ماراتن نفس گیر صدور پروانه ساختمانی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: امروزه دریافت مجوز ساختمانی به یک ماراتن نفس گیر تبدیل شده که بخش زیادی از زمان و انرژی شهروندان متقاضی ساخت و ساز را ضایع می کند و این موضوع، آسیب های زیادی از جمله رکود ساخت وساز، بیکاری نیروی کار این حوزه، خروج سرمایه از کشور، افزایش تمایل به ساخت و ساز غیرمجاز، شکل گیری فساد، کند شدن روند نوسازی بافت فرسوده و ... را به دنبال دارد.

در حال حاضر میانگین زمان صدور پروانه در شهر تهران ۸۰ روز است، این در حالی است که بر اساس قانون، شهرداری ها مکلف هستند، ظرف مدت یک هفته پس از دریافت مدارک لازم و اخذ عوارض، نسبت به صدور پروانه ساخت اقدام کنند. البته این مشکل صرفاً مختص به شهر تهران نیست و میانگین زمان صدور پروانه در سایر شهر‌های کشور نیز طولانی است که شاید بتوان علت آن را بوروکراسی و استعلام‌های متعدد و زمانبر، ناهماهنگی بین سیستم‌های هوشمند و صدور دستی مجوز‌های میانی پروانه ساختمانی و کمبود کاربر مسلط برای هدایت و انجام کار در سیستم هوشمند صدور پروانه دانست که سبب زمان بر شدن صدور پروانه ساختمانی طولانی و پیچیده گردد.

این در حالی است که مطالعات بانک جهانی درباره متوسط زمان انتظار سرمایه‌گذاران ساختمانی که برای اخذ مجوز ساخت از شهرداری یا سایر نهاد‌های مرجع شهری در کشور‌های مختلف تهیه کرده است، نشان می‌دهد به‌طور متوسط بین ۱۵ تا ۲۵ روز پروسه اخذ مجوز ساختمانی به طول می‌انجامد. مقایسه این آمار با میانگین زمان انتظار برای اخذ گواهی‌های ساختمانی در کشور نشان می‌دهد در حال‌حاضر این زمان در شهری همچون تهران بیش از ۳ برابر متوسط جهانی یعنی ۷۰ روز است.

در شهر تهران بوروکراسی و استعلام‌های متعدد و زمانبر، ناهماهنگی بین سیستم‌های هوشمند و صدور دستی مجوز‌های میانی پروانه ساختمانی و کمبود کاربر مسلط برای هدایت و انجام کار در سیستم هوشمند صدور پروانه از جمله عواملی است که سبب می‌شود زمان صدور پروانه ساختمانی طولانی و پیچیده شود.

قوانین بالا دستی سند
اصلاح روش‌های صدورپروانه ساختمان، گواهی عدم خلاف و پایان کارساختمان در شهرداری‌ها مصوب ۱۳/ ۸/ ۱۳۷۱ شورای عالی اداری
شورای عالی اداری در سی‌وچهارمین جلسه مورخ ۱۳/ ۸/ ۱۳۷۱ بنا به پیشنهاد سازمان امور
اداری و استخدامی کشور برای بهبود سیستم‌ها و روش‌ها و گردش کار در ادارات با
جهت‌گیری بالابردن کارآیی دستگاه‌های اجرایی در خصوص هماهنگ نمودن صدور پروانه.
گواهی عدم خلاف و گواهی پایان ساختمان در سطح شهرداری‌های کشور موارد ذیل را تصویب کرد. 

*شهرداری‌ها مکلفند بر اساس مراحل ذیل نسبت به صدور شناسنامه ساختمان که حاوی پروانه، گواهی عدم خلاف و گواهی پایان ساختمان می‌باشد اقدام و به متقاضی تسلیم نمایند: الف) حداکثر ظرف مدت هفت روز پس از دریافت مدارک لازم شامل درخواست پروانه، نقشه محل وقوع ملک، فتوکپی مدارک مالکیت رسمی، فتوکپی شناسنامه ذینفع (مالک یا مالکین) و در صورت مراجعه وکیل مالک، فتوکپی وکالتنامه، از محل بازدید و گزارش وضعیت موجود ملک را جهت درج در پرونده تنظیم و با تعیین ضوابط شهرسازی حاکم بر ملک (شامل نوع کاربری، میزان تراکم مجاز، تعداد طبقات، حدود تعریض و غیره) آمادگی تحویل نقشه‌های معماری و محاسباتی را به متقاضی ابلاغ نمایند در غیر این صورت لازم است علت عدم آمادگی تحویل نقشه‌ها را کتباً به ذینفع اعلام نمایند. ب) حداکثر ظرف مدت پنج روز پس از دریافت نقشه‌های مربوطه با رعایت ضوابط اعلام‌شده در بند الف و نیز مفاده ماده ۱۷ نظام مهندسی ساختمان نسبت به ارائه کلیه برگ‌های پرداخت عوارض و سایر حقوق قانونی متعلقه به ملک مورد تقاضا اقدام نمایند. ج) حداکثر ظرف مدت دو روز پس از پرداخت و تسلیم قبوض عوارض فوق‌الذکر نسبت به صدور شناسنامه ساختمان که حاوی پروانه ساختمان می‌باشد اقدام نمایند. تبصره): شهرداری‌ها مکلفند به تدریج زمان مصروفه مراحل صدور پروانه ساختمان را از ۱۴ روز به حداکثر ۷ روز تقلیل دهند.
همچنین مطابق ماده ۵۹ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب اول اردیبهشت ۱۳۹۴ «شهرداری‌ها مکلفند حداکثر تا یک هفته پس از پرداخت نقدی یا تعیین تکلیف نحوه پرداخت عوارض به صورت نسیه نسبت به صدور و تحویل پروانه ساختمان متقاضی اقدام نمایند».

