مهارت هایی برای مدیریت مصرف رسانه ای کودکان

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: تا پیش از شیوع ویروس کرونا در سطح جهان کمتر کسی فکرش را می‌کرد مدارس و مراکز آموزشی غیر حضوری شوند. تغییر شیوه آموزش از حضوری به الکترونیک ارتباط کودکان و نوجوانان با فناوری هایی، چون تلفن همراه، تبلت و اینترنت را به طرز باورنکردنی افزایش داد. دیگر کمتر کودکی است که به این وسایل دسترسی نداشته باشد.

استفاده مداوم و بیش از اندازه کودکان از این دستگاه‌ها نگرانی والدین را به همراه داشته است. این ابزار‌های الکترونیکی علاوه بر کم تحرکی، گوشه نشینی و دوری از کانون خانواده باعث تأثیرپذیری فکری و فرهنگی کودکان از فضای مجازی و تهدید حریم خصوصی آن‌ها می‌شود. کودکان، این دستگاه‌ها و به خصوص اینترنت را ابزاری برای کشف یک جهان ناشناخته می‌دانند. ترکیب این فناوری‌ها به کودکان این امکان را داده تا به انواع بازی ها، موزیک‌ها و ویدئو‌ها دسترسی پیدا کنند. به عبارتی برای کودکان امروزی، تلفن همراه و اینترنت پر از وعده‌های بی پایان است. همین موجب می‌شود هیچوقت از این دستگاه‌ها خسته نشوند به طوری که دوست دارند زمان نامحدودی را با تبلت خود بگذرانند و صد‌ها بازی را دانلود کرده و تجربه کنند.

در این شرایط باید چه کرد و چه طور می‌توان استفاده کودکان از این وسایل جادویی و وسوسه کننده را مدیریت کرد. باید به این نکته توجه داشت که عمدتاً محدودیت‌ها هم راه به جایی نمی‌برند چرا که کودکان بهترین هکر‌ها هستند و طولی نمی‌کشد که راه‌هایی برای دور زدن محدودیت‌ها پیدا می‌کنند. اما این موضوع باعث نگرانی نیست و می‌توان با طی راه‌هایی علاوه بر رشد دادن زندگی آنلاین بچه ها، ایمنی آن‌ها را نیز حفظ کنیم. در ادامه به ارائه راهکار‌هایی برای این موضوع همچنین ارتقای سطح سواد رسانه‌ای کودکان ارائه می‌پردازیم.

*سواد رسانه ای؛ مهارتی برای توانمند ساختن کودکان
رسانه‌ها به شدت بر نحوه تفکر و تصمیم گیری ما تأثیر می‌گذارند. سواد رسانه‌ای توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و تولید محتوا‌های رسانه‌ای است و به بچه‌ها کمک می‌کند تا محتوای خوب و بد را از هم تشخیص دهند. سواد رسانه‌ای به کودکان کمک می‌کند تا رفته رفته به کاربران توانمندی تبدیل شوند، تفکر انتقادی خود را توسعه دهند و برای انتشار مطالب بر مستندات و واقعیت‌ها تکیه کنند. این مهم برای توسعه مهارت‌های شهروندی و چگونگی مشارکت منصفانه در مباحث عمومی حائز اهمیت است؛ بنابراین والدین چطور می‌توانند برای پرورش شهروندان دیجیتالی آگاه و مسئولیت پذیر اقدام کنند؟

* زود شروع کنید
مطالعات مرکز تحقیقاتی پیو نشان می‌دهد بیش از یک سوم کودکان در کمتر از پنج سالگی استفاده از تلفن‌های هوشمند را آغاز می‌کنند؛ بنابراین والدین نیز باید انتقال مفاهیم سواد رسانه‌ای را در همین سنین آغاز کنند. این آموزش می‌تواند با اصول اولیه شروع شود. به طور مثال با آموزش تفاوت بین واقعیت و خیال. والدین می‌توانند توضیح دهند افرادی که در تبلیغات فعالیت می‌کنند، بازیگرانی هستند که نقش‌هایی را بر عهده می‌گیرند. چیزی شبیه به بازی‌های کودکانه که یکی از بچه‌ها نقش پلیس را بازی می‌کند.

