رویدادهای مهم منطقه غرب آسیا در هفته گذشته(9 الی 16مهرماه ۱۳۹۵)

پژوهش خبری صدا و سیما: روند پرشتاب رویدادها و تحولات ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک در حوزه ملتهب و بحران­ خیز غرب آسیا، ما را بر آن داشت تا مهم ترین رخدادهای سیاسی منطقه در یک هفته گذشته را در قالب «یادداشت هفته» به صورت اجمالی مرور کنیم و علل و عوامل آشکار و نهان بروز آن رویدادها را مورد واکاوی قرار دهیم.

افغانستان

صحنه سیاسی:

۱ـ روزهای سه­ شنبه و چهارشنبه، چهارم و پنجم اکتبر (13 و 14 مهر) نمایندگان بیش از 70 کشور و 25 سازمان بین­المللی در بروکسل پایتخت بلژیک گرد هم آمدند تا موضوع رسیدگی به وضعیت افغانستان و کمک­ رسانی به مردم و دولت این کشور برای مبارزه با طالبان را بررسی کنند. این اجلاس به میزبانی دونالد توسک رئیس شورای اروپا و اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان برگزار شد. در این اجلاس که در آستانه پانزهمین سالگرد تهاجم نظامی آمریکا به افغانستان برگزار شد، جمع­ آوری کمک ­های مالی با هدف ترسیم راهبردی جدید برای برقراری صلح و ثبات در افغانستان به بحث گذارده شد؛ جان کری وزیر امور خارجه آمریکا و بان کی مون دبیر کل سازمان ملل متحد از جمله سخنرانان افتتاحیه این نشست بودند.

۱ـ روز دوشنبه (دوازدهم مهر) شبه نظامیان طالبان بخش ­هایی از شهر قندوز در شمال افغانستان را به کنترل خود درآوردند؛ هجوم غافلگیرانه طالبان افغان به قندوز از بامداد روز یکشنبه (یازده مهر) آغاز شده بود که تا روز سه­ شنبه ادامه داشت و طی حملاتی گسترده و سریع اکثر مناطق شهر به دست طالبان سقوط کرد و فقط فرودگاه این شهر تحت کنترل نیروهای دولتی باقی مانده بود؛ اما نیروهای امنیتی و نظامی افغان تا آخرین حد توان از قندوز دفاع کردند و سرانجام روز سه­ شنبه (سیزده مهر) پس از دو روز درگیری و حملات سنگین از هوا و زمین، توانستند کنترل کامل شهر را در دست گیرند.

قندوز مرکز ولایتی استراتژیک در همسایگی تاجیکستان است و اهمیت استراتژیک آن بیش از یک شهر معمولی است؛ تسلط طالبان بر این شهر حاکمیت دولتی را نه تنها در قندوز بلکه در سراسر شمال افغانستان می‌تواند به چالش بکشد. تحلیلگران قندوز را برای گروه طالبان "کلید شمال افغانستان" می‎خوانند؛ این شهر یک سال پیش هم مدتی در اشغال طالبان بود.

بحرین

۱ـ نظامیان آل­ خلیفه روز یکشنبه (یازده مهر) به نمادهای مذهبی و عزاداری شیعیان بحرین، در دو شهرک ابوصیبع و الشاخوره در غرب منامه حمله کردند. علماء و روحانیون بحرین نیز این­گونه اقدامات آل خلیفه را ضد اسلام توصیف و مردم را به حضور گسترده در عزاداری­ های ایام محرم دعوت کردند. روز پنجشنبه (۱۵مهر) نیز وزارت کشور بحرین پس از یورش به بیش از 15روستای متعلق به پیروان اهل بیت (علیهم السلام) برای برچیدن پرچم­ های سیاه و نشانه­ های عزا از خیابان­ ها، مدعی شد که "عاشورا را به­ عنوان یک مناسبت دینی قدر می­ داند".

حمد بن عیسی آل­ خلیفه شاه بحرین نیز در ادعایی عجیب­ گفت: مورد تأیید امامان دوم و سوم از ائمه اثنی عشر شیعه است؛ او در حالی به چنین فرضیه عجیبی دست یافته که نیروهایش از سال 2011 تاامروز بیش از 40 مسجد و مرکز متعلق به پیروان اهل بیت (ع) را ویران کرده­ اندو امسال برای ششمین سال متوالی مراسم سوگواری عاشورا را مورد یورش بی امان خود قرار داده ­اند.

