پخش زنده
امروز: -
سفر مجازی؛ قسمت دوازدهم
جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل؛ قلعه ها
قلعه‌ها با دیواره‌های ضخیم، نقش و نگار‌های سنگی و خشتی خود بخشی از تاریخ این سرزمین را به نسل امروزی روایت می‌کنند، قلعه‌ها یکی از جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل می‌باشد.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مرکز اردبیل؛ قلعه‌ها به لحاظ بررسی تاریخ سیاسی و اجتماعی و بویژه معماری دارای اهمیت بسیاری بوده و در صورت توجه، مرمت و معرفی مناسب می‌توانند به یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری استان اردبیل معرفی شوند.
دیوار‌های مستحکم هنوز خاطرات مقاومت در برابر هجوم بیگانگان و حراست از مرز‌های وطن را در خود دارند، آن‌ها قرن‌ها چه در برابر هجوم سواران طاغی و چه در برابر برف، باد و زلزله ایستاده اند.
قلعه قهقهه مشگین شهر
دژ قهقهه در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشگین شهر در استان اردبیل قرار دارد. این دژ به دلیل اینکه محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی - مانند شاهزادگان صفوی - در زمان گذشته بوده‌است در تاریخ شهرت بسیاری دارد.
قهقهه از لحاظ لغوی به معنای آواز بلند در خنده و همچنین به معنای آواز کبک می‌باشد. دژ قهقهه در بخش مرادلو ارشق، ما بین روستای گنچویه و قره آغاج کلان از توابع مشگین‌شهر واقع شده‌است. این بنا در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ تحت شماره ۶۱۹۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
طبق تحقیقات باستان‌شناسی به عمل آمده استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می‌رسد. در زمان بابک و صفویه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و سال‌ها به عنوان خزانه سلطنتی و مهم‌ترین زندان مورد استفاده قرار گرفته‌است.
این قلعه در تپه‌سنگی به ارتفاع تقریبی ۳۰۰ متر از زمین‌های اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحکم و غیرقابل نفوذ احداث نموده‌اند که با گذشت سالیان دراز هم‌اکنون نیز ورود به آن تقریباً غیرممکن بوده و فقط در شرایط جوی مناسب امکان‌پذیر است سطح قلعه حدود ۵ هکتار و اختلاف سطح در سطح فوقانی قلعه کمتر از ۳۰ متر است.
تنها راه استحصال آب در این دژ، تجمع آب‌های سطحی حاصل از باران و برف است که دژبانان یا ساکنان برای ذخیره آب حفره‌هایی در دل سنگ کنده‌اند که از آن جمله تعداد چهار مخزن به قطر ۵ متر در قسمت شمال شرقی و تعداد ۱۱ آب انبار در قسمت غربی قلعه از آن جمله‌اند.
بلندترین بخش دژ قسمت جنوبی آن است. آثاری در این قسمت دیده می‌شود که حکایت از وجود یک ساختمان ۲۲×۲۴ متری دارد که هم‌اکنون با خاک یکسان شده و به احتمال قوی جایگاه کوتبال بوده‌است؛ چرا که این قسمت به‌طور کامل به قلعه و دره‌های همجوار اشراف دارد. این ساختمان با ملات گچ آهک و آجر ساخته شده بوده‌است.
این دژ شامل سه دیوار یا سه حصار متداخل است و از حصار چهارم به عنوان زندان استفاده می‌شده‌است. تنها مسیر صعود به قلعه از مسیر شمال شرقی است که پس از حدود یک ساعت پیمایش مسیر می‌توان به ورودی قلعه رسید. این ورودی، راهرویی با طاق جناقی است که از سنگ و آجر ساخته شده و از آن به محوطهٔ قلعه راه وجود دارد. زندان دژ در منتهی‌الیه قسمت شرقی قلعه واقع شده و راه ورودی آن حفره‌ای طبیعی است که در دل تخته سنگی عظیم و قطور وجود دارد و با قرار دادن سنگی دیگر در مقابل آن، همچون درب، زندان را محصور می‌کردند. ۳ قسمت فضای زندان به پرتگاه و به‌سوی دره‌ای ۸۰ متری است.
قلعه قهقهه با وجود امکانات طبیعی و اندکی تغییر به دست بشر، دژی مستحکم و دست نیافتنی و محلی امن جهت نگهداری خزاین و جواهرات سلطنتی و شورشیان خطرناک و زندانیان سیاسی بوده است. اسکندر بیگ مؤلف کتاب عالم آرای عباسی می‌نویسد: قهقهه قلعه‌ای عالی است واقع در قراچه‌داغ بر فراز قله کوه سنگی است که ساکنین آن با قلعه فلک‌الافلاک و نگهبانان آن با شب‌زنده‌داران فلک الافلاک همرازند.
