ـ در کنار تمامی پیامدهای مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی مجازی به نظر می رسد به کارگیری بدون برنامه این پدیده نوظهور ارتباطی با کاستن از میزان ارتباطات چهره به چهره، نقشی مخرب را در از بین بردن صمیمیت های گذشته ایفا می کند.

ـ به اعتقاد کارشناسان، گسترش استفاده از شبکه های اجتماعی در زندگی روزانه، روابط و دوستی ها را سطحی می‌کند و اگر توازن بین دنیای واقعی و این شبکه ها برقرار نشود می تواند مشکل ساز شود و مشکلات روحی و روانی را برای فرد به وجود آورد.

ـ زبان بدن تاثیر موثری در ارتباط و صحبت دارد، اما در ارتباط مجازی این اتفاق نمی افتد و انتقال احساسات میسر نیست، بلکه در ارتباط مجازی بی‌ارتباطی بیشتر از ارتباط واقعی است.

ـ ارتباط مجازی همان طوری که از نام آن مشخص است، ارتباط واقعی نیست، و همه کیفیت ها و همه نیازها را برآورده نمی ­کند، ارضا کننده نیست و استفاده زیاد از فضای مجازی سبب می شود که احساس تنهایی افراد بیشتر شود.

ـ ارتباط مجازی، کیفیت ارتباط واقعی را ندارد، فقط محتوا را می‌رساند و منتقل کننده حس ها نیست.

ـ ارتباط مجازی باعث می شود فاصله ها بیشتر شود و بدنبال آن صمیمیت ها نیزکمتر شود.

ـ شبکه‌های اجتماعی سبب شده‌اند فعالیت‌های فردی افراد خانواده افزایش پیدا کند

- شبکه‌های اجتماعی سبب شده فعالیت‌های مشارکتی افراد کم شود و این مسئله باعث کاهش روابط عاطفی و صمیمی بین اعضای خانواده و حرکت به سمت گسست خانواده‌ها شود..

-استفاده مفرط از شبکه‌های اجتماعی سبب کاهش روابط کلامی چهره به چهره میان افراد و در نتیجه کاستن شدت صمیمیت‌ها

- شبکه‌های اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع ایجاد کرده‌اند و توانسته بر الگوی روابط خانوادگی افراد و روابط صمیمانه میان آنها تاثیر بگذارند.

پژوهش خبری صدا و سیما:شبکه‌های اجتماعی مجازی امروزه به دلیل نوبودن و جذابیت با اقبال گسترده کاربران اینترنتی خصوصاً قشر نوجوان و جوان روبه‌روست، به طوری که روزانه میلیو‌ن‌ها نفر در دنیا با عضویت در این شبکه‌ها، ساعت‌های متمادی از عمرشان را صرف گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی نموده و تأمین بسیاری از نیازها و علائق خود را در قالب فعالیت در این شبکه‌ها جست‌وجو می‌کنند. اما درکنار تمامی پیامدهای مثبت و منفی شبکه های اجتماعی مجازی بنظر می رسد بکارگیری بدون برنامه این پدیده نوظهور ارتباطی با کاستن از میزان ارتباطات چهره به چهره، نقشی مخرب را در از بین بردن صمیمیت های گذشته ایفا می کند.کاهش صمیمیت میان زوجین، فرزندان، اقوام و دوستان از جمله آثار بکارگیری شبکه های اجتماعی است. این نوشتار نگاهی دارد به نقش شبکه های اجتماعی درکاهش روابط چهره به چهره. شایان ذکر است برخی از مطالب این نوشتار در قالب گفتگوی تلفنی با کارشناسان و برخی دیگر از مطالب آن استفاده از منابع اینترنتی است.

شبکه های جتماعی چیست؟

شبکههای اجتماعی، از گروه‌هایی عموماً فردی یا سازمانی تشکیل شده که از طریق یک یا چند نوع از وابستگی‌ها به هم متصلاند و در بستر یک جامعه اطلاعاتی پیچیده، کارکرد مؤثر شبکه همگرا را تصویر می‌کنند و موفقیت و محبوبیت روزافزون آنها به دلیل داشتن رنگ و بوی اجتماعی است. شبکههای اجتماعی امروزه سکاندار اقیانوس پرتلاطم اینترنتاند.

