سوره ای که دعوت به میانه روی می کند + ترجمه تصویری

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سیما، سوره طه بیستمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۱۶ قرآن جای دارد. شروع این سوره با حروف مقطعه «طا» و «هاء» دلیل نام‌گذاری آن به نام «طه» است.

ابلاغ وحی توسط پیامبر (ص) بدون به سختی‌انداختن خود، دستور به اعتدال و میانه روی در همه چیز حتی در دعا و عبادت، قصه آدم و ماجرای هبوط وی از بهشت و داستان حضرت موسی (ع) از موضوعات این سوره است.
در فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر (ص) آمده هر کس سوره طه را قرائت کند خداوند در روز قیامت ثواب همه مهاجران و انصار را به او عطا می‌کند.
شروع این سوره با حروف مُقَطّعه «طا» و «هاء» را دلیل نام‌گذاری این سوره به نام طه دانسته‌اند. نام دیگر سوره طه «کلیم» است که از لقب حضرت موسی (ع) یعنی کلیم الله (هم‌سخن با خداوند) گرفته شده است؛ زیرا داستان این پیامبر و سخن‌گفتنش با خدا در این سوره آمده است.

سوره طه جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، چهل و پنجمین سوره‌ای است که بر پیامبر (ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیستمین سوره است و در جزء ۱۶ قرآن جای دارد.

علامه طباطبایی هدف اصلی این سوره انذار و تبشیر از راه بیان داستان‌های اقوام گذشته داستان حضرت موسی (ع) می‌داند؛ آیاتی که حجت‌های روش برای عقل است تا خود را ملزم به اعتراف به توحید و اجابت دعوت حق کند و از احوال روز قیامت و خسران ظالمین، انسان را آگاه می‌سازد. به تصریح تفسیر نمونه سوره طه همانند دیگر سوره‌های مکی بیشتر سخن از مبدا و معاد می‌گوید و نتایج توحید و بدبختی‌های شرک را برمی‌شمرد.

تعیین وظیفه پیغمبر اسلام (ص) و اینکه نباید خود را به رنج و سختی بیاندازد بلکه او تنها دعوت کننده است.
دستور به اعتدال و میانه روی در همه چیز حتی در دعا و عبادت.
اشاره به عظمت قرآن و بخشی از صفات جلال و جمال پروردگار.
داستان موسی (ع) و مبارزه او با فرعون، جادوگران و سامری در بیش از هشتاد آیه.
معاد و بخشی از خصوصیات رستاخیز.
سرگذشت آدم و حوا در بهشت و ماجرای وسوسه ابلیس و هبوط آن‌ها به زمین.
اندرز و نصیحت‌های بیدارکننده برای همه مؤمنان.

 

در بیش از هشتاد آیه از سوره طه به صورت مفصل به داستان نبوت و تبلیغ حضرت موسی (ع) پرداخته و در آیات پایانی سوره نیز به داستان حضرت آدم (ع) و هبوط او به زمین اشاره شده است.

 

آتش در وادی مقدس طُویٰ، گفتگو با خدا و برگزیدن موسی، معجزهٔ تبدیل عصا به اژد‌ها و ید بیضاء، امر به دعوت فرعون، همراهی حضرت هارون با موسی (آیات ۹-۳۲).
داستان تولد موسی و به نیل انداختن او توسط مادرش، رسیدن موسی به کاخ فرعون، بازگرداندن موسی به مادر (آیات ۳۸-۴۰).
قتل دشمن، زندگی در مدین و برگزیدگی (آیات ۴۰-۴۱).
رفتن به سوی فرعون، گفتگو با فرعون، مقابله با ساحران، ایمان ساحران و تهدید فرعون (آیات ۴۲-۷۳).
گذر بنی‌اسرائیل از دریا و غرق شدن فرعونیان (آیات ۷۷-۷۸).
نزول نعمات بر بنی‌اسرائیل، گوساله سامری، گفتگوی قوم با هارون، اعتراض موسی به هارون، گفتگوی موسی و سامری (آیه‌های ۸۰-۹۷).

سجده فرشتگان و سرباززدن ابلیس، هشدار به آدم دربارهٔ ابلیس، وسوسه ابلیس و خوردن از شجره، هبوط به زمین (آیه‌های ۱۱۵-۱۲۳).

آیات نخستین و آیه ۱۳۱ سوره طه دارای شأن نزول است.