کهنه قلعه مشگین‌شهر
کهنه قالا نام قلعه باستانی در نزدیکی مشگین شهر است. این بنا تحت شماره ۶۱۸ به ثبت آثار ملی رسیده است و قلعه‌ای است به ارتفاع ۵ متر واقع در پشته غربی سمت چپ رودخانه خیاو چای و در سمت راست ورودی شهر از طرف جاده اردبیل و جبهه شمالی آن قلعه بزرگ و زیبا‌ی جالب توجهی بوده و به قلعه کهنه مشهور است در فاصله ۱۵۰ متری قلعه سنگ نوشته مشهور سورو شکن داشی دیده می‌شود. در این سنگ نوشته به خط پهلوی از شخصی به نام نرسه هرمزد یاد شده که ۶ سال برای ساختن آن کار کرده است.
سفالینه‌ها و مفرغ‌های به دست آمده، پیشینه این بنا را حتی به دوره ساسانیان می‌رساند. پلان قلعه به صورت ذوزنقه غیر منظم در امتداد شمال غربی و جنوب غربی می‌باشد طول ضلع آن ۹۰ متر و ضلع جنوبی آن ۲۳۷ متر و عرض این قلعه در سمت غربی ۱۱۵ متر و در شرق ۹۱ متر می‌باشد در دو گوشه شمال غربی و جنوب آثار برج مدور به قطر‌های ۶ متر و ۱۰ متر مشاهده می‌شود. در منتهی‌الیه شرقی ضلع شمالی آثار دو برج به قطر‌های ۷/۵ و ۶ متر با ضلع بهتر از برج‌های دیگر به چشم می‌خورد. سازه‌های دیوار‌های قلعه از سنگ، ملات گچ و آهک و بقیه از خشت و کنگره‌های آن از گل ساخته شده است.
قلعه دیو
قلعهٔ دیو یا دوی قالاسی در شمال شرق مشگین‌شهر، در بخش لاهرود ما بین روستا‌های قوزلو و کویچ و در ۵ کیلومتری روستای کویچ قرار گرفته‌است. این قلعه در دامنهٔ کوه سبلان قرار دارد و از مسیر جادهٔ اونار و قوزلو می‌توان آن را بهتر دید.
قلعه با سنگ‌های بزرگی به ابعاد ۶۰ سانتی‌متر در ۲ متر و ۱۰ سانتی‌متر به شیوهٔ قلعه‌های اورارتو‌ها بدون ملات ساخته شده است و دارای طبقات مختلف می‌باشد و قسمت بزرگی از آن از بین رفته است. این بنا طی شمارهٔ ۶۳۰ به ثبت آثار ملی رسیده است.
قلعه اولتان پارس آباد
قلعه اولتان نام دژی کهن است در شمال استان اردبیل ایران نزدیک به شهر پارس‌آباد.
قلعه اولتان در کنار رود ارس واقع شده است و در همسایگی روستای کهن اولتان قرار گرفته است. این دژ در مساحت ۳۲۰ هزار متر مربع بنا شده است. این قلعه با ترکیب بجا مانده از آن یک دژ نظامی را تداعی می‌کند. این دژ نخست بدست اشکانیان پدید آمد و تا سده ۱۲ هجری مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به حدس و گمان‌های کاملاً علمی هنوز قسمت اعظم ساختمان‌های قلعه در زیر خاک مدفون است.
قلعه اولتان در زمینی به مساحت ۳۲۰ هزار متر مربع بنا شده و آثار به جای مانده از آن یک دژ نظامی را تداعی می‌کند. قلعه اولتان در دوره اشکانی ساخته شده و بانیان نخستین آن اشکانیان بوده اند، اما شکوفایی آن در دوران ساسانی و اوایل اسلامی بوده و به واسطه استحکام و موقعیت مناسبی که داشته تا قرن دوازدهم هجری از آن استفاده شده است.
کارشناسان گمان می‌برندکه قسمت اعظم ساختمان‌های قلعه هنوز در زیر خاک مدفون است باستان شناسان در کاوش «قلعه اولتان» با مجموعه منسجم معماری متعلق به دوره‌های مختلف اشکانی تا اسلامی مواجه شدند که بیشتر آثار یافت شده به دوره قرن سوم و چهارم هجری و ادامه معماری دوره ساسانی تعلق داشت. آثار متعددی از قبیل تنور، اطاق‌های متعدد، بخاری وچهار طبقه طاقچه که با استفاده از اندود گچ تزئین شده بودند در فضا‌های معماری قلعه کشف شده است. سفال‌های بی نظیر و متنوع دوره‌های مختلف اسلامی قلعه اولتان درخور توجه و شایان اهمیت است. درون محوطه قلعه نیز تپه‌هایی وجود دارد که واحد‌های کوچک ساختمانی بوده و ساختمان‌های عمده و اصلی در ضلع شرقی قرار داشته، که به علت تغییر مسیر رودخانه ارس قسمتی از آن شسته شده و از بین رفته و با وجود این قسمت اعظم آن هنوز در زیرخاک مدفون است.