 سطحی شدن صمیمیت‌ها ناشی از فعالیت گسترده در شبکه‌های اجتماعی

امروزه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی نظیر فیس بوک، تویتر، لاین و ... جای خود را به روابط میان فردی و گروهی داده است بطوری که افراد نه تنها در خلوت بلکه در میان جمع‌های دنیای واقعی نیز ترجیح می‌دهند مدام در جمع های مجازی که در آنها عضو هستند حضور یابند.

در گذشته ارتباطات در نظام اجتماعی ایران به صورت ساده و چهره به چهره بود اما با پیشرفت زندگی اجتماعی انسان‌ها، شکل گیری ابزارهای ارتباطی و تغییر سبک زندگی در حال حاضر با ارتباطات در فضای مجازی روبرو هستیم. یکی از انواع ارتباطات در فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی است، امروزه استفاده از تلفن همراه و سایر نرم افزارهای ارتباطی انسان‌ها را در فضای مجازی و غیر واقعی قرار می‌دهند که می‌تواند اثرات روانی، فرهنگی و اجتماعی داشته باشد.

  نگاه کارشناسی به موضوع

به اعتقاد کارشناسان، گسترش استفاده از شبکه های اجتماعی در زندگی روزانه، روابط و دوستی‌ها را سطحی می‌کند و اگر توازن بین دنیای واقعی و این شبکه‌ها برقرار نشود می‌تواند مشکل ساز شود و مشکلاتی را برای فرد به وجود آورد و شاید هر کس به عینه این موضوع را تجربه کرده باشد که به مرور زمان هرچقدر حلقه دوستان در شبکه‌های اجتماعی گسترده تر می شود فرد بیشتر احساس تنهایی می کند. جامعه شناسان بر این باورند که ارتباطات مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی بیشترین تاثیر خود را در کاهش روابط صمیمی درون خانواده برجا می‌گذارند. 

1-دکتر محمد بهشتیان، روانشناس اجتماعی

زبان بدن تاثیر موثری در ارتباط و صحبت دارد، اما در ارتباط مجازی این اتفاق نمی افتد و انتقال احساسات میسر نیست. بلکه در ارتباط مجازی بی‌ارتباطی بیشتر از ارتباط واقعی است. همه انسان ها نیاز به ارتباط صمیمی و راحت دارند، و ارتباط مجازی به اندازه ارتباط چهره به چهره کیفیت ندارد. ارتباط مجازی همان طوری که از اسمش مشخص است، ارتباط واقعی نیست و همه کیفیت ها و همه نیازها را برآورده نمی کند، ارضا کننده نیست و استفاده زیاد از فضای مجازی سبب می شود که احساس تنهایی افراد بیشتر شود. حتی اگر افراد در فضای مجازی در گروه هایی با تعداد زیاد عضو باشند. ارتباط مجازی، کیفیت ارتباط واقعی را ندارد، فقط محتوا را می‌رساند و منتقل کننده حس ها نیست، بنابراین باعث می شود که فاصله ها بیشتر شود و بدنبال آن صمیمیت ها نیز کمتر شود.

2-سلیمان محبی، مدیرکل آموزش و پرورش کرمانشاه

آسیب اجتماعی ناشی از شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر برجسته ترین مسئله روز دنیاست که با وجود تکنولوژی های روز دسترسی افراد را سهولت بخشیده است اما صمیمیت موجود میان افراد جامعه را نیز هدف قرار داده و این امر موجب دوری فرزندان از آغوش گرم و پر محبت والدین خواهد شد.

3-شاه مرادی، جامعه شناس

از جمله تاثیرات این شبکه ها بر روی زندگی، بعد خانواده است و این شبکه ها سبب شده اند فعالیت های فردی افراد خانواده افزایش پیدا کند و در نتیجه آن فعالیت های مشارکتی آنها کم شود و این مسئله باعث کاهش روابط عاطفی و صمیمی بین اعضای خانواده شده است و خانوداه به سمت سرد شدن و گسسته شدن پیش می رود. استفاده مفرط و بدون برنامه شبکه های اجتماعی سبب شده روابط کلامی میان افراد به شدت تنزل پیدا کند و در نتیجه از صمیمیت روابط به شدت کاسته شود.