 

در روایات آمده است که پیامبر اسلام (ص) بعد از نزول وحی و قرآن بسیار عبادت می‌کرد و آن‌قدر بر پا‌های خود می‌ایستاد که متورم می‌شد؛ به همین دلیل آیات نخستین سوره طه نازل شد و به پیامبر (ص) دستور داد که این‌همه رنج و سختی در راه عبادت تحمل نکن و اعتدال را در دعا و عبادت رعایت کن. در اسباب نزول القرآن نوشته واحدی نیشابوری نیز آمده است که ابوجهل و نضر بن حارث و برخی از کفار قریش با طعنه به پیامبر و یارانش می‌گفتند که محمد با ترک آیین ما خود را به زحمت انداخته است و نزول قرآن را باعث سختی مسلمانان شده است که این آیات نازل شد و از مسلمانان و پیامبر (ص) خواست در عبادت میانه‌روی را رعایت کنند و خود را به سختی نیندازند.

 

درباره سبب نزول آیه ۱۳۱ سوره طه «وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَىٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَ‌ةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ...؛ و زنهار به سوى آنچه اصنافى از ایشان را از آن برخوردار کردیم [و فقط]زیور زندگى دنیاست تا ایشان را در آن بیازماییم، دیدگان خود مدوز...» از ابو رافع خادم رسول الله (ص) آمده است که: روزی مهمانی برای آن حضرت رسید و حضرت مرا نزد یک یهودی فرستاد که مقداری آرد برای تهیه غذا برای مهمان نسیه کنم و اینکه تا اول ماه رجب آن را پس می‌دهد؛ ولی یهودی گفت من با او معامله نمی‌کنم مگر اینکه گروی بدهد. ابو رافع می‌گوید وقتی خبر این برخورد را به پیامبر دادم، فرمود به خدای زمین و آسمان اگر می‌فروخت به جای این پیراهن یا زره به او طلا می‌دادم. بعد از این ماجرا بود که این آیه برای تسلی و غم‌زدایی از پیامبر نازل شد.

 

استواء بر عرش (آیه ۵)
مفسران آیه ۵ سوره طه «الرَّ‌حْمَـٰنُ عَلَى الْعَرْ‌شِ اسْتَوَىٰ؛ خداى رحمان که بر عرش استیلا یافته است» را همانند دیگر آیاتی که از عبارت «استواء بر عرش» استفاده کرده‌اند، کنایه از عمومیت حکمرانی خدا بر همه عالم و گستردگی تدبیر الهی بر همه امور هستی از خرد و کلان و آسمانی و زمینی می‌داند که نشانه‌ای از توحید در ربوبیت خداوند است. استفاده از صفت «الرحمن» که بیان‌گر رحمت گسترده الهی است را مناسب با تدبیر و حکمرانی او در عالم هستی که همان استواء بر عرش است، دانسته‌اند. اسماءالحسنی (آیه ۸)

علامه طباطبایی آیه هشتم سوره طه «اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏» را از برجسته‌ترین آیات این سوره نامیده است. [۱۵]تعبیر اسماء الحسنی در این آیه را به معنای نام‌های نیک دانسته‌اند؛ اگرچه همه نام‌های پروردگار نیک است، ولی در میان اسما و صفات خدواند برخی دارای اهمیت بیشتری است که به نام «اسماء‌الحسنی» نامیده شده است. مراد از اسما الحسنی الهی را اسمایی دانسته است که مانند علیم، حی و قدیر بیان‌گر کمال محض خداوند و خالی از هر عیب و نقصی باشد. 

 

دعای حضرت موسی (ع)، آیات ۲۵ تا ۲۹ سوره طه، به خط کوفی
آیه شرح صدر
قَالَ رَ‌بِّ اشْرَ‌حْ لِی صَدْرِ‌ی وَیسِّرْ لِی أَمْرِ‌ی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی یفْقَهُوا قَوْلِی﴿۲۵-۲۸﴾
(ترجمه: [موسی]گفت: پروردگارا، سینه‌ام را گشاده گردان، و کارم را برای من آسان ساز، و از زبانم گره بگشای، [تا]سخنم را بفهمند.)