اولتان قالاسی با توجه به وسعت ۵۰ هکتاری خود یک قلعه شهر به شمار می‌رود که فضا‌های مسکونی داخل قلعه و فضا‌های صنعتی از قبیل کارگاه‌های مختلف فلزگری، شیشه گری وسفال گری در بیرون از قلعه بوده است. دور تا دور شهر خندقی ۱۵ متری ساخته شده بود تا قلعه را از گزند دشمنان در امان نگه دارد. این خندق را به وسیله دو کانال آبی که از رود ارس کشیده شده بودند پر نگه می‌داشتند.
قلعه بوینی یوغون
قلعه بوینی یوغون این قلعه در کنار دهکده کور عباسلو در ۱۱ کیلومتری شهرستان نیر و ۳۵ کیلومتری اردبیل قرار دارد. قدمت این قلعه به ۳۰۰۰ سال پیش یعنی اواخر دوره ماننایی و اوایل دوره هخامنشی تعلق دارد. آثاری از عصر مفرغ و آهن تا دوره اسلامی شناسایی شده است. این قلعه بر روی صخره‌های کوهی به همین نام ساخته شده است. صخره‌های جنوبی و غربی آن از استحکام خاصی برخوردار است و این مسئله سبب نفوذ ناپذیر بودن به این قلعه گردیده است.
دیوار‌های قلعه، از سنگ‌های درشت ساخته شده و جداره داخلی سنگچین از سنگ‌های مختلف است. ضخامت دیوار‌های دفاعی قلعه از حدود دو متر تا در مواردی بیش از پنج متر است. در قسمت شمالی روی قلعه ارتفاع جداره‌های فضا‌های داخلی تا حدودی قابل تشخیص است.
عمده مصالح به کار رفته در این قلعه در درجه اول سنگ و ساروج است، ملات و ساروج عامل چسباننده سنگ‌ها به خوبی در طول زمان قابلیت خود را برای چنین تأسیساتی نشان داده است.
نارین قلعه اردبیل
نارین قلعه قلعهٔ مستحکمی بوده است در درون شهر اردبیل و در کنار بالیقلی‌چای که در دورهٔ رضاشاه پهلوی در سال ۱۳۱۵ خورشیدی تخریب گردیده است. نارین قلعه که از قدمت و تاریخ ساخت آن اطلاع دقیقی در دست نیست، دژ حکومتی شهر اردبیل بود و در جنگ‌های ایران و روس و مرکز ذخیرهٔ لوازم جنگی بشمار می‌رفت. این قلعه در سال ۱۳۱۵ تخریب شد و متأسفانه بنای قابل توجهی از آن برجای نمانده است. این قلعه محل سکونت حاکمان شهر اردبیل بوده و پادگان و زندان شهر نیز در آنجا قرار داشت. از زمان دقیق ساخت آن اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی احتمالا بنای آن به پیش از دوران صفویان باز می‌گردد.
این قلعه در زمان فتحعلی شاه قاجار و به دست هیأت نظامی فرانسوی به سرپرستی ژنرال گاردان تحکیم و بازسازی شد. این هیئت نظامی قلعه را با الزامات جنگ‌ها و جنگ‌افزاری جدید متناسب نمی‌دیدند و در نتیجه در اطراف آن باروی محکمی با برج‌های مستحکمی ساختند و افزون بر خندق قدیمی قلعه که در داخل دیوار‌های جدیدتر قرار گرفته بود در بیرون آن نیز خندق عمیق و عریضی کندند و نهر آب را هم از محلهٔ شاه‌باغی شهر به آن بردند.
