مصرف خودسرانه دارو ، تهدیدی برای سلامت + فیلم

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان؛ مصرف دارو، جزئی اساسی از زنجیره درمان بیماری محسوب می‌شود.

اما دید اجتماعی به طور معمول فقط جنبه بی خطری و شفابخشی آن را در نظر میگیرد، در حالی که در متون پزشکی، دارو را همچون  تیغ دو لبه‌ای تصور می‌کنند که یک لبه آن متوجه عوامل بیماری زا بوده و لبه دیگرش به علت عدم آگاهی از مصرف صحیح آن، جان انسان را مورد تهدید قرار می‌دهد.

در سال‌های اخیر افراد با بروز کوچک‌ترین احساس بیماری، بی‌آن که اطلاعاتی از بیماری داشته باشند اقدام به مصرف انواع دارو‌ها می کنند و بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دکتر خودشان باشند.

مصرف بی رویه دارو ، مسیر صحیح درمان را تغییر می دهد 
خوددرمانی در کشور ما به یک فرهنگ تبدیل شده و کمتر کسی برای بیماری‌های ساده به پزشک مراجعه می‌کند.

در واقع افراد بدون نگرانی از عوارض احتمالی دارو یا سراغ جعبه های دارو‌ که در منزل نگه داری می کنند می‌روند یا با مراجعه به داروخانه اقدام به خرید می کنند .

حتی گاهی پا را فراتر نهاده و برای دیگران هم دارو تجویز می کنند ، در حالی که حتی مصرفه خودسرانه ویتامین‌ها و مکمل‌ها نیز بی خطر نیست.

این که میزان مصرف دارو‌های خودسرانه در کشور چقدر است به درستی مشخص نیست ولی آنچه از گزارش‌های میدانی می‌توان برداشت کرد، این است که مردم بدون  نسخه پزشک به برخی  از داروها دسترسی دارند  .

در حالی  که در کشور‌های پیشرفته دنیا به راحتی و سهولت ، دارو به ویژه آنتی بیوتیک‌ها را در اختیار بیمار قرار نمی‌دهند چرا که عوارض جبران ناپذیری  دارد.

بر اساس آمارنامه دارویی سال ۱۳۹۹، بازار دارویی ایران یک بازار ۳۴ هزار میلیارد تومانی است.

در این بازار، ۲۹۴ تأمین کننده دارو، ۴۹ شرکت پخش، ۶ هزار برند دارویی و ۱۹۲۹ ژنریک دارویی وجود دارد.

از نظر ریالی، ۸۵ درصد از بازار دارویی ایران سهم تولید داخل و ۱۵ درصد سهم واردات است.

طبق آمارنامه دارویی سال ۹۹، دارو‌های رمدسیویر، آموکسی سیلین، کلوپیدوگرل و استامینوفن، چهار داروی عمومی پرفروش در سال ۹۹ هستند.

فاطمی نائب رئیس انجمن داروسازان با اعلام این که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ حجم داروی مصرفی در کشور حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد نسبت به سال ۹۷ افزایش یافته گفت: این افزایش مصرف هیچ تناسبی با میزان رشد جمعیت ندارد و مشخص است که این موضوع به بالا رفتن میزان مصرف بیماران ارتباطی ندارد.

 اعتقاد به بی خطر بودن مصرف خود سرانه داروها ، نداشتن فرصت کافی جهت مراجعه به پزشک برای رفع مشکل ، تحویل دارو بدون تجویز پزشک توسط داروخانه‌ها ،  از عوامل مهم مصرف خودسرانه دارو‌ها می‌باشد.

مصرف نقل و نبات دارو ؛ تهدیدی برای سلامتی

کارشناس دفتر تحقیق و توسعه‌ی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز مصرف منطقی دارو را این گونه شرح داد: مصرف منطقی دارو برای یک بیمار، به این معناست که داروی مناسب (بر اساس و ضعیت بالینی فرد) با دوز مناسب و شکل دارویی مناسب در دوره‌ی زمانی مناسب تجویز شود.

دکتر نرگس خدری تصریح کرد: چنانچه شرایط مصرف منطقی دارو را ملاک قرار دهیم ، کمترین هزینه برای فرد و جامعه صرف خواهد شد.
وی افزود: پزشک هنگام تجویز دارو، شرایط خاص بیمار (مثل سن، نارسایی کبدی و کلیوی، بروز تداخلات دارویی در مصرف همزمان چند داروو شرایط خاص فیزیولوژیک مثل بارداری و شیردهی) را در نظر می‌گیرد.