۲ـ روز چهارشنبه (۱۴مهر) نظامیان رژیم آل‌خلیفه در بحرین، سید محمد هادی الغریفی یکی دیگر از علمای بحرینی را بازداشت کرد.

۳ـ روز جمعه (۱۶مهر) رژیم آل­خلیفه برای دوازدهمین هفته پیاپی از برگزاری نماز جمعه جلوگیری کرد.

 پاکستان

۱ـ هم­زمان با سومین شب از ماه محرم (سه­ شنبه ۱۳مهر)، تروریست‌های سلفی تکفیری با حمله به اتوبوس زائران حضرت اباعبدالله الحسین‌(ع) که در حال حرکت به سمت ایران و عازم کربلا بودند، چهار زائر پاکستانی را شهید و یک نفر را مجروح کردند؛ کشته شدگان همگی زن بودند.

سوریه

صحنه سیاسی:

۱ـ جان کری تهدید کرد تلاش­ های دیپلماتیک در سوریه شکست خورده و دولت اوباما به دنبال گزینه نظامی در سوریه است؛ روسیه نیز در واکنش به این سخنان هشدار داد هرگونه تجاوز نظامی آمریکا به دمشق و ارتش سوریه به تغییرات اساسی در خاورمیانه منجر خواهد شد.

۲ـ پس از شکست آتش ­بس در سوریه، دوشنبه شب (دوازده مهر) آمریکا و روسیه رسماً قطع همکاری­ های نظامی امنیتی را در سوریه اعلام کردند؛ دو طرف همچنین یکدیگر را به نقض تعهدات و از بین بردن راه ­حل­ های سیاسی در بحران سوریه متهم کردند. شهر حلب در سوریه اکنون به شاخص­ ترین مکان جنگ جهانی کوچک تبدیل شده است.

۳ـ خانم هدیه خلف عباس رئیس مجلس سوریه گفت ارتش سوریه به نبرد با گروه ­های تروریستی برای ریشه­ کن کردن آن­ها و باز گرداندن امنیت و ثبات به سوریه عزیز مصمم است و جمهوری اسلامی ایران، روسیه و حزب ­الله لبنان با سوریه در مسائل راهبردی اتفاق نظر دارند و هماهنگی­ ها در زمینه مبارزه با گروه­ های تروریستی همواره رو به تقویت است.

صحنه میدانی:

۱ـ تروریست ­ها با تنگ­تر شدن حلقه محاصره در شرق شهر حلب چاره­ای جز تسلیم ندیدند؛ فرماندهان سوری و روسی نیز خروج امن افراد مسلح را از شرق حلب تضمین کردند. در شمال غرب دمشق نیز ۴۰۰ تن از تروریست­ها مجبور به خروج از دو شهرک الهامه و قدسیا و انتقال به ادلب و حماه شدند.

۲ـ پس از آنکه ارتش سوریه و نیروهای هم­پیمانان ارتفاعات شقیف و بیمارستان کندی واقع در محور شمال شهر حلب را از چنگ تروریست­ ها آزاد کردند، راه حضور نیروها به عمق شرق شهر حلب هموار شد. در محور جنوب سوریه نیز نیروهای ارتش سوریه عملیاتی سریع و غیرمنتظره را در غوطه غربی دمشق آغاز کردند و توانستند مسیر ارتباطی تروریست­ ها را به منطقه خان شیح مرکز گروه تکفیری النصره قطع کنند. اکنون آن­ها در جنوب دمشق در محاصره هستند و نقشه­ هایشان برای تهدید پایتخت سوریه بر باد رفته است.

۳ـ روز سه شنبه (۱۳مهر) وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که این کشور در پایگاه دریایی خود در طرطوس سوریه، سامانه دفاع موشکی اس 300 مستقر کرده است.

 عراق

صحنه سیاسی:

۱ـ هفته گذشته مسعود بارزانی رهبر حزب دمکرات کردستان عراق بعد از پنج سال به بغداد پایتخت عراق سفر کرد. او در صدر هیأتی سیاسی متشکل از اعضای چهار حزب دموکرات (پارتی)، اتحادیه میهنی (یکیتی)، سوسیال دموکرات و اتحاد اسلامی کردستان عراق سفری دو روزه به بغداد داشت؛ بارزانی در پایان این سفر به خبرنگاران گفت بر سر تمامی موضوعات مهم با حیدرالعبادی توافق نظر وجود دارد و اینک اولویت اصلی نابودی داعش است.

