايل آگاه مي کنيم و آموزش‌هاي لازم را به آنها مي دهيم و از اين طريق حتي بتوانيم در امر گردشگري تسهيل کنيم و اين مسئله را ابتدا از سفر به مشهد شروع کرده‌ايم چون خيلي از سالمندان دوست دارند به زيارت بروند ولي هزينه‌اش را ندارند که ما براي کسانی که برای اولین بار به مشهد مشرف می شوند؛ هزينه‌اش را کامل مي پردازيم.
پژوهش خبری :اقدامات صورت گرفته در مورد اوقات فراغت سالمندان در چه سطوحی انجام می شود؟ ( در سطح مراکز استان؛ در شهرستان ها و یا شهرهای کوچکتر به چه شکلی است)؟
دکتر سلمان نژاد: اين کار براي کل سالمندان کشور انجام ميشود، البته قبلا هم انجام ميشده ولي ما سازماندهي مي‌کنيم. ما اينکار را براي مشهد اولي‌ها بويژه آنهايي که تحت پوشش هيچ صندوقي نيستند يا تحت پوشش کميته امداد و بهزيستي هستند، انجام مي دهيم و در واقع بهترين کار همين ارتباط دادن آنها با يکديگر است.
پژوهش خبری :در اينکار چقدر موفق بوديد؟
ـ دکتر سلمان نژاد : بايد همکاري هاي بين سيستمي در حد بالا باشد که متاسفانه همکاري‌هاي لازم بين سازمانها وجود ندارد، کار تيمي ما ضعيف است. اگر کار براي سالمندان در يک سازمان انجام مي شد سريعتر پيش مي‌رفت. رشته سالمندي رشته بسيار پيچيده و دشواري است. منابع مالي در کشور کم است و بودجه کمي به اين مسئله اختصاص داده‌اند ما برنامه‌ريزي اوليه را انجام مي‌دهيم و منابع اطلاعات و مالي را تکميل مي‌کنيم بانک اطلاعاتي سالمندان و منابع مالي مثل يارانه‌هايي که بتوانيم از جاهاي ديگر گرفت و به اين عزيزان اختصاص داد. کار سختي است و بايد مداومت کرد و کار را به سرانجام رساند.
سازمان‌هاي مختلف براي بازنشستگان خودشان کارهاي محدودي انجام داده‌اند ولي کافي نيست. و سالمنداني هم هستند که تحت صندوق‌هاي بازنشستگي نيستند آنها چه وضعيتي دارند، خوشبختانه تعداد آنها کمتر است ولي به هر حال کارهايي که داريم انجام مي‌دهيم کافي نيست. بحث اصلي سالمندها بحث درآمدي و معيشتي شان است در کشور اين موضوع باعث افسردگي و غيرفعالي آنها مي شود، شعار ما اين است که سالمند بتواند استقلال داشته باشد. استقلال سالمند بستگي به جيبش دارد. سالمندي که پول نداشته باشد کرامت ندارد . استقلال ندارد. و ...... دچار سالمند آزاري مي شود. استقلالش مورد حمله قرار مي‌گيرد. و اينها افرادي سرخورده با خودپنداري منفي، افسرده و نيازمند و مجموعه همه اينها فلاکت ميشود. يعني نهايت سالمندي افرادي مفلوک هست. با توجه به جمعيتمان که رو به سالمندي ميرود بايد فکرهاي اساسي کنيم ما اگر منابع‌مان کم است بايد براي فراهم کردن منابع فکر کنيم. و حتي بايد براي تغذيه و الگوهاي مصرف آنها برنامه‌ريزي کرد.
سعي ما بر آموزش سالمندان است براي مشغول کردن آنها بر اساس سنت و الگوهاي فرهنگ خودمان، بايد الگوبرداي مناسب کنيم.
لایحه مسکوت مانده حمایت از سالمندان
دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: قبل از تشکيل دبيرخانه شوراي ملي سالمندي يک لايحه حمايت از سالمندان بوده که متاسفانه مسکوت مانده است. در اين لايحه تمام يارانه‌هايي که بايد براي اوقات فراغت سالمندان مهيا شود، تعيين شده است (بايد محل منابع هم تامين شود). بخشي از منابع از محل ارزش افزوده؛ يارانه، ماليات ها، پيامک‌هاي مخابراتي و کلا جاهايي که مبالغ کلاني وجود دارد که مي شود بخشي از آن را به اين موضوع و براي انجام آن در نظر گرفت. ما بشدت به دنبال تکميل لايحه هستيم و اميدواريم در چند سال آينده کار را به سرانجام برسانيم ولي هم اکنون با توجه به حجم کارها سرعت کمي داريم.