این آموزش، درک این نکته را به همراه دارد که رسانه‌ها همیشه بازتابی دقیق از واقعیت نیستند و افرادی که در رسانه ها، اثری تولید می‌کنند دیدگاه‌های خاصی دارند که سعی در انتقال آن‌ها دارند. یادگیری در مورد ماهیت عملکرد تبلیغات و انواع سرگرمی همچنین می‌تواند به کودکان کمک کند تا تشخیص دهند آنچه در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود الزاماً تصویری دقیق از واقعیت نیست و ممکن است ساخته‌ای باشد که برای فریب ما پرداخته شده است.

* به آن‌ها بگویید قبل از بازنشر مطالب فکر کنند
یکی از مهمترین چیز‌هایی که والدین می‌توانند به کودکان خود آموزش دهند این است که قبل از هر واکنشی به یک مطلب، دست نگه دارند و فکر کنند. مطالعات نشان می‌دهد که افراد به احتمال زیاد روی مطالبی که به آن‌ها احساس خوشحالی، عصبانیت و یا هیجان القا می‌کند کلیک می‌کنند و آن‌ها را به اشتراک می‌گذارند.

والدین می‌توانند کودکان خود را به دست نگه داشتن، نفس کشیدن و اندیشیدن هنگام مواجهه با مطالب احساس برانگیز تشویق کنند. آن‌ها باید بیاموزند که آیا یک مطلب قصد دارد با احساسات و عواطفشان بازی کند و بدون ارائه واقعیت‌هایی برای پشتیبانی از ادعا‌ها نوعی ترس، خشم و یا امید کاذب را در درونشان بوجود آورد. باید دنبال نشانه‌هایی از اطلاعات غلط گشت. آیا یک تیتر یا تصویر تکان دهنده می‌بینیم؟ آیا این مطلب یا فردی که در حال صحبت کردن در یک پُست ویدئویی است بدون اتکا به هرگونه حقیقتی اظهارات خود را مطرح می‌کند؟ این‌ها نشانه‌هایی از وجود اطلاعات غلط است. علاوه بر این، چون ممکن است تیتر یا عنوان فریبنده باشد، باید بچه‌ها را تشویق کنیم تمام متن یک خبر یا یک پست را قبل از بازنشر بخوانند و وارسی کنند.

 *در استفاده از رسانه‌ها با بچه‌ها همراهی کنید
یکی از تجربیات والدین در دوران گذشته، نشستن کنار فرزندان برای خواندن یک کتاب، بازی کردن و گفتگوی صمیمانه بود. همین اتفاق باید در مورد انواع دیگر رسانه‌ها هم رخ بدهد، مخصوصاً حالا که رسانه‌ها شکلی فردی و دیجیتالی به خود گرفته اند. والدین به جای اینکه فقط تبلت را به بچه‌ها تحویل دهند و از آن‌ها دور شوند، فرزندان خود را برای استفاده از این فناوری آماده و حمایت کنند. متأسفانه مشاهده می‌شود برخی والدین برای خلاص شدن از سر و صدای کودکان ساعت‌ها آن‌ها را با تلفن همراه و تبلت تنها می‌گذارند. پدر و مادر باید بازی‌های خوب و آموزنده را از قبل شناسایی و برای بچه‌ها نصب کنند یا انیمیشن‌های مناسبی را برایشان دانلود کنند و سپس از بچه‌ها بخواهند درباره آن بازی یا چیزی که می‌بینند برایشان توضیح دهند. امر و نهی صرف نمی‌تواند در تربیت رسانه‌ای کودکان مؤثر باشد بلکه والدین باید در مورد محتوایی که بچه-ها از دیدن آن لذت می‌برند صحبت کنند. در همین حالت در خصوص چیز‌هایی که به اتفاق هم تماشا می‌کنید نظر بدهید مثلاً «اینجا من را ناراحت کرد» یا «آنجا با دوستش بد صحبت کرد».

