تحلیل روز؛ تحریم‌هایی که دیگر اثر ندارد

  به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صداوسیما؛ مجتبی شاهسونی کارشناس مسائل بین الملل در یادداشتی درباره بی اثر بودن تحریم‌های آمریکا علیه ایران، ونزوئلا، سوریه و چین نوشت: دو روز پیش بود (جمعه۱۲ شهریور) که وزارت خزانه‌داری آمریکا با صدور بیانیه‌ای، از اعمال تحریم وزارت خزانه‌داری آمریکا علیه ۴ ایرانی به اتهام "تلاش برای ربودن یک خبرنگار واقع در نیویورک" خبر داد. در همین حال سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به اقدام ضد ایرانی خزانه داری آمریکا تاکید کرد: "واشنگتن راهی جز ترک اعتیاد تحریمی خود و استفاده از ادبیات و رفتار محترمانه در قبال تهران ندارد". این تحلیل بر آن است تا دلایل و پیامدهای بی اثر بودن تحریم های آمریکا را بررسی و وکاوی کند. 

مقدمه

تحریم‌های آمریکا علیه ایران و سایر کشور‌های جهان موضوع جدیدی نیست. سابقه تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ملت ایران به اندازه عمر انقلاب شکوهمند جمهوری اسلامی باز می‌گردد. با نگاهی به سیاست دولت آمریکا در دوران ریاست جمهوری «جو بایدن» روشن است که وی نیز سیاست شکست خورده فشار حداکثری ترامپ ضد ایران و سایر کشورها را ادامه می‌دهد بنابراین دولت بایدن با وجود ادعا‌های قبلی درصدد استفاده از تحریم‌های غیرقانونی به‌عنوان ابزار فشار علیه جمهوری اسلامی ایران است، اما همانطور که امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه کشورمان تاکید کرده است ایران تسلیم چنین فشار‌هایی نخواهد شد. با نگاهی به فهرست کشور‌های تحریم شده توسط آمریکا در یک قرن گذشته، می‌توان دریافت که آمریکا تاکنون بیش از سه میلیارد جمعیت کره زمین را تحریم کرده است با این وجود، سابقه جمهوری اسلامی ایران، سوریه، کوبا، چین، روسیه و ونزوئلا نشان داد که تحریم ها، کارآمدی لازم را ندارد. با توجه به جهانی شدن اقتصاد و کاهش موانع موجود بر سر راه تجارت بین الملل تنها هزینه گزافی را به تحریم کنندکان وارد کرده و روز به روز از میزان تاثیر تحریم‌ها کاسته و اینکه با توجه به گستردگی کشور‌های مورد تحریم، ادامه این سیاست منجر به توسعه همبستگی بین دولت‌ها و تشکیل محور خشم علیه تحریم کنندگان شده است

تحریم‌هایی فراگیر به وسعت جهان
آمریکا از زمان تاسیس خود از ابزار تحریم اقتصادی برای مداخله در امور سایر کشور‌ها استفاده کرده است. این تحریم‌ها شامل تحریم افراد، شرکت‎ها، سازمان‎ها، دولت‏‎ها، فروشگاه‌ها و … می‌شوند. لیست تحریمی آمریکا کشورهای زیادی از جمله جمهوری اسلامی ایران، روسیه، ترکیه، چین، کره شمالی، پاکستان، سوریه، ونزوئلا، کوبا، لیبی، سودان، کلمبیا و.. را شامل می شود. کشورهایی که بیشترین تحریم‌های ‎آمریکا را در ۱۰ سال گذشته تجربه کرده‌اند به ترتیب شامل ایران، روسیه، سوریه، کلمبیا،  مکزیک، کره شمالی می شود؛ ایران هم در دوره اوباما و هم در دوره ترامپ و هم در دوره بایدن رتبه نخست تحریم های آمریکاست. 

مهار تهدید، هدفی که تحقق نیافت
درباره قضاوت در مورد آستانه موفقیت تحریم‌های انجام شده، یک تحریم را هنگامی به عنوان موفق ارزیابی می‌کنند که وضع تحریم، اثری نسبی در دستیابی به اهداف تعیین شده برای آن داشته باشد. مهار تهدید از طریق تحریم از جمله مهمترین اهداف دولت آمریکا در دو دهه اخیر علیه دولت‌هایی است که آن‌ها را تهدید تلقی می کند اما بانگاهی به فهرست کشور‌های تحریم شده توسط آمریکا در یک قرن گذشته می توان دریافت که آمریکا تاکنون  بیش از سه میلیارد جمعیت کره زمین را تحریم کرده است با این وجود سابقه جمهوری اسلامی ایران، کوبا، چین، روسیه و ونزوئلا نشان داد که تحریم ها، کارآمدی لازم را ندارد و  تنها احترام متقابل به کشور‌های دیگر است که می‌تواند مبنای روابط مناسب باشد.