چرایی و اهمیت موضوع
با موافقت اعضای شورای شهر، یک فوریت طرح «الزام شهرداری به اصلاح فرآیند‌ها و سامانه شهرسازی با رویکرد کاهش زمان صدور پروانه و گواهی‌های ساختمانی» در ۳۰ شهریور ماه ۱۴۰۰ تصویب شد. اما متاسفانه هنوز هم این مسئله کما فی السابق به مرحله اجرایی و شکست زمانی نرسیده است. با تصویب این طرح به شهرداری مهلتی دوماهه داده شده است تا برنامه خود را برای کاهش مدت زمان صدور پروانه ساختمانی به شورای شهر پایتخت ارائه کند. بنا بر اعلام اعضای شورای شهر تهران در مسیر سرعت‌بخشی به گواهی‌های ساختمانی و صدور پروانه باید ابتدا با نگاه کوتاه‌مدت موانع این مسیر برداشته شده و فرآیند صدور تسریع شود و تا جای ممکن خدمات موجود در این زمینه به صورت شفاف ارائه شود. این در حالی است که بنا بر اعلام شورای شهر تهران در فرآیند کوتاه‌مدت نیز رفع موانع در سیستم شهرداری از اقدامات ضروری است که یکی از آن موانع کوتاه شدن مدت ماندگاری پرونده در سیستم شهرداری است. در حال حاضر در رسیدگی به پرونده‌ها فرآیند‌های تکراری زیادی وجود دارد و کاری که باید یک کارشناس انجام دهد، توسط چندین نفر انجام می‌شود و باعث در انتظار گذاشتن مالک می‌شود. دیروز اعضای شورای شهر تهران ابراز امیدواری کردند تا این طرح بتواند در کوتاه‌مدت در تسریع فرآیند صدور پروانه موثر باشد. (دنیای اقتصاد، ۳۰ شهریور ۱۴۰۰)

در هر حال، وضعیت فعلی صدور پروانه بسیار برای مردم ضرر آفرین است. اگر استعلامات کوتاه نشود منجر به ایجاد فساد می‌شود. همچنین کاهش زمان صدور پروانه ساختمانی می‌تواند در افزایش انگیزه سرمایه‌گذاران ساختمانی به این محدوده شهری اثرگذار باشد، چراکه بالا بودن میانگین زمان صدور پروانه و سایر گواهی‌های ساختمانی سبب می‌شود تیراژ ساخت‌وساز در سال برای سازنده‌ها کاهش پیدا کند، در نتیجه عایدی کلی سرمایه‌گذاری ساختمانی با توجه به نرخ بازدهی بازار‌های رقیب را غیراقتصادی می‌کند؛ لذا ضروری به نظر می رسد که این موضوع هر چه سریع تر عملیاتی شود.