این قلعه در جنگ‌های ایران و روس از مستحکم‌ترین مواضع دفاعی ایران و مهم‌ترین مرکز ذخیرهٔ لوازم جنگی بود. از این قلعه به عنوان زندان هم استفاده می‌شده است. بسیاری از شاهزادگان و مدعیان پادشاهی قاجار و بعد‌ها تعدادی از مجاهدان راه آزادی و مشروطه‌خواهان، مانند ستارخان در آن زندانی بوده‌اند. در دورهٔ قاجار ابراهیم بیگ مراغه‌ای به اردبیل مسافرت کرده بوده و دربارهٔ نارین قلعه چنین می‌نویسد: این قلعه بسیار محکم است، در دم دروازهٔ قلعه پیرمردی ایستاده بود؛ گویا توپچی و قراول است، شمشیری در دست بدیواری تکیه داشت. قلعه دو خندق مارپیچ دارد که در روی هر یک پلی برای آمد و شد مردم بسته‌اند. قلعه بسیار وسیع و عمارات حاکم‌نشین در درون قلعه است، مسجد عالی و حمامی دارد. ده الی دوازده عراده توپ در جا‌های مختلف قلعه بود. در جنب توپخانه، سربازخانه بوده است.
قلعه خسرو اردبیل
قلعه خسرو در ۳۰ کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد. این قلعه که با شیوه خشکه چین سنگی با مصالح سنگی بدون استفاده از ملات ساخته شده است، به دوره مفرغ جدید (۱۷۰۰ تا ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد) تعلق دارد.
در فصول پیشین کاوش، سفال‌هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه‌هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده بود. براساس دلایل باستان‌شناسی جوامع پیچیده سیاسی و اجتماعی اولین بار در دوره مفرغ جدید شکل گرفته است. با توجه به اینکه این منطقه در دوره‌های مختلف به ویژه در عصر مفرغ مورد تاخت و تاز اقوام مهاجر بود و با در نظر گرفتن اقتصاد کشاورزی و دامداری در عصر مفرغ به نظر می‌رسد، قلعه‌های هفت‌گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو و زمین‌های کشاورزی و مراتع دامداری آن را به عهده داشتند. گورستان کوچکی نیز شامل ۱۰ تا ۲۰ گور در کنار قلعه‌های هفت‌گانه وجود دارد که تعداد کم قبور آن نشان‌گر اقماری بودن این قلعه‌ها است. این گور‌ها نشان دهنده مالکیت یا تسلط قلعه مرکزی بر نواحی اطراف و سند تملک خانواده یا قبایل ساکن در قلعه مرکزی یا قلعه‌های اقماری بر روی این مراتع هستند.
کاوشگران در بررسی‌های خود در این منطقه آثار بند و کانال‌های آب‌رسانی مربوط به دوره مفرغ جدید را شناسایی کردند. فرضیه سرپرست کاوش در قلعه خسرو این است که ساکنان این منطقه پس از احداث بند روی رودخانه قره‌سو که در کنار قلعه خسرو قرار دارد، توسط این کانال‌های سنگچین آب رود را به طرف زمین‌های اطراف هدایت می‌کردند.
قلعه باستانی خسرو در عصر مفرغ جدید شکل گرفت و استقرار آن تا عصر آهن ۱ (۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد)، عصر آهن ۲ (۱۲۰۰ تا ۸۰۰ سال پیش از میلاد) و عصر آهن ۳ (۸۵۰ تا ۵۵۰ سال پیش از میلاد) تداوم داشت. در اواخر عصر آهن ۳ این قلعه کاملاً متروک شد و استقرار در آن به قلعه دیگری که متعلق به دوره هخامنشی است، منتقل شد. این قلعه هخامنشی در حدود ۷۰۰ متری قلعه خسرو قرار دارد که در حال حاضر باستان‌شناسان مشغول بررسی روی آن هستند.
قلعه دختر بیله‌سوار (قیز قالاسی)
قیزقالاسی به فارسی «قلعه دختر»، در حدود ۱۵ کیلومتری جنوب بیله سوار در مسیر جاده بیله سوار - اردبیل در روستایی تحت همین عنوان قرار دارد. این روستا به مناسبت قرار گرفتن در پای قلعه قیزقالاسی به همین نام مشهور است.
بنای این قلعه به سده‌های پیشین مربوط است و آثار این قلعه در قسمت شمال غربی روستای قیز قالاسی مشهود است. روستای انجیرلو نزدیکترین آبادی به این قلعه است که کمتر از یک کیلومتر فاصله دارد. راجع به قیزقالاسی افسانه‌های زیادی در بین اهالی محل مشهور است. از آن جمله گفته می‌شود که در دوران گذشته قیزقالاسی تمدنی بزرگ و آباد بوده که روزی دسته‌ای از مار‌ها به این شهر حمله می‌کنند و مردم از ترس مار‌ها مجبور به ترک شهر می‌شوند. از آن زمان به بعد شهر به ویرانه تبدیل می‌شود. به نظر می‌رسد محل باجروان تاریخی محل فعلی قیز قالاسی یا خیلی نزدیک به آن بوده است.
نظر شما