با بزرگتر شدن بچه ها، والدین می‌توانند در مورد مطالب خبری و کلیپ‌های جدی با آن‌ها صحبت کنند. والدین می‌توانند به بچه‌های خود کمک کنند منابع موجود در مطالب را شناسایی کنند. به دنبال اسامی افراد نقل شده و همچنین سازمان‌هایی باشند که حقایق و ارقام با استناد به آن‌ها ارائه شده است. اگر منبع دقیقی ارائه نشده یا روایت بسیار یک طرفه باشد، این یک نشانه مهم برای غیرمعتبر بودن آن مطلب است.

*منابع اطلاعاتی با کیفیت و معتبر را به بچه‌ها معرفی کنید
یادگیری مواجهه با اطلاعات غلط هر چند مهم است، ولی مهم‌تر از آن کمک به کودکان برای یافتن اطلاعات درست و چگونگی دسترسی به منابع معتبر است. والدین می‌توانند فرزندان خود را با روزنامه نگاری و خبر‌های با کیفیت به خصوص خارج از رسانه‌های اجتماعی آشنا کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند استاندارد‌های روزنامه نگاری و فرایند‌هایی را که خبرنگاران در سازمان‌های خبری برای تولید خبر طی می‌کنند به بچه‌ها توضیح دهند. ما نباید منتظر دریافت اخبار و اطلاعات باشیم بلکه باید با مراجعه به منابع معتبر آن‌ها را دریافت کنیم.

* گفتگو‌های انتقادی را تقویت کنید
تفکر انتقادی و سواد رسانه‌ای دو رفیق و همراه همیشگی اند بنابراین والدین باید این مهارت‌های مهم را در زندگی روزمره خود ارتقا دهند. از آنجا که ما در دنیایی مملو از رسانه زندگی می‌کنیم، مهم این است که والدین فضا‌هایی را برای گفتگو در مورد متون و تصاویری که آن‌ها را احاطه کرده اند بوجود آورند. به عنوان اولین گام برای کمک به تفکر انتقادی در بچه ها، آن‌ها را تشویق کنید در خصوص آنچه می‌بینند و می‌خوانند نظر بدهند و احساساتشان در خصوص آن تصویر و نوشته را بیان کنند؛ خواه یک پست در رسانه‌های اجتماعی باشد یا یک کلیپ خبری در تلویزیون. همچنین درمورد زمان‌هایی صحبت کنید که ممکن است بچه ها، چیزی را دیده باشند که فکر می‌کردند درست است، اما بعداً متوجه شده اند که نادرست است.

*در عمل نشان بدهید
همانند سایر مهارت ها، بچه‌ها می‌توانند سواد رسانه‌ای را نه تنها از طریق شنیدن آنچه والدین برای آن‌ها توضیح می‌دهند، بلکه از طریق رفتار والدینشان بیاموزند. چه بسا یادگیری بچه‌ها از این طریق بیشتر هم باشد. بدترین حالت آن است که بچه‌ها رفتاری را از والدینشان مشاهده کنند که مطابق با گفته هایشان نیست. در این وضعیت که شاهد ظهور گسترده اطلاعات غلط هستیم نباید دست هایمان را بالا ببریم و تسلیم این اطلاعات شویم بلکه باید به کودکان یاد بدهیم که اطلاعات درست هم وجود دارند و ما باید برای یافتن و استفاده از آن‌ها تمرین کنیم. اینکه والدین برای مصرف خبری خود از روزنامه یا بخش‌های خبری تلویزیون استفاده کنند بهترین روش عملی برای آموزش مصرف رسانه‌ای به کودکان است.

علاوه بر موارد یاد شده میزان استفاده از این تجهیزات نیز باید مدیریت شود، برای استفاده از تبلت و تلفن هوشمند باید ساعات مشخصی را تعیین کرد و استفاده از آن را در بسیاری از مواقع همچون مطالعه، با هم بودن، ورزش کردن، غذا خوردن، رانندگی، خواب و ... ممنوع کرد. بهترین راه آموزش این موضوع نیز التزام عملی والدین است. استفاده از تلفن همراه و تبلت پیش از خواب را از آنجا که ریتم طبیعی بدن را مختل کرده و باعث بدخوابی بچه‌ها می‌شود ممنوع کنید و به جای آن برای بچه‌ها قصه بخوانید و نوازششان کنید.

پژوهشگر: محمد حسین آزادی