4-دکتر کاظم موذنی، کارشناس حوزه رسانه

در کنار تاثیر مثبتی که شبکه های اجتماعی بر کاهش فاصله ها و رشد اطلاع رسانی داشته اند، موجب کاهش ارتباط رودررو و فیزیکی انسان ها نیز شده اند. مشاهدات و مطالعات حاکی از آن است که کاربران شبکه های اجتماعی کمتر به دیدار دوستان و بستگان خود می روند و به جای آن به صورت برخط و یا با گذاشتن پیام با آنها ارتباط برقرار می کنند، کمتر با اعضای خانواده خود صحبت می کنند و همچنین هنگامی که در کنار اعضای خانواده خود هستند کارها و فعالیت های شخصی خود را در شبکه‌های اجتماعی پیگیری می کنند. به این ترتیب شبکه های اجتماعی تغییرات بنیادین در سبک زندگی و فرهنگ جوامع مختلف ایجاد می کنند و توانسته­اند بر الگوی روابط خانوادگی افراد و روابط صمیمانه میان آنها تاثیر بگذارند.

5- دکتر یوسف خجیر کارشناس رسانه و استاد دانشگاه : ارتباطات از طریق شبکه­ های اجتماعی اگر چه دارای محاسنی است اما برای نظام خانواده ایرانی دارای افت­ های خاص خود است چراکه زیرساخت­ های شبکه­ های اجتماعی و روابط تعریف شده در آن بر مبنای نظام اجتماعی غرب تعریف شده است و نوع روابط، ماهیت و کمیت آن تماماَ برگرفته از یک فرهنگ غیر بومی است که با مختصات خانواده ایرانی همخوانی ندارد و همین امر باعث کاهش صمیمت و حتی تنش در بین اعضای خانواده می ­شود.

در فراگرد ارتباطات انسانی بی واسطه، حضور ارتباطات غیرکلامی، از منابع غنی تقویت ارتباطات در بین اعضای خانواده، دوستان و آشنایان است این امر به دلیل غیرواقعی بودن و ناتوانی شبکه­ های اجتماعی در این شیوه میسر نمی شود.

کمیت ارتباطی و افزایش تعدد موارد ارتباطی از غنای ارتباطات کاسته و کیفیت ارتباطات را تنزل می دهد با توجه به اینکه در شبکه های اجتماعی ما با تعدد روابط سروکار داریم. این امر باعث کاهش ارتباطات واقعی می شود. در فضای مجازی پدیده گمنامی و ناهویتی نیز از موارد کاهش ارتباطات عاطفی قوی و تخریب ارتباطات واقعی می شود. تجربه های ناقص و نادرست در ارتباطات مجازی در یک دوره زمانی برکنش و ارتباطات واقعی تاثیر می­گذارد و کنشگر نسبت به فضای واقعی نیز بدبین می ­شود. 

سخن آخر

به اعتقاد پژوهشگر ، تقریبا هیچ کس بر نقش مثبتی که تحولات تکنولوژیکی در زندگی انسان داشته است تردیدی ندارد. شبکه‌های اجتماعی مجازی که این روزها سیل اشتراک‌گذاری پیام و ارتباط گیری در آنها به راه افتاده نیز در این چارچوب قابل ارزیابی هستند اما استفاده افراطی و نابجا از این ابزارها از آنها دشمن بالقوه‌ایی برای روابط پراحساس و پرعاطفه انسانی ساخته است. شبکه‌های اجتماعی که به آسانی ارتباط ظاهری میان اعضای خانواده، دوستان و ... را فراهم می آورند در حقیقت یک بعد ارتباط را عملی می سازند و آن اتصال است و این در حالیست که یک ارتباط شامل پارامترهای مختلفی است که تبادل احساسات و انتقال معانی از طریق زبان غیرگفتاری و ... از جمله آن است که این امر به هیچ وجه در ارتباطات از طریق ابزار و رسانه بخوبی ارتباطات چهره به چهره امکان پذیر نیست که بشدت از کیفیت ارتباط می کاهد. ارتباط از طریق ابزارهای جدید فقط بر بعد مکانیکی ارتباط تاکید دارند و شاید افزایش صمیمیت که شاید یکی از اولیه ترین اهداف هر ارتباط باشد در این گونه ارتباطات قربانی می شود. در این خصوص لازم است تا فرهنگ سازی لازم در بکارگیری این ابزارها، قبل از اینکه روابط انسانی بیش از این دچار خدشه شوند صورت پذیرد.

پژوهش خبری صدا و سیما//پژوهشگر: مرتضی رکن آبادی