ارزش فراگیری و پرداخت سند
در پنج ماهه نخست سال ۱۴۰۰ فقط ۲۴۹۱ پروانه ساختمانی در شهر تهران صادر شده که از افت ۱۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۹ حکایت دارد. در واقع به طور میانگین در هر ماه ۴۹۸ پروانه صادر و ۳۶۸۶ واحد جدید در شهر تهران ساخته شده است. با توجه به تعداد ۷.۴ واحد مسکونی برای هر پروانه، حجم ساخت و ساز در پنج ماهه نخست امسال ۱۸ هزار و ۴۳۳ واحد مسکونی بوده که اگر تقسیم بر پنج ماه شود، به طور متوسط در هر ماه ۳۶۸۶ واحد مسکونی جدید در شهر تهران ساخته می‌شود که حدود یک سوم تقاضای موثر بازار را شامل می شود. البته در حال حاضر خرید و فروش ملک نیز در رکود قرار دارد و در شش ماهه نخست امسال به طور میانگین ۴۹۱۵ معامله مسکن در شهر تهران انجام شده که البته نشان می‌دهد حجم خرید و فروش ۳۳ درصد از حجم ساخت و ساز پیشی گرفته است. میزان ساخت و ساز در تهران نسبت به سال ۱۳۹۰ از نظر تعداد واحد مسکونی افت ۷۹ درصد و از نظر تعداد پروانه کاهش۸۰ درصدی یافته است. ۱۰ سال قبل به طور میانگین در هر ماه ۲۴۸۰ پروانه ساختمانی در شهر تهران صادر شده و حدود ۱۷ هزار و ۵۰۰ خانه جدید در تهران ساخته می‌شد. تعداد کل پروانه‌های سال ۱۳۹۰ به میزان ۲۹ هزار و ۷۶۳ فقره و تعداد واحد‌های مسکونی احداثی ۲۱۰ هزار و ۹۲۴ واحد بوده است. (خبرگزاری پانا، ۲۱ مهر ۱۴۰۰)

ناگفته نماند که همزمان با تصویب طرح الزام شهرداری به کاهش زمان صدور پروانه ساختمانی، شورای شهر تهران اعلام کرد که میانگین زمان صدور پروانه ساختمان در سال ۹۹ معادل ۶۴۲ روز بوده است. (دنیای اقتصاد، ۲۰ آذر ۱۴۰۰)

سابقه موضوع
گزارش رسمی عملکرد برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران نشان می‌دهد در سال ۹۲ (یعنی پیش از آغاز برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران) میانگین زمان صدور انواع پروانه ساختمانی در شهر تهران معادل ۱۲۰ روز محاسبه شده است. مطابق اهداف برنامه پنج ساله دوم بنا بود این زمان در پایان سال ۹۳ یعنی سال ابتدایی اجرای برنامه به نصف یعنی ۶۰ روز کاهش پیدا کند. گزارش عملکرد سال ابتدای اجرای برنامه نشان می‌دهد که در پایان سال ۹۳ میانگین زمان صدور انواع پروانه ساختمانی به ۷۰ روز رسیده است.

در برنامه پنج‌ساله سوم در اهداف کمی حوزه شهر‌سازی، پیش‌بینی این بوده که میانگین صدور پروانه‌ها از ۱۲۰ روز به ۶۰ و ۳۰ روز برسد. در برنامه پنج‌ساله سوم نیز میانگین صدور پروانه‌ها در سال ۹۷، ۸۰ روز بوده و در سال ۱۴۰۰ قرار بوده به ۷۰ روز برسد. در سال دوم برنامه نیز میانگین زمان صدور پروانه ساختمانی ۲۰ روز هدف‌گذاری شده بود، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد زمان صدور پروانه ساختمانی همچنان بیش از یک ماه است. (روابط عمومی معاونت شهرسازی و معماری، ۳۰ شهریور ۱۴۰۰)

مسئله بر زمین مانده
یکی از اقداماتی که تاکنون برای کاهش زمان و فرآیند بروکراسی صدور پروانه انجام شده، سیستمی شدن این فرایند است، اما متأسفانه به دلیل نبود زیرساخت های لازم، این اقدام نیز نتوانسته به تسریع این روند کمک کند، همچنین در جریان رسیدگی به پرونده‌ها، فرآیند‌های تکراری زیادی وجود دارد و کاری که می-تواند توسط یک کارشناس انجام شود، توسط چندین نفر انجام می‌شود، ضمن اینکه شهروندان برای دریافت پروانه ساختمانی بین شهرداری های مناطق و دفاتر خدمات الکترونیک شهری پاسکاری می‌شوند و همین مسئله دافعه‌ای در حوزه ساخت و ساز و نوسازی بافت فرسوده ایجاد کرده است.

زمان صدور پروانه ساختمانی تنها به مدیریت شهری مربوط نیست و بخشی از طولانی شدن این مسیر مربوط به دریافت استعلامات از سازمان‌های دیگر است، یکی از این سازمان ها، نظام مهندسی است که اغلب، دریافت استعلامات ارجاعی به این سازمان چند ماه طول می‌کشد، همچنین انجام استعلام باغ بودن یا باغ نبودن ملک که توسط کمیسیون ماده ۷ انجام می‌شود نیز ماه ها طول می کشد. مسئله دیگری که موجب کند شدن فرآیند صدور پروانه می شود، برخط نبودن ارتباطات بین سازمان ها و نهاد‌های ذیربط از جمله وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی، شرکت گاز، برق و آب و ... است که در صورت برخط شدن این ارتباطات، از اتلاف زمان نه تنها برای صدور پروانه بلکه در سایر امور جلوگیری خواهد شد.
پژوهشگر: زهره دانشمندی