این آیات مجموعه‌ای از درخواست‌های حضرت موسی (ع) از خداوند پیش از عزیمت به مصر برای سخن با فرعون است. [۱۸]در تفسیر الکاشف آمده است که موسی (ع) به خاطر سختی‌ها و رنج‌هایی که در زندگی متحمل شده بود، بی‌حوصله بود و زود خشمگین می‌شد و به مواردی همچون کشتن یکی از فرعونیان در دعوا، عدم تحمل در برابر کار‌های عبد صالح و کشیدن ریش برادرش هارون هنگام گوساله‌پرستی بنی‌اسرائیل اشاره می‌کند به همین دلیل از خدا خواسته بود برای انجام وظایف رسالت که نیاز به شکیبایی دارد به او شرح صدر و قوت کلام و دلی استوار عنایت کند. آیه ۱۱۴
فَتَعَالَى اللَّـهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ ۗ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْ‌آنِ مِن قَبْلِ أَن یُقْضَىٰ إِلَیْکَ وَحْیُهُ ۖ وَقُل رَّ‌بِّ زِدْنِی عِلْمًا ﴿۱۱۴﴾
(ترجمه: پس بلندمرتبه است خدا، فرمانرواى بر حق، و در [خواندن]قرآن، پیش از آنکه وحى آن بر تو پایان یابد، شتاب مکن، و بگو: «پروردگارا، بر دانشم بیفزاى.»)

در تفاسیر آمده است که هرگاه جبرئیل قرآن را بر پیامبر (ص) نازل می‌کرد، وی از بیم اینکه مبادا قرآن را فراموش کند و به خاطر عشق به فراگیری قرآن و حفظ آن برای مردم، به هنگام دریافت وحی عجله می‌کرد و بدون مهلت دادن به جبرئیل برای اتمام سخن، شروع به بیان آن برای مردم می‌کرد؛ به همین دلیل خداوند در این آیه از پیامبرش می‌خواهد گوش فرادهد تا نزول وحی تمام شود و بعد به مردم ابلاغ کند. در تفسیر مجمع البیان سه احتمال برای دستور به عدم تعجیل در ابلاغ وحی بیان شده است:

پیش از آنکه جبرئیل وحی را به پایان برساند به تلاوت قرآن عجله نکند همانگونه که در آیه ۱۶ سوره قیامت نیز بر آن تأکید کرده است.
تا وقتی معانی قرآن برای تو آشکار نشده برای پیروانت نخوان.
پیش از آنکه وحی بر تو نازل شود درخواست نزول وحی نکن، زیرا خداوند بر حسب مصلحت نازل می‌فرماید. [۲۱]درباره فراز آخر آیه «وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً» از پیامبر (ص) روایت است هرگاه روزی بر من آید که در آن بر علم من افزوده نشود و به درگاه خداوند تقرب پیدا نکنم، طلوع خورشید آن روز بر من مبارک نیست. آیه ۱۲۴
وَمَنْ أَعْرَ‌ضَ عَن ذِکرِ‌ی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکا وَنَحْشُرُ‌هُ یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمَیٰ﴿۱۲۴﴾
(ترجمه: و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ [و سختی]خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور می‌کنیم.)

تنگی زندگی در این آیه را بیشتر به سبب کمبود‌های معنوی و نبودن غنای روحی و وابستگی بیش از حد به جهان ماده و ترس از نابودی دانسته‌اند و کسی که ایمان به خدا دارد و دل به ذات او بسته از همه این نگرانی‌ها در امان است. برخی مفسران تنگ‌دستی را ناشی از قوانین زمین می‌دانند نه آسمان یعنی بر اثر اعمال مردمی است که حق و عدالت را نابود می‌کنند و اگر آنان از آیین خدا پیروی می‌کردند یقینا هیچ نیازمندی بر روی زمین یافت نمی‌شد. 

 

آیات ۱۴، ۱۳۰ و ۱۳۲ سوره طه را جزو آیات الاحکام دانسته‌اند. در این آیات بیشتر بر اهتمام به خواندن نماز در اوقات مختلف روز و شب تاکید شده است. 

 

در فضیلت تلاوت سوره طه از پیامبر اسلام (ص) آمده کسی که این سوره را قرائت کند، در روز قیامت ثواب همه مهاجران و انصار به او عطا می‌شود. از امام صادق (ع) هم نقل شده خواندن سوره طه را ترک نکنید، زیرا خداوند آن را دوست دارد و هرکس آن را بخواند، او را نیز دوست خواهد داشت و هر که به خواندن آن مداومت کند خداوند در روز قیامت نامه عملش را به دست راست او دهد و بر اعمال او سخت‌گیری نکند و آن‌قدر به او پاداش عطا فرماید تا خشنود گردد. برای تلاوت این سوره در تفسیر برهان آثار و برکاتی، چون آسان شدن ازدواج و برآورده شدن حاجات بزرگ ذکر شده است.