هزینه گزاف تحریم ها برای آمریکا و همپیمانان
با توجه به جهانی شدن اقتصاد و کاهش موانع موجود بر سر راه تجارت بین الملل، نرخ موفقیت تحریم‌های اعمال شده به خصوص هنگامی که به صورت یکجانبه وضع شده باشند کاهش یافته است. تحریم‌های اعمال شده بر کشور‌های هدف تحریم (ایران، ونزوئلا، چین، سوریه و..) علاوه بر اثر مستقیم بر اقتصاد آنها، اثراتی بر اقتصاد جهانی و حتی کشور تحریم کننده نیز می‌گذارد؛ بنابراین آمریکا علاوه بر ناخشنود ساختن همپیمانان خود، هزینه‌هایی را به صورت کاهش صادرات و از دست دادن بازار‌های پرسود و نیز امکان سرمایه گذاری در این کشور‌ها را به همپیمانان خود تحمیل می‌کند.

تشکیل محور خشم، پیامد تحریم‌های آمریکا
واشنگتن در طول سال های متمادی و در اتخاذ سیاست تحریمی علیه کشورهای مختلف تنها به تاثیرات کوتاه مدت آن‌ چشم دوخته و از این نکته غافل مانده است که گستردگی کشور‌های مورد تحریم، منجر به توسعه همبستگی بین دولت‌ها می‌شود. ضمن اینکه یکجانبه بودن تحریم‌های آمریکا و فقدان اجماع بین المللی در مورد آن‌ها ضمن کاستن از تاثیر آن، از وجه قانونی اش نیز خواهد کاست. همگرایی بیشتر میان کشورهای ایران، چین، روسیه و کشورهای عضو محور مقاومت و بسیاری از کشورهای آفریقایی و امریکایی و تشکیل محور جهانی خشم علیه استبدادگری آمریکا پیامد تحریم های ظالمانه آمریکا علیه اکثر کشورهای جهان است مساله ای که موجب شده علاوه بر افزایش نفرت عمومی نسبت به دولت آمریکا زمینه را برای انزوای بیشتر آن فراهم کند. 

راهکار کشور‌ها برای بی اثر کردن تحریم ها
با وجود هزینه های گزافی که تحریم های آمریکا برای این کشور و همپیمانانش وارد کرده و موجب همگرایی بیشتر میان کشورهای تحریم شده شده است اما  تداوم اتخاذ رویکرد تحریم اقتصادی در سیاست خارجی از سوی واشنگتن تاکنون گذشته از عدم موفقیت آن سبب شده تا جامعه و بازیگران عرصه بین المللی مترصد یافتن راه‌هایی برای مقابله با آن‌ها باشند. مکانیسم‌های پرداخت مالی جدید و جایگزینی ارز‌های ملی به جای دلار در معاملات تجاری و مالی از جمله روش‌هایی هستند که تا به امروز برای مقابله با تحریم‌های آمریکا اجرایی شده است. علاوه بر این برخی از کشورها از جمله ایران، روسیه و چین راهکار پاسخ مستقیم و مقابله به مثل را نیز در دستور کار قرار داده اند به طوری که این کشورها با وضع هر تحریم جدید از سوی آمریکا آنها نیز تحریم های جدیدی علیه آمریکا اتخاذ می کنند. 

چین و سوریه نمونه های از بی تاثیر بودن تحریم های آمریکا

چین یکی از کشورهایی است که طی سال های اخیر هدف تحریم های آمریکا بوده است اما تحریم های آمریکا نتوانسته است روند رو به رشد این کشور در حوزه های مختلف را متوقف سازد چین از لحاظ اقتصادی با فاصله زیادی از دیگر رقبا، به آمریکا نزدیک شده است؛ پکن در تلاش است حوزه نفوذ سیاسی و امنیتی خود را در مناطق مختلف جهان گسترش دهد. بودجه نظامی چین دومین بودجه بزرگ دنیاست و هر سال نیز افزایش می‌یابد. فن آوری نظامی چین نیز به نقطه قابل قبولی رسیده است. از سوی دیگر بسیاری از کشور‌های جهان به فناوری متوسط و البته قابل قبول چین عادت کرده اند و چین بازار‌های آن‌ها را از آن خود کرده است. نگاه امنیتی آمریکا به روسیه و منطقه خاورمیانه سبب شد تا چین فرصت کافی برای حضور اقتصادی و نفوذ سیاسی در منطقه شرق آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین داشته باشد و به بازیگری بزرگ در نظام بین‌الملل تبدیل شود. اکنون آمریکا خطر را بیش از هر زمان دیگری احساس می‌کند و به دنبال ایجاد ائتلافی جهانی در برابر نفوذ رو به گسترش چین در جهان است.