وی تاکید کرد: افراد توجه داشته باشند که از توصیه‌ی داروی خود به دیگران خودداری کنند، چرا که هر دارو با توجه به وضعیت هر شخص داده می‌شود و قابل تعمیم به دیگران نیست.
در ادامه به بررس عوارض برخی اقلام دارویی پرداخته می‌شود .

عطش حجیم شدن عضلات با مصرف  دارو‌های استروئیدی
کارشناس دفتر تحقیق و توسعه‌ی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار داشت: استروئید‌های آنابولیکی که اغلب در باشگاه‌های بدن سازی جهت افزایش توده‌ی عضلانی مورد استفاده قرار می‌گیرند دارای عوارض متعددی است.
وی در ادامه عوارض دارو‌های استروئیدی (مورد استفاده در باشگاه‌های ورزشی) را بر می‌شمارد:
خشن شدن پوست
آکنه
ریزش مو بصورت برگشت ناپذیر
بزرگ شدن سینه
افزایش ذخیره‌ی چربی در بدن
شل شدن عضلات
توقف رشد استخوان‌ها در نوجوانان
سردرد‌های شدید
مشکلات کلیوی
مشکلات کبدی
کاهش فعالیت سیستم ایمنی
کاهش تولید هورمون جنسی مردانه
کاهش میل جنسی (عقیمی)
افزایش فشار خون
مشکلات گوارشی
عوارض روحی روانی

خدری تاکید کرد: تهیه‌ی دارو در تحت هر شرایطی باید از داروخانه انجام گیرد و تهیه‌ی دارو از باشگاه‌های ورزشی کاملا غیرمجاز است.

۵۰ درصد عوارض به ثبت رسیده داروها ناشی از مصرف دارو‌های تزریقی است

وی درادامه به یک ذهنیت اشتباه در رابطه با دارو‌های تزریقی می‌پردازد: درباره دارو‌های تزریقی با این ذهنیت غلط روبرو هستیم که جذب دارو‌های خوراکی کم و جذب دارو‌های تزریقی زیاد است و داروی تزریقی قوی‌تر از از داروی خوراکی است.

وی موارد مصرف منطقی داروی تزریقی را درتشریح کرد:
مواردی که بیماری شدید و تهدید کننده‌ی حیات است
مواردی که بیمار قادر به مصرف داروی خوراکی نیست (تهوع و یا بیهوشی بیمار)
مواردی که اثربخشی سریع مدنظر است
بیمار به علت بیماری جذب گوارشی مطلوبی ندارد

وی با بیان این که بیش از ۵۰ درصد عوارض به ثبت رسیده توسط مرکز (ثبت و بررسی عوارض ناخواسته دارو‌ها) ناشی از مصرف دارو‌های تزریقی بوده است گفت: مصرف خودسرانه دارو‌های تزریقی می‌تواند منجر به بروز عوارضی همچون
آسیب به عصب محل تزریق و انتقال بیماری‌های عفونی مانند هپاتیت B، هپاتیت C و ایدز شوند.

بیشتر بخوانید : غیر مجاز بودن مصرف پودر گیاهی بهنوشان یک

آنتی بیوتیک‌ها و مقاومت میکروبی 
کارشناس دفتر تحقیق و توسعه‌ی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به این که در رابطه با خوددرمانی با آنتی بیوتیک‌ها با مشکل بزرگ مقاومت آنتی بیوتیکی روبرو هستیم گفت: وقتی آنتی بیوتیک‌ها به جا و به اندازه مصرف نشوند اثر بخشی خود را در مواقع ضروری از دست می‌دهند.

به گفته وی: مقاومت میکروبی یعنی کاهش اثر آنتی بیوتیک‌ها در درمان بیماری‌های عفونی که اغلب به علت استفاده‌ی اشتباه، استفاده‌ی زیاد، دوره‌ی مصرف کوتاه‌تر و مقادیر کمتر از حد استاندارد رخ می‌دهد.
وی تبعات مقاومت میکروبی را شکست درمان و افزایش مرگ و میر و افزایش هزینه‌های درمان دانست.

قرص‌های پیشگیری از بارداری
دکتر نرگس خدری، مصرف خوسرانه قرص‌های پیشگیری از بارداری را در افراد بالای ۳۵ سالی که، به بیماری‌هایی مانند میگرن و فشار خون کنترل نشده و یا به چاقی بیش از حد مبتلا هستند یا همزمان دارو‌های دیگری استفاده می‌کنند را صحیح ندانست.