پژوهش خبری :به جز مشهد که براي سالمندان در نظر گرفته‌ايد براي جاهاي ديگر هم برنامه داريد؟
دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: براي اينکه سفر مشهد به صورت مجاني براي سالمندان انجام شود برايمان مهم است. ولي قاعدتا در networkmarketing که ايجاد مي شود؛ تمام مکان هاي گردشگري که بنيادهاي مربوط به سالمندان به آنها دسترسي دارند؛ در استانها و شهرهاي مختلف عملا در اينجا شناسايي و ثبت مي شود و خيلي راحت سالمندان از شهرهاي مختلف بين هم ارتباط برقرار مي‌کنند و مسئله اقامت شان حل مي شود و وسيله سفر اين عزيزان هم با شرکت رجا رایزنی کرديم که گفتند با توجه به بانک سالمندان باید تعداد آنها را اعلام کنيم تا مسئله ترانسفر اين عزيزان هم حل شود.
براي اسکان سالمندان در شهرهاي مختلف که براي گردش و تفريح يا انجام کاري مي روند با بنيادهاي مرتبط هماهنگ هستیم که محل اسکانشان مشخص باشد که گردشگري سالمندان از لحاظ هزينه به حداقل برسد.
پژوهش خبری :آيا براي گردشگري سالمندان آيين نامه‌اي وجود دارد؟
ـ دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: خير ما براي گردشگري اين عزيزان نمي‌توانيم آيين نامه مدون بدهيم. براي گردشگري بايد تسهيلات ايجاد کنيم. که گفتيم مثل ترانسفر، اسکان، غذا و.... که فعاليت‌هايي هم انجام شده و رايزني را با جاهاي مختلف انجام داده‌ايم.
اينکارها در لواي لايحه‌اي به نام حمايت جامعه از سالمندان مي توان مدون کرد. يعني ما بايد بحث مالي اين حمايت‌ها را از سازمان‌هاي ديگر تامين کنيم.
پژوهش خبری :به جز شرکت هاي مردم نهاد نقش ارگان هاي دولتي در مسئله حمايت از سالمندان چيست؟
ـ دکتر سلمان نژاد، دبير دبيرخانه شوراي ملي سالمندان: اين وظيفه را کانون‌ها انجام مي‌دهند. ما به کل دستگاه‌ها نامه نگاري کرده‌ايم که کليه اطلاعات مربوط به کانون‌هايشان را به ما بدهند درواقع مي خواهيم از ظرفيت کليه کانون هاي سطح کشور براي سالمندان استفاده کنيم. يعني ميخواهيم با تشريک مساعي تمام ارگان‌ها و بنيادها مسئله سالمندان را حل کنيم که اتفاقا امکانات خوبي هم دارند. مثلا 5/ 1 ميليون بازنشسته خدمات درماني داريم که از اين تعداد 700 هزار نفرشان فرهنگي هستند جالب است که بدانيد که اينها در تمام شهرها کانون دارند (خانه معلم) حالا ببينيد بقيه وزراتخانه‌ها چقدر امکانات دارند که درست هم از اين محل ها استفاده نمي شود. اگر بتوانيم اين امکانات را به شراکت بگذاريم و سازمانها و وزارتخانه ها به هم کمک کنند و اگر خود مردم به هم کمک کنند مجموعه اي از کمک هاي مردمي دولتي مي شود در قالب شرکت هاي مردم نهاد و فعاليت‌هايي که مي تواند انجام شود و سالمندان در جامعه به شکل فعال تري زندگي کنند.
سخن آخر
توجه به اوقات فراغت کلیه اقشار جامعه برای داشتن جامعه ای فعال و سالم امری حیاتی و ضروری است و در این راستا عدم توجـه به اوقات فراغت و نیازهای سالمندان هزینه های زیادی را برای جامعه در بر خواهد داشت.
به همان نسبتي که بايد به سالمندان توجه ويژه کنيم به دليل تيپ جمعيتي کشورمان، بايد راه حل هایی براي آنها ارايه داد، در وضعيت کنوني کشور که منابع مالي بسيار محدود است و شرايط هم به گونه اي است که نبايد بسيار آرماني فکر کرد و منطقي هم نيست؛ اگر درست برنامه ريزي نشود؛ براي سالمندان در آينده با مشکل مواجه خواهیم شد ضمن اینکه با برنامه ریزی صحیح می‌توان از فرصت سالمندي بهینه ترین استفاده را کرد.
پژوهش خبری // مریم عابدی