۲ـ شامگاه جمعه (نهم مهر) جریان صدر به ­عنوان یکی از جریان­ های سیاسی مؤسس فراکسیون ائتلاف ملی عراق، به صفوف این گروه فراگیر سیاسی عراق بازگشت تا به این ترتیب اعضای ائتلاف ملی این کشور تکمیل شود.
پیش از این سید عمار حکیم رئیس ائتلاف ملی عراق اعلام کرده بود که جریان صدر به زودی به طور دائم به صفوف ائتلاف ملی باز خواهد گشت. اولین جلسه دفتر سیاسی ائتلاف ملی جمعه شب با حضور صدری­ ها و ریاست سید عمار حکیم در بغداد برگزار شد. ائتلاف ملی عراق به­عنوان بزرگ­ترین فراکسیون و گروه سیاسی فراگیر عراق دارای ۱۸۰ کرسی از مجموع ۳۲۸ کرسی پارلمان این کشور است و نخست وزیر، معاون اول رئیس پارلمان و اکثر وزیران کابینه و استانداران عراق منتسب به ائتلاف ملی هستند.

۳ـ حیدرالعبادی نخست وزیر عراق پس از جلسه ائتلاف ملی این کشور از آغاز گام­های عملیاتی بعدی برای آزادسازی موصل از لوث گروهک داعش خبر داد؛ او از ساکنان موصل خواست برای بازپس­ گیری این شهر از گروهک تروریستی تکفیری داعش با نیروهای امنیتی عراق همکاری کنند.

۴ـ روز پنجشنبه (۱۵مهر) وزارت امور خارجه عراق خواستار آن شد که شورای امنیت سازمان ملل نشستی فوق ­العاده برگزار و تجاوزگری ترکیه را در شمال عراق بررسی کند. حیدرالعبادی نخست وزیر عراق نیز نسبت به بروز جنگ منطقه­ ای بر اثر دخالت­ های ترکیه هشدار داد. از سوی دیگر اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز گفته است نظامیان ترکیه در عملیات آزادسازی موصل نقش ­آفرینی خواهند کرد و کسی نمی ­تواند مانع این دخالت شود.

۵ـ بسیج مردمی عراق الحشدالشعبی تأکید کرده است حضور نظامیان ترکیه را مانند نظامیان داعش در خاک عراق می­ داند و با آن­ها به­ عنوان اشغالگر رفتار خواهد کرد.

 عربستان

صحنه سیاسی:

۱ـ مؤسسه مطالعات الخلیج در واشنگتن گزارش داد ملک سلمان بن عبدالعزیز ۸۰ساله تا چند روز دیگر به نفع پسرش محمد بن سلمان از قدرت کنار خواهد رفت و تاج و تخت پادشاهی را به او واگذار خواهد کرد؛ تفویض قدرت از پدر به پسر در حالی است که تاکنون حق جانشینی صرفاً از آن برادران شاه سعودی بوده، نه فرزندان. محمد بن سلمان هم اکنون جانشین ولیعهد، وزیر دفاع، معاون دوم نخست وزیر عربستان و مورد حمایت آمریکاست.

۲ـ تصمیم ملک سلمان برای اجرای طرح ریاضت اقتصادی در عربستان با موجی از واکنش­ ها مواجه شده است؛ نتایج یک پیمایش اینترنتی که در مورد دیدگاه مردم این کشور نسبت به اوامر اقتصادی اخیر پادشاه سعودی توسط عصام الزامل کارشناس مسائل اقتصادی عربستان سعودی به اجرا درآمد نشان داد بیش از ۵۰ درصد مردم با سیاست‌های اقتصادی اخیر مخالف هستند؛ حدود ۳۳ هزار نفر در این پرسش و پاسخ مشارکت داشتند. مفتی­ های وهابی سعودی هم تهدید کردند عواقب هرگونه اعتراض به دولت، بر عهده مردم عربستان است و به سرنوشت مردم سوریه و یمن دچار خواهند شد.