وی تاکید کرد: قبل از مصرف دارو‌های پیشگیری از بارداری حتما باید با پزشک و یا داروساز مشورت شود ومصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری جهت به تعویق انداختن خوریزی ماهیانه، کار نادرستی است.

وی خاطر نشان کرد: در صورتیکه بعد از مصرف دارو‌های پیشگکیری از بارداری فرد دچار سردرد، علایم بینایی، پا درد شدید و درد در قفسه‌ی سینه شد حتما باید سریعا به پزشک مراجعه نماید.

خدری مصرف قرص و آمپول دگزامتازون برای مواردی مثل سرماخوردگی و یا چاقی صورت را نادرست خواند وگفت: مصرف خودسرانه دگزامتازون، می‌تواند باعث ایجاد عوارض جبران ناپذیری شود.

وی با اشاره به تمایل مردم به دارو‌های گیاهی عنوان کرد: در ارتباط با مصرف دارو‌های گیاهی در نظر داشته باشیدداروهای گیاهی  کاملا ایمن و بی خطر نیستندو حتما باید با نظر پزشک و داروساز مورد مصرف قرار گیرند .
وی یادآور شد: هنگام مصرف این دارو‌ها باید به مواردی، چون جایگاه صحیح درمانی، عوارض جانبی داروها، تداخلات دارو و وضعیت بارداری و شیردهی توجه نمود.

وی با اشاره به شیوع بیماری کرونا و ترس افراد از حضور در مکان های درمانی گفت: در زمان همه گیری پاندمی کرونا در صورت بروز هرگونه علائم تنفسی ، تب طول کشیده بیش از سه روز ، سرفه ، آبریزش بینی ، مبتلایان ، از مصرف خودسرانه هرگونه دارو اجتناب کنند .

و از مصرف هرنوع داروی پیشنهادی افراد خانواده و اقوام خودداری کرده و جهت بررسی حتما به پزشک مراجعه کنید.
چه بسا دارویی برای فردی با شرایط مشابه شما بسیار مفید بوده برای شما داروی نامناسبی باشد.

راهکارها ؛ آموزش، نسخه نویسی الکترونیکی و افزایش تعهدات بیمه‌ها

۱ - ریشه مصرف بی رویه دارو نبود آموزش یا ضعف آموزش است، بدون تردید اگر بیماران به عوارض جسمانی دارو‌ها آگاهی داشته باشند حتی در صورت فقر اقتصادی، برای جلوگیری از هزینه‌های بیشتر هم شده، اقدام به خوددرمانی نمی‌کنند.

مردم باید آگاه شوند، ارزان بودن، در دسترس بودن و فراوان بودن کالایی نباید باعث شود بدون توجه به عوارض و پیامد‌های آن به سراغ استفاده از این کالا بروند.


۲ - کنترل بازار دارو با اجرای کامل طرح نسخه نویسی الکترونیک، تا دارو‌ها تنها از طریق تجویز پزشک امکان تهیه داشته باشند و همچنین دارو‌های گران قیمت و دارو‌های بیماران خاص کنترل شود.
خوشبختانه درصد بالایی از مطب‌ها به سیستم نسخه پیچی الکترونیک مجهز هستند و بستر گسترش استفاده از آن مهیاست.


۳ – حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی دارو و افزایش تعهدات سازمان‌های بیمه گر باعث خواهد شد افراد  ، متمایل به تهیه دارو از طریق نسخه پزشک شوند و خرید آزاد و بدون نسخه دارو هزینه بیشتری داشته باشد.

۴- کاهش دسترسی افراد به دارو از طریق نظارت مداوم بر امر توزیع دارو در داروخانه

۵ - حمایت از داروخانه‌ها تا برای چرخشش اقتصادشان مجبور به فروش دارو بدون نسخه نباشند.

مرکز تلفنی اطلاع رسانی دارویی و مسمومیت‌ها ۱۴۹۰ 
در پایان در صورت بروز هرگونه سوال در ارتباط با مسمومیت ها، عوارض جانبی دارو، موارد منع مصرف داروها، شرایط نگهداری داروها، عوارض جانبی دارویی (ADR)، تداخلات دارو با دارو، تداخلات دارو با تست آزمایشگاهی و غذا و مصرف دارو در شرایط بارداری و شیردهی، مرکز تلفنی اطلاع رسانی دارویی و مسمومیت‌ها (DPIC) با شماره تماس ۱۴۹۰ پاسخگوی شما خواهد بود.

نویسنده: زهرا کیانی