امریکا برای جدا کردن سوریه از محور مقاومت شدیدترین تحریم‌ها تحت عنوان سزار را علیه این کشور وضع کرده است تحریم‌هایی که نه تنها منجر به جدایی این کشور از محور مقاومت شد بلکه سوریه را به نماد مقاومت و ایستادگی در برابر استبدادگران تبدیل کرد. از سوی دیگر نیز طرف‌های متعدد منطقه‌ای و بین المللی وضع قانون تحریمی موسوم به سزار علیه سوریه را اقدامی خلاف قوانین بین المللی و مبانی انسانی دانستند و آن را محکوم کردند؛ جمهوری اسلامی ایران هم تاکید کرده است در شرایطی که جهان درگیر همه گیری کرونا است، اعمال این قبیل تحریم‌های غیرانسانی، تنها رنج و آلام مردم سوریه را تشدید خواهد کرد. ایران تاکید کرده است که هیچ گونه اعتباری برای این قبیل تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه که از روی قلدرمابی وضع و اجرا می‌شود، قائل نیست و آن را تروریسم اقتصادی علیه مردم عادی سوریه و در مسیر تداوم تلاش‌های آمریکا برای بی ثبات کردن آن کشور قلمداد می‌کند و تهران همانند گذشته به همکاری‌های اقتصادی خود با ملت مقاوم و دولت سوریه ادامه خواهد داد.

بنابراین به نظر می رسد علیرغم شعار های مطرح شده از سوی بایدن، دولت وی نیز سیاست تحریم را بر سیاست تعامل ترجیح داده است. جان مرشایمر» استاد روابط بین الملل و نظریه‌پرداز رئالیسم تهاجمی می‌گوید: «بسیاری معتقد بودند ما به جای سیاست مهار که ترامپ دنبال آن بود، به سیاست تعامل برخواهیم گشت، اما بایدن تا حد زیادی در مسیر سلف خود گام برداشته است. هیچ مدرکی درباره تفاوت معنادار بین بایدن و ترامپ وجود ندارد» سیاست شکست خورده ای که ادامه آن نه تنها سودی برای آمریکا ندارد بلکه کشورهای تحریم شده را روز به روز قوی تر و متحد تر می کند. 

نتیجه گیری

تحریم مهمترین ابزار سیاست خارجی آمریکا در سال‌های اخیر است؛ سیاستی که به نظر می رسد با تغییر دولت ها در این کشور، کوچک ترین تغییری نمی کند. مهار تهدید از طریق تحریم مهمترین هدف دولت آمریکا در دو دهه اخیر علیه دولت‌هایی است که آن‌ها را تهدید تلقی می‌کند، اما بانگاهی به فهرست کشور‌های تحریم شده توسط آمریکا در یک قرن گذشته، می‌توان دریافت که آمریکا تاکنون بیش از سه میلیارد جمعیت کره زمین را تحریم کرده است با این وجود، سابقه جمهوری اسلامی ایران، سوریه، کوبا، چین، روسیه و ونزوئلا نشان داد که تحریم ها، کارآمدی لازم را ندارد. با توجه به جهانی شدن اقتصاد و کاهش موانع موجود بر سر راه تجارت بین الملل تنها هزینه گزافی را به تحریم کنندکان وارد کرده و روز به روز از میزان تاثیر تحریم ها کاسته و اینکه با توجه به گستردگی کشور‌های مورد تحریم، ادامه این سیاست منجر به توسعه همبستگی بین دولت‌ها و تشکیل محور خشم علیه تحریم کنندگان شده است؛ بنابراین اگرچه احترام متقابل بین کشورها در روابط بین الملل مبنای اصلی روابط مناسب میان کشورهاست اما تاریخ نشان داده است که دولت های آمریکا فرسنگ ها از این اصل بنیادین فاصله دارند و شاید اتخاذ همین سیاست است که روند رو به افول آمریکا را  بیش از هر زمان دیگری تعجیل کرده است. 

نویسنده: مجتبی شاهسونی 

کارشناس مسائل بین الملل