صحنه میدانی:

۱ـ نیروی دریایی عربستان سعودی از روز سه­ شنبه (۱۳مهر) رزمایشی با نام «سپر خلیج (فارس) 1» در آب­های خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان آغاز کرده است. در این رزمایش، کشتی های جنگی، قایق های تندرو، هواپیماهای نیروی دریایی و یگان های ویژه امنیت دریایی سعودی ها حضور دارند.

 فلسطین

صحنه سیاسی:

۱ـ رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در مراسم تدفین شیمون پرز شرکت کرد. این اقدام واکنش تند و خشم گسترده مردم و گروه ­های مختلف فلسطینی را در پی داشت؛ جنبش­ های جهاد اسلامی، حماس، جبهه خلق برای آزادی فلسطین، حزب الشعب و حتی گروه ­های فلسطینی وابسته به عباس در سازمان آزادی­بخش فلسطین این عمل محمود عباس را لکه ننگ و بی­حرمتی به خون شهدا توصیف کردند. نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی نیز به فاصله 24 ساعت پس از مشارکت رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در مراسم تشییع جنازه و تدفین رئیس رژیم صهیونیستی، به صهیونیست­ ها وعده تداوم شهرک­ سازی و توسعه شهرک­ های موجود را داد.

صحنه میدانی:

۱ـ روز چهارشنبه (۱۴مهر) جنگنده‌های رژیم صهیونیستی منطقه جبل­الریس در شرق نوار غزه را هدف حملات خود قرار دادند. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی اخیراً تهدید کرده است که در صورت شلیک یک فروند از نوار غزه به‌سمت شهرک‌های صهیونیست نشین، جنگنده‌های این رژیم غزه را موشک‌باران خواهند کرد.

 لبنان

صحنه سیاسی:

۱ـ سه شنبه شب (۱۳مهر) میشل عون سکوت چند ماهه را شکست و در گفت وگو با شبکه لبنانی (OTV) ارگان رسانه ای حزب جریان آزاد ملی همچون رئیس جمهوری لبنان ظاهر شد. وی ملاقات اخیرش با سعد حریری رئیس حزب جریان المستقبل لبنان را درباره انتخابات ریاست جمهوری و بررسی و ارزیابی اوضاع ملت لبنان، بسیارخوب ارزیابی کرد و گفت: تا زمانی که سوگند نخورم هرگز نمی ­گویم رئیس جمهور لبنان هستم. نامزد حزب­ الله در انتخابات ریاست جمهوری لبنان تصریح کرد: ابتکار حریری با تأخیر صورت گرفت، شاید دلیل آن مداخله کشورهای خارجی بوده اما گویا این قبیل مشکلات و سختی ها از بین رفته است. رئیس فراکسیون تغییر و اصلاح گفت: سعودی موضوع انتخاب رئیس جمهوری لبنان را به خود لبنانی­ ها واگذار و این پرونده را رها کرده است. لبنان بیش از دو سال و سه ماه است رئیس جمهور ندارد و آخرین رایزنی بین گروه ­های سیاسی این خوش­بینی را ایجاد کرده که ژنرال عون سیزدهمین رئیس جمهوری لبنان خواهد بود. در همین حال سعد حریری نیز در روسیه به رایزنی با مقامات روس در خصوص انتخابات ریاست جمهوری لبنان پرداخت.

 یمن

صحنه سیاسی:

۱ـ روز یکشنبه (یازده مهر) صالح ­الصماد رئیس شورای عالی سیاسی یمن طی حکمی دکتر عبدالعزیز بن حبتور را مأمور تشکیل دولت نجات ملی کرد. مأموریت دولت جدید اداره امور مناطق تحت سیطره انصارالله و حزب علی عبدالله صالح رئیس‌جمهور پیشین یمن به ویژه صنعا پایتخت یمن است.

صحنه میدانی:

۱ـ روز شنبه (دهم مهر) یگان­ های موشکی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن ناو جنگی سوئیفت متعلق به امارات را در کرانه­ های منطقه المخا در سواحل یمن هدف قرار دادند و آن را منهدم کردند. این کشتی ساخت آمریکا تحت هدایت عربستان سعودی به نیروهای متجاوز و مزدور در جنگ بر علیه یمن کمک می­ کرد.

پژوهش خبری صدا و سیما// پژوهشگر: مرجان شریف زاده